Jak starzeje się układ nerwowy?

Starzenie się układu nerwowego jest procesem, któremu całkowicie zapobiec nie można – jest to w końcu pełni naturalne zjawisko – istnieją jednak sposoby na to, aby spowolnić jego tempo. Jakie jednak dokładnie zmiany wynikają ze starzenia się układu nerwowego i jakie mogą być ich konsekwencje?

Spis treści

1. Starzenie się układu nerwowego: mózgowie
2. Starzenie się układu nerwowego: rdzeń kręgowy
3. Starzenie się układu nerwowego: nerwy obwodowe
4. Starzenie się układu nerwowego: skutki
5. Starzenie się układu nerwowego: czy można spowolnić ten proces?

Tak jak w prehistorii czy nawet jeszcze w średniowieczu większość ludzi umierała, mając zaledwie 30 lub nawet jeszcze mniej lat, tak obecnie średnia długość życia stała się zdecydowanie dłuższa i współczesny człowiek przeżywa średnio około 70 lat.

Zdecydowanie taka długość życia nie wzięła się znikąd - zawdzięczamy ją przede wszystkim postępom w naukach medycznych, które tak naprawdę przez cały czas przechodzą wyjątkowo intensywny rozwój.

Człowiek jednak tak jak starzał się w zamierzchłej przeszłości, tak i starzeje się teraz. To ze względu na znacznie wydłużoną długość życia, jak i w związku ze zwiększającym się odsetkiem osób starszych w populacji ogólnej, coraz większa liczba naukowców zajmuje się zagadnieniem starzenia się ludzkiego organizmu.

Celem tychże prac jest nie tylko zdobycie wiedzy na temat tego, jak dokładnie procesy te przebiegają, ale i poszukiwanie sposobów na to, aby spowolnić tempo ich zachodzenia.

Naukowcy zazwyczaj szczególnie zainteresowani są zachodzącymi z wiekiem zmianami, które dotyczą "centrum sterowania" ludzkiego organizmu - mowa tutaj o procesie, którym jest starzenie się układu nerwowego.

Starzenie się układu nerwowego: mózgowie

Z biegiem lat mózg przede wszystkim ulega zmniejszeniu. Najwyraźniejszego stopnia zanik tkanki nerwowej widoczny jest w obrębie płatów czołowych i skroniowych. W mózgu wyróżnia się dwie istoty - szarą i białą - pierwsza z wymienionych podlega atrofii, druga natomiast, pomimo upływu lat, pozostaje niezmieniona.

Tak jak jednak jedne części mózgowia ulegają zmniejszeniu, tak z innymi jest wręcz odwrotnie - mowa tutaj o elementach układ komorowego, które na skutek starości się poszerzają.

Starzenie się układu nerwowego dotyczy również i najmniejszych jego części składowych, czyli neuronów.

Wraz z upływem lat dochodzi przede wszystkim do obumierania komórek nerwowych - ich liczba stopniowo się zmniejsza, jednakże to, jak duży odsetek neuronów obumiera, jest swego rodzaju cechą osobniczą i ostatecznie u jednych osób dochodzi do utraty większej, a u innych mniejszej ilości komórek nerwowych.

To, że neurony w ogóle obumierają, może - zwłaszcza osoby mające już nieco lat życia za sobą - wprawiać w zaniepokojenie, zwrócić tutaj jednak trzeba uwagę na co najmniej dwa aspekty.

Po pierwsze: neuronów posiadamy ogólnie więcej, niż ich wykorzystujemy, w związku z czym to, że część z nich tracimy, nie musi od razu prowadzić do pojawiania się jakichkolwiek nieprawidłowości.

Po drugie: tak jak w przeszłości uważano, że w trakcie życia absolutnie nie powstają nowe komórki nerwowe, tak obecnie wiadomo już, że jednak mogą - i to przez całe życie człowieka - powstawać nowe neurony w pewnych rejonach mózgu (m.in. w hipokampie). To zjawisko decyduje m.in. o tym, że ludzie po udarze mózgu, wskutek rehabilitacji, mogą odzyskiwać przynajmniej część utraconych zdolności.

Zmiany związane ze starzeniem się układu nerwowego obejmują synapsy, czyli połączenia pomiędzy poszczególnymi komórkami nerwowymi.

Te z nich, które stale funkcjonują, ulegają wzmocnieniu, inne zaś, czyli te, w których przepływ impulsów nie przebiega do końca prawidłowo, są po prostu eliminowane.

W starzejącym się mózgu dochodzi do pojawiania się złogów różnych substancji, m.in. lipofuscyny czy różnych białek (ich obecność związana jest chociażby z procesem obumierania neuronów).

Zmianom ulegać może krążenie mózgowe - ze względu przede wszystkim na procesy miażdżycowe, przepływ krwi w mózgowiu może się systematycznie zmniejszać. Zjawisko to jest groźne, ponieważ zmniejszone dostawy tlenu mogą przyczyniać się do przyspieszenia tempa starzenia się układu nerwowego.

Procesy starzeniowe dotyczące mózgowia prowadzą również i do zmian stężeń rozmaitych neuroprzekaźników. Tak naprawdę u osób starszych dochodzi do zmniejszenia ilości w układzie nerwowym wszystkich ważnych neurotransmiterów, bo zarówno acetylocholiny i dopaminy, ale i serotoniny czy glutaminianu.

