Badania profilaktyczne po 60. roku życia

Badania profilaktyczne po 60. roku życia powinien wykonać każdy senior. Wraz z wiekiem biologiczne procesy starzenia się zachodzą nieodwracalnie, będąc przyczyną wielu przewlekłych chorób. Sprawdź, jakie badania należy wykonać po 60. roku życia.

Spis treści

1. Najczęstsze choroby i dolegliwości Polaków po 60. roku życia
2. Badania po 60. roku życia - morfologia krwi obwodowej
3. Badania po 60. roku życia a choroby sercowo-naczyniowe
4. Badania po 60. roku życia a układ ruchu
5. Badania po 60. roku życia a cukrzyca
6. Badania po 60. roku życia a nowotwory
7. Badania po 60. roku życia - nerki
8. Badania po 60. roku życia - wątroba
9. Badania po 60. roku życia - tarczyca
10. Badania po 60. roku życia - wzrok

Jakie badania profilaktyczne należy wykonać po 60. roku życia? Lista jest długa. Wraz z wiekiem spada wydajność wielu narządów, takich jak nerki i wątroba, które odpowiadają za detoksykację organizmu i usuwanie szkodliwych substancji. Gruczoły dokrewne, takie jak trzustka i tarczyca, zaczynają produkować coraz mniejszą ilość hormonów. Szwankować zaczynają także mechanizmy naprawy DNA, co zwiększa ryzyko nowotworów. Z uwagi na to osoby po 60. roku życia powinny być objęte szczególną opieką medyczną.

Najczęstsze choroby i dolegliwości Polaków po 60. roku życia

W tabeli poniżej przedstawiono dziewięć najczęstszych chorób i dolegliwości występujących u Polaków po 60. roku życia:

Niestety w Polsce obecnie brak programów profilaktycznych dedykowanych właśnie osobom po 60. roku życia. Sześćdziesięciolatkowie w ramach NFZ mogą skorzystać z badań profilaktycznych dostępnych dla pozostałych grup wiekowych po okazaniu odpowiedniego skierowania od lekarza. Bez skierowania dostępne są programy organizowane przez Ministerstwo Zdrowia m. in. program wczesnego wykrywania raka piersi i raka jelita grubego.

Badania po 60. roku życia - morfologia krwi obwodowej

Morfologia krwi jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwala na wykrycie na wczesnych etapach różnych patologii. Dzięki niej można wykryć groźne infekcje, które u osób po 60. roku życia mogą mieć bardziej intensywny przebieg niż u osób młodszych, gdyż z wiekiem spada odporność organizmu. Oprócz tego morfologia pozwoli na rozpoznanie anemii, której przyczyną mogą być niedobory pokarmowe lub nowotwory krwi (ich częstość rośnie z wiekiem).

Morfologia krwi obejmuje trzy układy:

• białokrwinkowy (liczba całkowita i procentowa neutrofilów, monocytów, bazofilów, eozynofilów, limfocytów)
• czerwonokrwinkowy (liczba czerwonych krwinek, hemoglobina, hematokryt, MCV, MCH, MCHC, RDV)
• płytkowy (liczba płytek krwi, MPV)

Razem z morfologią warto wykonać oznaczenie wskaźników stanu zapalnego: odczyn Biernackiego (OB) i wysokoczułe białko C-reaktywne (hsCRP). Powyższe badania powinny być wykonywane u osób po 60. roku życia co najmniej raz w roku.

Badania po 60. roku życia a choroby sercowo-naczyniowe

Ze starzeniem się ściśle związane są choroby układu krążenia, takie jak nadciśnienie tętnicze, zawał mięśnia sercowego, czy udar niedokrwienny mózgu. Co czwarta osoba po 60. cierpi na chorobę wieńcową, a ponad 80% zgonów w tej grupie wiekowej jest spowodowane właśnie przez choroby układu krążenia.

W Polsce według danych GUS u 60-latków najczęściej występuje nadciśnienie tętnicze, które stwierdza się u ponad połowy osób. Kontrola nadciśnienia tętniczego jest bardzo ważna, gdyż może ono prowadzić do rozwoju kolejnych schorzeń np. chorób nerek.

Pojedynczy wynik pomiaru ciśnienia krwi zwykle nie jest miarodajny. Dlatego zaleca się regularną ocenę ciśnienia krwi za pomocą ciśnieniomierza w domu lub placówkach służby zdrowia. Pamiętajmy, że najdokładniejsze są manometry rtęciowe i to na podstawie ich pomiaru powinno się diagnozować nadciśnienie tętnicze. U osób z nadciśnieniem warto także wykonać ocenę stężenia we krwi sodu, potasu, wapnia i magnezu, gdyż ich nieprawidłowe poziomy mogą być przyczyną nadciśnienia tętniczego krwi.

W celu prewencji choroby wieńcowej należy wykonywać regularnie badania cholesterolu całkowitego oraz jego poszczególnych frakcji LDL, HDL i nie-HDL oraz triglicerydów. Podeszły wiek sam w sobie jest czynnikiem zwiększającym ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, dlatego w tej grupie osób badanie powinno być wykonywane raz w roku. W celu monitorowania skuteczności leczenia badanie powinno wykonywać się co około 3 miesiące.

Dodatkowo warto oznaczyć homocysteinę oraz hsCRP we krwi. Podwyższenie tych dwóch wskaźników dodatkowo zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Badania po 60. roku życia a układ ruchu

Układ ruchu jest drugim w kolejności, który jest przyczyną dysfunkcji u osób po 60. Około 40% z nich skarży się na bóle dolnej partii pleców oraz chorobę zwyrodnieniową stawów (szczególnie kobiety). Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa może objawiać się m. in. bólami, obrzękami i trzeszczeniem w obrębie stawów oraz poranną sztywnością.

Kolejną przypadłością wieku podeszłego jest osteoporoza, która najczęściej dotyka kobiety po menopauzie, co ma u nich związek z obniżeniem poziomu hormonów o ochronnym działaniu na kości. Osteoporoza dotyczy także mężczyzn po 70. roku życia. Konsekwencją osteoporozy jest zmniejszenie masy tkanki kostnej i zwiększenie ryzyka złamań kości.

Przy przewlekłych bólach kręgosłupa i stawów u osób starszych powinno wykonać się badanie RTG stawów i/lub kręgosłupa. Przyczyną bólów stawowych może być również dna moczanowa lub reumatoidalne zapalenie stawów. W przypadku podejrzenia dny moczanowej należy wykonać oznaczenie kwasu moczowego we krwi oraz ocenę płynu stawowego pod mikroskopem i stwierdzenie w nim kryształów moczanu sodu.

Reumatoidalne zapalenie stawów rozpoczynające się w wieku późniejszym, czyli EORA (ang. elderly-onset rheumatoid arthritis) charakteryzuje się nagłym i ostrym początkiem oraz zajęciem głównie dużych stawów. Badania laboratoryjne, które powinny być wykonane przy podejrzeniu reumatoidalnego zapalenia stawów to oznaczenie przeciwciał anty-CCP i anty-RF we krwi.

• PROFIL REUMATYCZNY - badania wykrywające choroby reumatyczne

Badaniem podstawowym służącym do rozpoznania osteoporozy jest ocena gęstości mineralnej kości za pomocą badania densytometrycznego. Badanie to powinno być wykonane jednorazowo po przekroczeniu 60. roku życia. Inne badania, które warto wykonać przy podejrzeniu osteoporozy to oznaczenie wapnia, fosforu nieorganicznego oraz witaminy D we krwi.

Badania po 60. roku życia a cukrzyca

Częstość incydentów cukrzycy typu 2 wzrasta wraz z wiekiem i dotyka około 18% po 60. roku życia. Niezdiagnozowana lub niewłaściwie kontrolowana cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, takich jak amputacje kończyn czy zaburzeń widzenia (retinopatia cukrzycowa, zaćma). Objawami cukrzycy są m. in. nadmierne pragnienie, częste oddanie moczu, zmęczenie.

Jedną z przyczyn cukrzycy typu 2 jest nadwaga i otyłość, która wśród osób po 60. roku życia dotyczy blisko 70%, a co czwarta osoba w tej grupie wiekowej jest otyła.

Podstawowymi badaniami oceniającymi gospodarkę węglowodanową jest stężenie we krwi glukozy (norma na czczo: 70–99 mg/dl) i insuliny. Te badania powinny być wykonywane przynajmniej raz w roku. W przypadku nieprawidłowej glikemii na czczo, kiedy wartość glukozy zawiera się pomiędzy 100 a 125 mg/dl, wykonuje się tzw. krzywą glukozową. Badanie to polega na pomiarze stężenia glukozy we krwi na czczo oraz po podaniu 75 g glukozy w pierwszej i drugiej godzinie od jej podania.

U osób ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 przydatnym markerem monitorującym poziom glukozy we krwi jest oznaczanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Parametr ten odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ostatnich 3 miesiącach.

Do oceny masy ciała wykorzystuje się wskaźnik BMI.

Badania po 60. roku życia a nowotwory

Innym częstym schorzeniem wśród osób w wieku podeszłym są nowotwory złośliwe. Są one drugą najczęstszą przyczyną zgonów w tej grupie wiekowej. W Polsce najpowszechniejszymi nowotworami złośliwymi u mężczyzn powyżej 60. roku życia są rak płuca, rak prostaty i jelita grubego. Natomiast u kobiet rak piersi, jelita grubego i płuca. Z uwagi na to niezwykle istotne są badania profilaktyczne mające na celu wykrycie nowotworów we wczesnym stadium rozwoju.

• Rak jelita grubego

Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego to kolonoskopia i badanie krwi utajonej w kale. Ministerstwo Zdrowia finansuje program profilaktyki raka jelita grubego za pomocą kolonoskopii. Na badania mogą się zgłaszać mężczyźni i kobiety w wieku 55-64 lat. Kolonoskopię po 60. roku życia powinno wykonywać się co 5-10 lata w zależności od wyników badania. Natomiast badanie na krew utajoną w kale co 1-2 lata.

• Rak płuca

Osoby po 60. roku życia, które palą papierosy lub paliły w przeszłości, powinny wykonać RTG klatki piersiowej. W 2019 roku zaplanowany jest również projekt badań przesiewowych do wczesnego wykrywania raka płuca. Badania przesiewowe będą wykonywane za pomocą niskodawkowej tomografii komputerowej i zostaną nim objęci palacze oraz byli palacze w wieku od 50. do 74. roku życia.

• Rak piersi

Program profilaktyczny Ministerstwa Zdrowia do wczesnego wykrywania raka piersi za pomocą mammografii jest kierowany do kobiet między 50. a 69. roku życia. Dlatego osoby przekraczające 60. rok życia mogą z niego skorzystać bez skierowania od lekarza.

• Rak prostaty

Szacuje się, że do przerostu prostaty dochodzi u około 50% mężczyzn po 60. roku życia. Jednak nie zawsze jest to związane z obecnością nowotworu złośliwego. W celu diagnostyki raka prostaty powinno zostać wykonane badanie przezodbytnicze oraz oznaczenie antygenu gruczołu krokowego (PSA) we krwi.

Badania po 60. roku życia - nerki

Starzenie się powoduje również trwałe zmiany w strukturze nerek, m. in. redukcję liczby czynnych nefronów oraz włóknienie naczyń krwionośnych. Z kolei zmiany strukturalne będą wpływały bezpośrednio na czynność nerek. Osoby po 60. roku życia stanowią najliczniejszą grupę z nowo rozpoznaną przewlekłą chorobą nerek. Choroba ta jest bardzo podstępna, gdyż przez długi czas nie daje żadnych objawów.

W celu oceny kondycji nerek zaleca się wykonanie badania USG. Dodatkowo do oceny czynności nerek we krwi powinno wykonać się badanie mocznika (czasami zastępowane jest oznaczeniem BUN), kreatyniny i kwasu moczowego. Parametry te są podwyższone kiedy nerki nie pracują prawidłowo. Należy pamiętać, że u osób w podeszłym wieku przy uszkodzeniu nerek stężenie kreatyniny rośnie znacznie wolniej niż u osób młodych.

