Długowieczne zwierzęta – które żyją najdłużej i jak to robią?

Każdy gatunek zwierząt funkcjonuje nieco inaczej, stąd pojawiają się różnice w zakresie długości życia. Człowiek co prawda nie jest rekordzistą, jednak w porównaniu z innymi organizmami żywymi potrafi dożyć sędziwych lat. Są jednak matuzalemowe zwierzęta, które żyją znacznie dłużej. A niektóre właściwie… nigdy nie umierają.

Spis treści

1. Gąbka Scolymastra joubini – 15 000 lat
2. Gąbka Cinachyra antarctica – 1550 lat
3. Cyprina islandzka – 507 lat
4. Rekin polarny (grenlandzki) – 392 lata
5. Wal grenlandzki – 211 lat
6. Karmazyn ostrooki – 205 lat
7. Jeżowiec Strongylocentrotus franciscanus – 200 lat
8. Żółw słoniowy – 177 lat
9. Nieśmiertelność w świecie zwierząt?
10. Sposoby na długowieczność – triki w świecie zwierząt
11. Długowieczne zwierzęta domowe

Matka natura wyposażyła niektóre zwierzęta w takie mechanizmy, które pozwalają im przeżyć sporo lat. Wiele też zależy od warunków środowiskowych, metabolizmu i można powiedzieć, typowych nawyków dla danego gatunku. Najpierw przyjrzymy się rekordzistom w świecie przyrody w długości życia (dane na podstawie bazy AnAge), a potem różnym sposobom na długowieczność zwierząt.

Gąbka Scolymastra joubini – 15 000 lat

Szokująca wręcz wartość, jeśli chodzi o długość życia! Często zapominamy, że proste, beztkankowe gąbki to także zwierzęta. Żyją w koloniach, które gromadzą nawet kilkadziesiąt tysięcy osobników. Według szacunków gąbki Scolymastra joubini są najbardziej długowiecznymi zwierzętami. Osiągają dość sporą wysokość jak na tę grupę organizmów, bo nawet 2 metry. Żyją w zimnych wodach antarktycznych i tu też kryje się jeden z sekretów ich długowieczności. W niskiej temperaturze metabolizm działa bowiem bardzo wolno.

Gąbka Cinachyra antarctica – 1550 lat

Drugie miejsce na podium znów przypada gąbkom – tym razem gatunkowi Cinachyra antarctica. Na podstawie nazwy można się domyślić, że również żyje w zimnych wodach antarktycznych. Gatunek ten po raz pierwszy został opisany przez H.J. Cartera w 1872 roku.

Cyprina islandzka – 507 lat

To gatunek małża głębinowego. W 2006 roku u wybrzeży Islandii wyłowiono osobnika, który żył 507 lat. Stąd taka wartość pojawia się przy tym gatunku (choć może być i wyższa!). Szacuje się, że średnio cypriny żyją około 225 lat. Wyłowiony przedstawiciel zyskał też imię Ming – od chińskiej dynastii, która panowała wtedy, gdy przyszedł na świat. Cypriny islandzkie są dość szeroko rozpowszechnione w wodach północnego Atlantyku. Spotkamy je też zresztą w Morzu Bałtyckim. Są to zwierzęta niekolonijne, u których – co ciekawe – nie stwierdzono… starzenia się. Zjawisko to określa się zaniedbywalnym starzeniem się.

Rekin polarny (grenlandzki) – 392 lata

Pora wreszcie na pierwszego kręgowca w zestawieniu, którym jest rekin polarny. Ogólnie w tej grupie organizmów właśnie ryby są najbardziej długowieczne – a to dlatego, że są mało zmienne środowiskowo (życie na lądzie jest bardziej wymagające, jeśli weźmiemy pod uwagę np. zmienność klimatu). Największe zidentyfikowane samice rekina polarnego miały lat 335 i 392. Ta druga wartość jest zatem najwyższą zanotowaną u tego gatunku. Rekiny polarne żyją w północnych akwenach: Atlantyku, Oceanie Arktycznym, Morzu Białym i Północnym. Dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 150 lat, a do tego rosną bardzo powoli – przybierają mniej więcej 1 cm rocznie. Ich funkcjonowanie można by określić mianem slow life, stąd też ich długowieczność. Nawet poruszają się po wodach bardzo powoli, bo osiągają prędkość ok. 1,2 km/h.

Wal grenlandzki – 211 lat

To jedyny ssak w zestawieniu, który podobnie jak wcześniej wymienione zwierzęta żyje w środowisku wodnym – i znowu, zimnym. Przez to jego temperatura ciała jest niska, a metabolizm wolniejszy. Dzięki temu dochodzi do mniejszego uszkodzenia tkanek, co przekłada się na matuzalemowe lata. Z ciekawostek warto wymienić, że wal grenlandzki ma… największy otwór gębowy spośród wszystkich zwierząt. Czyżby solidna dieta również była sekretem jego długowieczności?

Karmazyn ostrooki – 205 lat

Kolejny przedstawiciel świata wodnego w zestawieniu. Ta czerwonawa ryba występuje w ciepłych rejonach – mianowicie w Oceanie Spokojnej, głównie u wybrzeży Japonii i Kalifornii. Mimo to preferuje chłodne głębokie wody, co też stanowi sekret długowieczności karmazyna. Ryba ta wyróżnia się też ciekawym wyglądem. Jest czerwonawa z płetwą grzbietową przypominającą irokeza – stąd pewnie w języku angielskim pojawia się pod nazwą… rockfish.

Jeżowiec Strongylocentrotus franciscanus – 200 lat

Długowieczne morskie żyjątko, które potrafiło zaskoczyć naukowców. Początkowo sądzili oni, że dożywa kilkunastu lat. Jednak gdy wykorzystano datowanie węglem radioaktywnym 14C, okazało się, że jeżowce bez oznak starości żyją nawet 200 lat! Spotkamy je na skalistych wybrzeżach Oceanu Spokojnego – w płytkich wodach od Alaski po Kalifornię. Jeżowce mają okrągłe ciało w całości pokryte długimi (8 cm) kolcami. Mają kolor od pomarańczowego do burgundowego. Małe, rurkowate łapki pozwalają im chwycić się dna morskiego.

Żółw słoniowy – 177 lat

Kojarzony jest z wyspami Galapagos, bo właśnie tam występuje w środowisku naturalnym. Największy znany osobnik mierzył aż 1,87 m i ważył 400 kg. Źródła mówią o żółwiu, który dożył 177 lat. Z kolei żółwica Harriett, która dokonała żywota w Australii w 2006 roku i w wieku 176 lat, według części badaczy była przewieziona z Galapagos przez samego Karola Darwina, twórcę teorii ewolucji. Żółwie słoniowe są niestety zagrożone wyginięciem, choć utworzony na wyspach park narodowy (1959) coraz lepiej je chroni. Padają jednak ofiarą kłusowników, szczury, świnie i psy pożerają jaja oraz młode żółwie, a kozły, osły i konie wyjadają pożywienie żółwi, często też tratując ich gniazda. Pozostało więc jeszcze sporo do zrobienia w zakresie ich ochrony.

Nieśmiertelność w świecie zwierząt?

Czy w przyrodzie występuje nieśmiertelność? Właściwie tak, choć specyficznie rozumiana. Dobry przykład stanowią niepozorne parzydełkowce – stułbiopławy. Potrafią one się niejako „resetować”, zastępując stare komórki całkowicie nowymi – i tak w nieskończoność. Jak to dokładnie wygląda? Dochodzi u nich do zjawiska transdyferencjacji, a więc całkowitego powrotu z dojrzałości płciowej do niedojrzałości. Cykl rozwojowy obejmuje trzy stadia: larwalne, polipa oraz meduzy (hydromeduzy). W ostatnim stadium stułbiopław ma umiejętność powrotu do początkowego, wymieniając wszystkie komórki z dorosłych na zarodkowe. W ciągu kilku lat dzieje się to jakieś 60 razy! Nie powinno dziwić więc, że stułbiopławy w języku angielskim nazywają się… immortal jellyfish.

Podobnymi zdolnościami wyróżnia się meduza Turritopsis dohrnii, którą spotkamy w każdym oceanie. Jak wygląda jej cykl życia? Otóż dojrzewa, reprodukuje się, a następnie… cofa w rozwoju do stadium początkowego. Komórkę nerwową potrafi np. zamienić w gametę. I znów – może się tak dziać w nieskończoność. Czas między cyklami wynosi od kilku godzin (!) do kilku miesięcy.

Dlaczego inne gatunki zwierząt nie potrafią się odradzać w ten sam sposób? Zdaniem naukowców są po prostu zbyt skomplikowane, by były w stanie zastępować stare komórki nowymi.

Sposoby na długowieczność – triki w świecie zwierząt

W zaprezentowanym powyżej zestawieniu najbardziej długowiecznych zwierząt dominują gatunki występujące w zimnych wodach, przez co ich organizmy pracują na wolniejszych obrotach i dzięki temu dożywają doprawdy sędziwego wieku. Ważna jest też u nich stałość warunków środowiskowych, co sprzyja dobremu życiu bez szwanku, np. w postaci uszkodzenia tkanek. Powolny metabolizm w chłodnych warunkach to jednak niejedyne triki ze świata zwierząt, które zapewniają długowieczność. Oto inne przykłady ciekawych zwierząt:

Golec (kretoszczur, nagi szczur) – mimo niewielkich gabarytów potrafi dożyć ponad 20 lat („powinien” co najwyżej 4 lata). Jak mu się to udaje? Otóż żyjąc cały czas pod ziemią, unika on w ten sposób promieniowania ultrafioletowego, które często przekłada się na powstawanie niekorzystnych dla zdrowia wolnych rodników. U golców tymczasem nigdy nie występują nowotwory! Ponadto wytworzyły one ciekawe system społeczny – żyją w koloniach, podobnie jak pszczoły i mrówki, w oparciu o płodną królową oraz nierozmnażające się robotnice. Dzięki temu wzmocniony jest układ odpornościowy całej kolonii.

Termity – chlubny przykład tego, jak bardzo się opłaca życie w koloniach. Termity są rekordzistami, jeśli chodzi o długowieczność wśród owadów. Potrafią dożyć nawet 50 lat.

Nocek Brandta – przedstawiciele tego gatunku nietoperza potrafią dożyć ponad 40 lat! Dzieje się tak z kilku powodów. Przede wszystkim, podobnie jak golce, większość swojego życia spędzają w ciemnościach, unikając promieniowania UV. Oprócz tego są zdolne do nawet kilkuletniej hibernacji. Ważne jest również działanie tzw. białka opiekuńczego. Chroni ono organizm przed uszkodzeniem innych białek, a to właśnie one mają duże znaczenie, jeśli chodzi o długowieczność.

Amerykańskie homary – te skorupiaki są w stanie dożyć nawet 100 lat. Również one umiejętnie chronią swoją białka. Nawet w zaawansowanym wieku potrafią odtworzyć utracone kończyny. Pomaga w tym wysokie stężenie enzymu telomeraza, odpowiedzialnego za odbudowę DNA. Dla porównania, u człowieka znaczne stężenie telomerazy występuje tylko w macierzystych komórkach embrionalnych.

Długowieczne zwierzęta domowe

A jak wygląda sytuacja, jeśli chodzi o zwierzęta domowe? Czy potrafią one dorównać wiekiem człowiekowi? Nie jest to łatwe, ale warto wspomnieć o pupilach, które potrafią dożyć naprawdę sędziwych lat. Dobry przykład stanowią papugi – bardzo towarzyskie, przez niektórych porównywane w zachowaniu nawet do… psów. Żyją kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat. W 2004 roku zanotowano, że papuga ara o imieniu Charlie, która należała do Winstona Churchilla, liczyła sobie 104 lata! Ary dożywają najczęściej nawet 50 lat, z kolei żako i kakadu – 60. Żywotem 40-50 lat wyróżniają się amazonki, a aleksandretty – 20-30 lat.

Inne długowieczne zwierzęta domowe to gady. Żółwie mogą żyć kilkadziesiąt lat, węże – 15-30, a jaszczurki do 20. Wśród gryzoni dość długo żyją świnki morskie, bo nawet do 10 lat. Dla porównania, psy dożywają 12-15 lat, a koty 18-20.

Daniel Działa