Starzenie się układu nerwowego: rdzeń kręgowy

Najistotniejsze zmiany, które są związane ze starzeniem się i dotyczą rdzenia kręgowego, wynikają z procesów zachodzących w obrębie krążków międzykręgowych. Z biegiem czasu stają się one zdecydowanie mniej elastyczne, dodatkowo przerastać mogą pewne części samych kręgów. Zjawiska te mogą prowadzić do ucisku czy uszkodzeń zarówno samego rdzenia kręgowego, jak i odchodzących od niego korzeni nerwowych.

Starzenie się układu nerwowego: nerwy obwodowe

Mijające lata życia odbijają się na mózgowiu, rdzeniu kręgowym, ale i na nerwach obwodowych. Z biegiem czasu dochodzi m.in. do degeneracji osłaniających je komórek nerwowych. Wynikać ona może z naturalnych procesów starzenia, dodatkowo przyspieszać ją mogą m.in.:

• ucisk na nerwy przez otaczające je struktury (np. kostne)
• zaburzenia krążenia
• różne choroby (w szczególności cukrzyca)

Z wiekiem maleje również zdolność włókien nerwowych do regeneracji.

Czytaj też:
Elektoneurografia (ENG) - badanie rozpoznające choroby neurologiczne

Starzenie się układu nerwowego: skutki

Efekty starzenia się układu nerwowego są raczej ciężkie do przeoczenia - zauważają je zarówno osoby, których proces ten dotyczy, jak i ich bliscy.

Zmiany dotyczące poziomów acetylocholiny i jej receptorów w organizmie powiązane są z zaburzeniami funkcji poznawczych. W związku z tym pojawiać się mogą pogorszenie pamięci, trudności z koncentracją czy spowolnienie myślenia.

Niedostateczne wydzielanie przez komórki układu nerwowego dopaminy może prowadzić do występowania objawów przypominających te, które pojawiają się w przebiegu choroby Parkinsona, takich jak np. drżenia.

Z kolei wtedy, kiedy wraz ze starzeniem się układu nerwowego następuje spadek ilości serotoniny w organizmie, senior może skarżyć się na pogorszenie nastroju, spadek łaknienia czy brak energii do działania.

Opisane wcześniej zmiany starzeniowe, powiązane z rdzeniem kręgowym, prowadzić mogą m.in. do występowania różnych dolegliwości bólowych, ale i do zaburzeń czucia czy innych doznań, takich jak np. mrowienia.

Jeżeli zaś chodzi o procesy, które wraz z wiekiem zachodzą w obrębie włókien nerwowych, to ich skutkiem może być przede wszystkim spowolnienie tempa przesyłania bodźców pomiędzy neuronami, ale i zwiększona tendencja do pojawiania się uszkodzeń nerwów m.in. w postaci neuropatii.

Z wiekiem seniorowi rzeczywiście zdarzać się może częściej o czymś zapominać, wolniej myśleć czy miewać sporadycznie trudności z utrzymaniem równowagi.

Należy tutaj jednak podkreślić jeden aspekt: otóż starość starością, kiedy jednak wymienione wyżej czy inne jeszcze problemy osiągają u starszej osoby znaczne nasilenie, to nie można tego zrzucić wyłącznie na starzenie się układu nerwowego.

Tak jak bowiem proces ten jest fizjologiczny, tak znaczne zaburzenia pamięci czy nasilone zaburzenia zachowania osoby starszej mogą być spowodowane procesami zdecydowanie patologicznymi, takimi jak zaburzenia otępienne.

Przy ich podejrzeniu senior powinien jak najszybciej odwiedzić lekarza, ponieważ im wcześniej zostanie rozpoczęte w razie potrzeby niezbędne leczenie, tym większe są szanse na to, że będzie on mógł przez dłuższy czas zachować sprawność.

Czytaj też:
Geriatra - lekarz dla seniora. Czym zajmuje się geriatra?
Gerontologia. Czym zajmuje się gerontolog?

Starzenie się układu nerwowego: czy można spowolnić ten proces?

Jak to zaznaczono już na samym początku, całkowicie zapobiec starzeniu się układu nerwowego zwyczajnie nie można.

Istnieją jednak sposoby na to, by chociaż spowolnić nieco ten proces.

Przede wszystkim ważne jest prowadzenie zdrowego trybu życia - utrzymać układ nerwowy w dobrej kondycji może chociażby zróżnicowana dieta, w której ograniczony zostanie udział tłuszczów nasyconych czy prostych węglowodanów i która bogata będzie w antyoksydanty.

Czytaj też:
DIETA na myślenie i dobrą pamięć: co jeść, by poprawić pracę mózgu
DIETA na dobrą pamięć i koncentrację

Ważny jest ruch - podczas aktywności fizycznej dostarczane są do mózgowia większe ilości tlenu i już samo tylko to zjawisko może spowalniać tempo starzenia się układu nerwowego.

Czytaj też:
Trening seniora: rozgrzewka, ćwiczenia izometryczne i rozciągające
Nordic walking - idealny sport dla seniora
Joga dla seniorów - jakie zalety mają zajęcia jogi dla osób starszych?

W celu zadbania o to, aby mózgowie i inne struktury należące do układu nerwowego starzały się wolniej, warto również zrezygnować z używek - palenia papierosów czy picia nadmiernych ilości alkoholu.

Na samym końcu warto wspomnieć o tym, że pomocny jest także i regularny trening intelektualny - czytanie książek, podróżowanie czy nawet rozwiązywanie krzyżówek mogą naprawdę korzystnie wpływać na czynność układu nerwowego w późnych latach życia.

Czytaj koniecznie:
Trening pamięci dla seniorów
Trening mózgu, czyli ćwiczenia na dobrą PAMIĘĆ