Dlatego wielu specjalistów odradza stosowania kreatyniny jak markera uszkodzenia nerek. Bardziej użyteczne do oceny czynności nerek u osób po 60. roku życia jest ocena klirensu kreatyniny.

Raz w roku warto u osób po 60. roku życia wykonywać badanie ogólne moczu, które może być źródłem informacji o rozpoczynających się patologiach. Oprócz badania barwy, pH i ciężaru moczu, można badać ilość białka w moczu (co może wskazywać na niewydolność nerek) oraz obecność glukozy i ciał ketonowych (co może wskazywać na cukrzycę).

CZYTAJ TEŻ:

• Choroby wieku podeszłego. Na co najczęściej chorują osoby starsze?
• STAROŚĆ - czym jest proces starzenia i od czego zależy
• Jak zachować dobrą kondycję i sprawność umysłu do późnej starości? [RADY PSYCHOLOGÓW]

Badania po 60. roku życia - wątroba

Wątroba jest głównym centrum detoksykacyjnym organizmu. Duży wpływ na jej stan w wieku podeszłym ma styl życia jaki prowadziliśmy – ile spożywaliśmy alkohol, jakie leki przyjmowaliśmy lub czy zdrowo się odżywialiśmy. Objawami źle funkcjonującej wątroby są nudności, brak apetytu, niestrawność, wzdęcia.

Podobnie jak w przypadku nerek w celu oceny zmian strukturalnych w miąższu wątroby powinno wykonać się USG wątroby. Natomiast w celu oceny jej czynności należy wykonać badanie aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginowej (AST) oraz glutarylotranspeptydaza (GGTP) we krwi. Są to tzw. próby wątrobowe, których podwyższony poziom może wskazywać na nieprawidłowe funkcje wątroby.

Badania po 60. roku życia - tarczyca

Zaburzenia czynności tarczycy (nadczynność tarczycy lub niedoczynność tarczycy) są częstsze w starszych populacjach niż u osób młodych i dotyczą przede wszystkim kobiet. Jednocześnie są one trudniejsze do zdiagnozowania, gdyż u osób starszych mogą przebiegać bezobjawowo lub ze słabo wyrażonymi objawami. Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy wiążą się z większym ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Do oceny czynności tarczycy stosuje się oznaczanie TSH, fT4 i fT3 we krwi. Pamiętajmy jednak, że u osób starszych stężenia TSH i fT3 może być wyższe niż u osób młodych, przy stosunkowo niskim stężeniu fT4.

Dodatkowo warto wykonać USG tarczycy oraz oznaczanie przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi (anty-TG i anty-TPO). Jednak szacuje się, że przeciwciała przeciwtarczycowe mogą występować nawet u połowy osób po 60. roku życia bez klinicznych objawów zaburzeń czynności tarczycy. To sugeruje, że wykrycie autoprzeciwciał przeciwtarczycowych u osób starszych ma mniejsze znaczenie kliniczne i diagnostyczne niż u osób młodszych,

Badania po 60. roku życia - wzrok

W miarę upływu lat zmniejsza się sprawność narządów zmysłu, szczególnie wzroku. Tylko co szósta osoba starsza nie używa okularów lub szkieł kontaktowych. Wśród osób po 60. roku życia najczęstszą przyczyną utraty wzroku są: zaćma, jaskra, zwyrodnienie plamki związanez wiekiem i retinopatia cukrzycowa.

Pomimo, że większość chorób oczu związanych z wiekiem jest nieuleczalna to regularne badania okulistyczne pozwalają na spowolnienie procesu chorobowego i uchronią osoby starsze przed przedwczesną utratą wzroku.

Osoby po 60. roku życia, które zaczynają mieć problemy z widzeniem powinny być pod stałą kontrolą okulisty. Do badań specjalistycznych, które są wykonywane przez okulistę zalicza się: pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria), stereoskopową ocenę tarczy nerwu II, badanie kąta przesączania (gonioskopia), pomiar grubości rogówki (pachymetria) oraz badanie pola widzenia (perymetria).

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin