Głuchota starcza – przyczyny, objawy, profilaktyka i leczenie

Głuchota starcza to postępujące zaburzenie funkcjonowania narządu słuchu związane z wiekiem. Proces starzenia się narządu słuchu rozpoczyna się już około 40-50. roku życia, a częstość głuchoty starczej wraz z wiekiem staje się coraz wyższa. Schorzenie to zajmuje wysoką pozycję wśród najczęstszych schorzeń populacji w podeszłym wieku - szacuje się, że z powodu głuchoty starczej cierpi ponad połowa seniorów powyżej 70. roku życia. Dowiedz się, jakie są pierwsze symptomy głuchoty starczej, na jakiej podstawie lekarz ustala jej rozpoznanie oraz w jaki sposób można pomóc pacjentom z uszkodzeniem słuchu spowodowanym wiekiem.

Spis treści

1. Budowa narządu słuchu. Podłoże głuchoty starczej
2. Głuchota starcza - przyczyny i czynniki ryzyka
3. Objawy i przebieg głuchoty starczej
4. Głuchota starcza - aspekt psychologiczny i społeczny
5. Głuchota starcza - diagnostyka
6. Profilaktyka głuchoty starczej
7. Leczenie głuchoty starczej

Głuchota starcza to przede wszystkim niedosłuch o typie odbiorczym. Najbardziej podatne na proces starzenia są struktury ucha wewnętrznego, w szczególności ślimak oraz znajdujący się w nim narząd Cortiego. Niedosłuch typu przewodzeniowego może jednak współistnieć z uszkodzeniem słuchu spowodowanym wiekiem - u starszych pacjentów oba typy niedosłuchu nierzadko występują jednocześnie.

Budowa narządu słuchu. Podłoże głuchoty starczej

Narząd słuchu człowieka składa się z 3 części - są to:

• ucho zewnętrzne
• ucho środkowe
• ucho wewnętrzne

Każda z nich pełni odrębną funkcję w procesie odbierania i rozpoznawania dźwięków pochodzących z otoczenia.

Ucho zewnętrzne, złożone z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego, "wyłapuje" wszystkie dźwięki dookoła, gromadzi je i przesyła do ucha środkowego. W tym miejscu fala akustyczna wprawia w drgania błonę bębenkową, która z kolei porusza łańcuch miniaturowych kosteczek słuchowych - kolejno młoteczek, kowadełko i strzemiączko.

Następnym etapem jest przekazanie drgań mechanicznych do struktur ucha wewnętrznego, które wypełnione są płynem. Najważniejszym elementem ucha wewnętrznego jest ślimak, zawierający właściwy narząd słuchu (tzw. narząd Cortiego). Drgania płynu w uchu wewnętrznym pobudzają komórki słuchowe, które następnie generują bodziec przekazywany nerwem słuchowym aż do mózgowego ośrodka słuchu, w którym ostatecznie odbierane są wrażenia dźwiękowe.

Budowa i funkcjonowanie narządu słuchu stały się podstawą do wyróżnienia dwóch podstawowych rodzajów niedosłuchu: przewodzeniowego oraz odbiorczego.

Niedosłuch przewodzeniowy, jak sama nazwa wskazuje, związany jest z zaburzeniem przewodzenia fali dźwiękowej. Jego przyczyną może być patologia ucha zewnętrznego (jak chociażby nadmierna ilość woskowiny w przewodzie słuchowym zewnętrznym), jak również ucha środkowego (na przykład nieprawidłowości łańcucha kosteczek słuchowych).

Niedosłuch odbiorczy jest natomiast związany z dalszymi etapami drogi bodźców dźwiękowych. Zaburzenie odbioru dźwięków może nastąpić na etapie ślimaka, nerwu słuchowego bądź korowego ośrodka słuchu w płatach skroniowych mózgu.

Głuchota starcza - przyczyny i czynniki ryzyka

Mimo dużej powszechności problemu głuchoty starczej, dokładne czynniki etiologiczne tego schorzenia wciąż nie zostały poznane. Postępujące z wiekiem uszkodzenie narządu słuchu jest prawdopodobnie skutkiem oddziaływania rozmaitych czynników genetycznych oraz ogólnoustrojowych. W starszym wieku komórki słuchowe są bardziej podatne na szkodliwe oddziaływanie wolnych rodników, czynników zapalnych oraz lokalnych zaburzeń krążenia krwi.

Głuchota starcza prawdopodobnie wykazuje związek z chorobami sercowo-naczyniowymi, takimi jak:

• nadciśnienie tętnicze
• miażdżyca
• cukrzyca

Na pogorszenie słuchu w podeszłym wieku mają również wpływ dodatkowe czynniki, które w nieco innych mechanizmach prowadzą do uszkodzenia narządu słuchu. Należy do nich na przykład przewlekła ekspozycja na hałas oraz stosowanie niektórych grup leków. Leki mogące prowadzić do uszkodzenia ucha wewnętrznego nazywamy ototoksycznymi. Są to m.in.:

• niektóre antybiotyki (z grupy aminoglikozydów)
• diuretyki (np. furosemid)
• kwas acetylosalicylowy

Objawy i przebieg głuchoty starczej

Głuchota starcza najczęściej przejawia się symetrycznym, obustronnym niedosłuchem odbiorczym, przede wszystkim w zakresie wysokich dźwięków.

Pierwsze objawy głuchoty starczej to trudności w zrozumieniu słyszanych zdań - pacjenci mają wrażenie "zamazanych", niewyraźnych słów, proszą o powtarzanie zdań i dokładne akcentowanie każdego wyrazu.

Starsze osoby mają szczególny problem ze zrozumieniem szybko wypowiadanych zdań oraz skomplikowanych sformułowań, do których nie są przyzwyczajone.

Początkowo upośledzenie słuchu jest wybiórcze i dotyczy głównie wysokich dźwięków. Charakterystyczną cechą tego rodzaju niedosłuchu jest na przykład gorsze słyszenie głosu kobiecego niż męskiego.

Pacjenci mają trudności z porozumiewaniem się przez telefon oraz interpretacją mowy w towarzystwie innych dźwięków (gwaru ulicy czy szumu urządzeń). Członkowie rodziny często zauważają, że seniorzy zaczynają coraz głośniej słuchać radia i telewizji.

Wraz z postępem choroby, w uszach mogą pojawiać się dodatkowe zjawiska słuchowe - szumy i dzwonienie.

Uszkodzenie struktur ślimaka skutkuje jego nadreaktywnością, co przejawia się nadwrażliwością na określone dźwięki. Pacjenci odbierają wówczas niektóre zwykłe odgłosy jako wyjątkowo głośne i nieprzyjemne.

Głuchota starcza - aspekt psychologiczny i społeczny

W związku ze zmianami demograficznymi i stopniowym starzeniem się społeczeństwa, głuchota starcza staje się problemem dotykającym coraz większe rzesze pacjentów. Postępujący z wiekiem niedosłuch niesie za sobą szereg konsekwencji.

Osoby starsze mogą czuć się wyizolowane ze społeczeństwa i unikać nawiązywania relacji wskutek napotykanych trudności ze zrozumieniem dźwięków i słów pochodzących z otoczenia. W rezultacie, głuchota starcza może prowadzić do rozwoju zaburzeń poznawczych oraz depresji.

Trudności w funkcjonowaniu społecznym pacjentów pogłębiają ich poczucie niepełnosprawności i zaburzają wykonywanie codziennych czynności.

Głuchota starcza - diagnostyka

Rozpoznanie głuchoty starczej jest poprzedzone zebraniem dokładnego wywiadu lekarskiego oraz szeregiem badań narządu słuchu. Ich celem jest wykluczenie innych, potencjalnie odwracalnych przyczyn niedosłuchu.

Podczas rozmowy z pacjentem, lekarz może zadawać pytania dotyczące innych objawów ze strony narządu słuchu - na przykład bólu ucha lub zawrotów głowy. Ważną kwestią pozostają zażywane obecnie i w przeszłości leki, które mogą powodować uszkodzenie ucha wewnętrznego.

Podstawowym badaniem, służącym do diagnostyki rodzaju oraz stopnia niedosłuchu, jest audiometria tonalna. Badanie audiometryczne przeprowadza się w specjalnie wyciszonej kabinie. Pacjent ma założone słuchawki, przez które osoba przeprowadzająca badanie zadaje dźwięki o różnej głośności i częstotliwości. Zadaniem pacjenta jest sygnalizowanie (za pomocą specjalnego przycisku) słyszanych przez niego dźwięków. Na tej podstawie wykreślany zostaje audiogram, czyli wykres przedstawiający próg słyszalności dźwięków oraz krzywe przewodnictwa powietrznego i kostnego. W przypadku głuchoty starczej badanie wykazuje niedosłuch odbiorczy w zakresie wysokich częstotliwości dźwięków.

Drugim rodzajem badania audiometrycznego, przeprowadzanego w diagnostyce głuchoty starczej, jest audiometria słowna. Podobnie jak w audiometrii tonalnej, badanie odbywa się w wyciszonej kabinie. Pacjent ma założone słuchawki, przez które tym razem nie są podawane dźwięki, lecz konkretne wyrazy. Zadaniem badanego jest ich powtarzanie. Wynik badania przedstawia procent rozumianych przez pacjenta słów na określonych poziomach głośności. Badanie audiometrii słownej pozwala na wyciągnięcie wniosków dotyczących możliwości komunikacji i funkcjonowania społecznego pacjenta.

Jeżeli istnieją wskazania medyczne, diagnostyka może zostać poszerzona o dodatkowe badania wykrywające inne przyczyny niedosłuchu. Jednym z nich jest tympanometria, czyli badanie oceniające funkcję błony bębenkowej i ucha środkowego. W diagnostyce różnicowej przydatne mogą być badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny głowy. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie zmian wewnątrzczaszkowych, mogących prowadzić do upośledzenia słuchu.

Innym badaniem narządu słuchu są tzw. słuchowe potencjały wywołane. Jego celem jest ocena przewodzenia impulsów w drodze słuchowej od nerwu słuchowego aż do korowego ośrodka słuchu w płacie skroniowym.

Rozpoznanie głuchoty starczej stawia się w przypadku typowych objawów, wyników badań audiometrycznych (obustronny, symetryczny niedosłuch w zakresie wysokich częstotliwości) oraz po wykluczeniu innych możliwych przyczyn niedosłuchu. 

Profilaktyka głuchoty starczej

Niestety nie istnieją metody, które w stu procentach zapobiegałyby starzeniu się narządu słuchu. Z pewnością ważnym elementem profilaktyki tego schorzenia jest zdrowy styl życia i prewencja chorób sercowo-naczyniowych (nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i cukrzycy) poprzez zbilansowaną dietę i aktywność fizyczną.

Warto również zapobiegać innym uszkodzeniom słuchu, których efekty mogą kumulować się z głuchotą starczą. Należy unikać przewlekłej ekspozycji na hałas oraz minimalizować używanie leków, które mogą prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu.

Leczenie głuchoty starczej

Uszkodzenie komórek słuchowych spowodowane starzeniem się jest procesem postępującym i nieodwracalnym. Niestety nie istnieją metody, pozwalające na regenerację narządu słuchu. Póki co nie zostały również zatwierdzone żadne leki na głuchotę starczą, choć wiele środków farmakologicznych znajduje się w fazie badań naukowych.

Na rynku dostępnych jest jednak wiele opcji urządzeń wspomagających funkcjonowanie narządu słuchu. Mowa o aparatach słuchowych, które można obecnie programować w taki sposób, by poprawiały słyszenie dźwięków o określonych częstotliwościach (tych, których ubytek słuchu dotyczy w największym stopniu).

W niektórych przypadkach bardzo zaawansowanego, głębokiego niedosłuchu, możliwe jest protezowanie narządu słuchu za pomocą tzw. implantu ślimakowego.

O autorze

Krzysztofa Białożyt

Studentka medycyny na Collegium Medicum w Krakowie, powoli wkraczająca w świat ciągłych wyzwań pracy lekarza. Szczególnie zainteresowana ginekologią i położnictwem, pediatrią oraz medycyną stylu życia. Miłośniczka języków obcych, podróży i górskich wędrówek.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Krzysztofa Białożyt