Choroba niedokrwienna serca u osób starszych

Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) u osób starszych może mieć nietypowy charakter, a objawy bywają niespecyficzne. Mnogość schorzeń oraz stan ogólny związany z wiekiem niosą za sobą konkretne konsekwencje w zakresie czynników ryzyka, objawów oraz strategii postępowania w chorobie niedokrwiennej serca u seniorów. Warto dowiedzieć się jakie są dokładnie te różnice i jakie mają one znaczenie praktyczne.

Spis treści:

1. Przyczyny choroby niedokrwiennej u seniorów
2. Czynniki ryzyka choroby wieńcowej u seniorów
3. Choroba niedokrwienna serca u osób starszych: objawy
4. Choroba niedokrwienna u osób starszych: diagnostyka
5. Profilaktyka choroby niedokrwiennej
6. Leczenie choroby niedokrwiennej serca

Choroba niedokrwienna serca u osób starszych jest nieco inną jednostką chorobową niż w młodszych grupach wiekowych. Odrębności wiążą się zarówno z manifestacją - objawami, ale także z diagnostyką i leczeniem – farmakologicznym, jak i zabiegowym. Na wszystkie te aspekty niemały wpływ ma wielochorobowość osób w wieku podeszłym.

Choroba niedokrwienna serca w starszym wieku stanowi więc duże wyzwanie dla lekarza prowadzącego w zakresie postawienia właściwego rozpoznania, a następnie odpowiedniego dobrania leczenia. Trudność ta wynika z balansowania pomiędzy występującymi działaniami niepożądanymi leków, na które szczególnie narażone są osoby starsze, a odpowiednim dobraniem leczenia, aby choroba niedokrwienna nie rozwijała się i objawy nie były dokuczliwe.

Przyczyny choroby niedokrwiennej u seniorów

Przyczyną występowania choroby wieńcowej we wszystkich grupach wiekowych w znacznej większości przypadków jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Jest to jeden z wielu procesów składających się na starzenie się układu krwionośnego - zarówno serca, jak i wszystkich tętnic organizmu.

Proces odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń rozpoczyna się w młodym wieku i stopniowo postępuje, jeśli dotyka tętnic wieńcowych i powoduje ich zwężenie, dochodzi do rozwoju choroby niedokrwiennej serca. Jej objawy wynikają z niewystarczającego dostarczania krwi z tlenem i składnikami odżywczymi do kardiomiocytów, przez co nie mają one wystarczająco dużo energii, aby wydajnie się kurczyć.

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej u seniorów

Osoby starsze narażone są na występowanie choroby niedokrwiennej nie tylko ze względu na swój wiek, ale i inne występujące u nich schorzenia. Istnieje pewna grupa czynników ryzyka niezależna od wieku, są to:

• nieprawidłowa dieta
• palenie papierosów
• mała aktywność fizyczna

ich związek z wiekiem polega na tym, że występują one na skutek utrwalonych przez wiele lat przyzwyczajeń, które u osób starszych trudno jest zmienić. Ponadto czynnikami ryzyka choroby niedokrwiennej są:

• nadciśnienie tętnicze
• cukrzyca
• nieprawidłowy cholesterol
• choroby zapalne (np. RZS - reumatoidalne zapalenie stawów)

wynikają one bezpośrednio z wymienionych wcześniej czynników ryzyka, ale u osób starszych schorzenia te występują zdecydowanie częściej niż u osób młodszych.

Niestety, udowodniono, że również sam wiek jest czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia choroby niedokrwiennej, choć wynika to opisanych wyżej uwarunkowań. Wynika to z faktu, że przez całe życie narażeni jesteśmy z jednej strony na nieprawidłowy tryb życia (palenie, czy brak aktywności fizycznej), ale również na występowanie wielu chorób, np. nadciśnienia, czy cukrzycy, a kumulacja tych czynników osiąga apogeum w starości.

Choroba niedokrwienna serca częściej dotyka mężczyzn już po 45 roku życia i kobiety po 55, ale uważa się, że ryzyko sercowo-naczyniowe rośnie gwałtownie dopiero w starszym wieku: u kobiet po 70 roku życia, a u mężczyzn po 65, wtedy określa się je jako duże, palenie natomiast przyspiesza je o kolejnych 5 lat.

Choroba niedokrwienna serca u osób starszych: objawy

Przebieg choroby niedokrwiennej serca u osób starszych może mieć nietypowy charakter, objawy często są niespecyficzne. Klasyczna dolegliwość występująca w chorobie niedokrwiennej czyli ból w klatce piersiowej z promieniowaniem do ramienia i nasilający się w wysiłku, może u osób starszych w ogóle nie występować.

Zdarza się także, że manifestacja tej choroby jest zupełnie inna: ból ma zupełnie nietypowy charakter lub występują tak zwane maski, czyli objawy spotykane typowo w innych schorzeniach, jak np.

• duszność
• męczliwość
• nudności
• kołatanie serca

W takim wypadku diagnostykę nakierowuje się na inne choroby i niestety bardzo łatwo można nie zauważyć choroby niedokrwiennej serca. Dodatkowo niewielka aktywność fizyczna sprawia, że objawy mogą w ogóle nie występować, wynika to z faktu, że dolegliwości związane z miażdżycą tętnic wieńcowych typowo nasilają się w wysiłku.

Co więcej mnogość chorób u seniorów powoduje, że wiele ze zgłaszanych, nietypowych dla choroby niedokrwiennej serca, dolegliwości mogą być przypisywane chorobom układu oddechowego, chorobie refluksowej przełyku, czy nawet niedokrwistości. Dodatkową trudnością jest występujące u dość dużej grupy osób starszych otępienia, które utrudnia opisanie i przekazanie lekarzowi występujących dolegliwości.

Choroba niedokrwienna u osób starszych: diagnostyka

Metody diagnostyczne są z zasady takie same we wszystkich grupach wiekowych - opierają się na wykonaniu

• EKG
• badań laboratoryjnych
• a w dalszej kolejności echa serca
• rzadziej tomografii komputerowej i próby wysiłkowej

Wyniki wszystkich tych badań mogą być zafałszowane przez przebyte już choroby i różnorodne ich konsekwencje, co znacznie utrudnia ich interpretację. Ostatnie wymienione - próba wysiłkowa nie zawsze jest możliwa do przeprowadzenia z uwagi na wydolność fizyczną i sprawność ruchową starszych pacjentów. Bardziej zaawansowane badania to tomografia komputerowa tętnic wieńcowych i koronarografia, w ich zakresie również istnieją pewne ograniczenia.

Oba badania wiążą się z podaniem kontrastu do naczyń, jest to środek, który może uszkadzać nerki, co jest szczególnie niebezpieczne u osób już na nie chorujących, ponieważ może doprowadzić do pogłębienia niewydolności nerek. Niestety, seniorzy są tą grupą wiekową, u której niewydolność nerek występuje szczególnie często.

Co więcej udowodniono, że wykonywanie koronarografii u osób starszych wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia powikłań, nie tylko w zakresie uszkodzenia nerek, ale także uszkodzenia naczynia, czy krwawienia po zabiegu.

Badanie to pozostaje jednak standardem postępowania w zaawansowanej chorobie niedokrwiennej niezależnie od wieku.

Profilaktyka choroby niedokrwiennej

U osób w starszym wieku kluczowe jest odpowiednie leczenie innych chorób, przede wszystkim nadciśnienia i cukrzycy, ponieważ zmniejsza to ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca oraz jej postępu. Warto więc regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze, poziom glikemii (cukru we krwi), a także wykonywać badania cholesterolu.

Leczenie choroby niedokrwiennej serca

Podstawowe leczenie choroby niedokrwiennej serca jest niezależne od wieku, należy do niego przede wszystkim zastosowanie odpowiedniej diety i modyfikacja stylu życia - zaprzestanie palenia, zwiększenie aktywności fizycznej. Jest to podstawowy sposób walki z miażdżycą, poprawy jakości życia i rokowania.

Leczenie farmakologiczne opiera się na kwasie acetylosalicylowym, szczególnie istotnym u osób starszych, ponieważ mają oni bardziej aktywne płytki krwi, a co za tym idzie większe ryzyko zakrzepicy. Udowodniono większe korzyści ze stosowania tego leku u osób starszych, niż w młodszych grupach wiekowych, z drugiej strony kwas acetylosalicylowy w niewielkim stopniu przyczynia się do występowania krwawień.

Kolejnym niezwykle istotnym lekiem są tak zwane statyny, czyli leki zmniejszające stężenie cholesterolu. Ułatwiają one kontrolę wartości cholesterolu, którego dopuszczalne stężenia są indywidualnie dostosowywane w zależności od wieku i występowania innych chorób. Niestety, osoby starsze narażone są na występowanie działań niepożądanych tych leków - uszkodzenia wątroby i mięśni, które objawiają się bólami mięśniowymi i krwiomoczem.

Ponadto w leczeniu choroby niedokrwiennej, niezależnie od grupy wiekowej często stosuje się tak zwane inhibitory konwertazy angiotensyny. U osób starszych szczególnie wskazane są również beta-blokery, ze względu na inne choroby występujące w wieku podeszłym - zaburzenia rytmu serca czy niewydolność serca. Z drugiej strony istnieją pewne ograniczenia ich stosowania u seniorów, przeciwwskazaniami są występujące nierzadko:

• bradykardia (wolna czynność serca)
• zespół chorej zatoki
• choroby płuc - np. POChP
• astma

Opisane powyżej aspekty leczenia są jedynie częścią wieloaspektowości terapii choroby niedokrwiennej serca, dlatego też jest to zagadnienie niezwykle trudne wymagające dużej wiedzy i doświadczenia.

Leczenie inwazyjne jest obecnie powszechnie stosowane we wszystkich grupach wiekowych. Jednak również u osób starszych ten sposób terapii ma swoje odrębności, a wiek determinuje w pewnym stopniu sposób leczenia zabiegowego. Osoby starsze, zwłaszcza po 75 roku życia narażone są nieco bardziej na powikłania związane z zabiegami - przezskórnej angioplastyki wieńcowej (stentowania) jak i operacji pomostowania aortalno-wieńcowego (by-passów). Wynika to ze współwystępowania innych chorób: naczyń, nerek i płuc.

W większości przypadków w razie stwierdzenia zmiany miażdżycowej w tętnicy wieńcowej najkorzystniejszym postępowaniem jest angioplastyka wieńcowa, jednak w pewnych określonych warunkach metoda ta równa jest operacji. Wtedy o sposobie leczenia decyduje zespół lekarzy - kardiologów i kardiochirurgów, oceniają oni ryzyko związane z obiema metodami leczenia i podejmują decyzję odnośnie najlepszego sposobu postępowania.

Warto pamiętać, że operacja by-passów jest bardziej obciążająca dla organizmu i wiąże się z dłuższą rehabilitacją.

Z tego względu, w razie potrzeby, u seniorów częściej decyduje się o wykonaniu kilku etapów przezskórnej angioplastyki wieńcowej - wszczepiania stenów. Wprowadzenie szeroko dostępnej możliwości wykonywania angioplastyki wieńcowej poprawiło bezpieczeństwo leczenia inwazyjnego oraz efekty leczenia choroby niedokrwiennej serca.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza