Układ pokarmowy: budowa, rola, choroby

Układ pokarmowy odpowiada za jedną z najważniejszych funkcji żywego organizmu, czyli odżywianie. Tu odbywa się pobieranie pokarmu, wchłanianie substancji odżywczych, przetwarzanie ich, a następnie wydalanie niepotrzebnych resztek. Układ pokarmowy człowieka jest niezwykle złożonym, skomplikowanym, a zarazem fascynującym mechanizmem. Sprawdź, jak zbudowany jest układ pokarmowy i co dzieje się na każdym jego odcinku.

Spis treści

1. Jama ustna - budowa, rola, choroby
2. Przełyk - budowa, rola, choroby
3. Żołądek - budowa, rola, choroby
4. Jelito cienkie - budowa, rola, choroby
5. Jelito grube - budowa, rola, choroby
6. Wątroba - budowa, rola, choroby
7. Trzustka - budowa, rola, choroby

Układ pokarmowy człowieka to zespół współdziałających ze sobą narządów, który ma za zadanie dostarczyć organizmowi składników potrzebnych do jego budowy i odnowy tkanek, a także wody i substancji energetycznych niezbędnych do utrzymania wszystkich procesów życiowych.

Zdecydowana większość składników pokarmowych (węglowodany, tłuszcze, białka), aby mogła zostać przyswojona, musi wcześniej być strawiona, co polega na rozłożeniu wielkocząsteczkowych organicznych związków chemicznych na ich proste składniki budulcowe. I to właśnie odbywa się w układzie pokarmowym.

Układ pokarmowy składa się z przewodu pokarmowego, długiego na ok. 8 m, i gruczołów dodatkowych. Jego ściany zbudowane są zwykle z trzech warstw: od wewnątrz - błony śluzowej pokrytej nabłonkiem, w środku - błony mięśniowej, która umożliwia perystaltykę, czyli przesuwanie pokarmu, oraz od zewnątrz - osłaniającej błony surowiczej, otrzewnej, zbudowanej z tkanki łącznej.Przewód pokarmowy to:

• jama ustna
• gardło
• przełyk
• żołądek
• jelito cienkie
• jelito grube
• odbyt

Gruczoły pokarmowe:

• ślinianki
• wątroba
• trzustka

Jama ustna - budowa, rola, choroby

Tu wszystko się zaczyna. Jama ustna ograniczona jest z przodu wargami, z góry podniebieniem, z dołu językiem, a z tyłu łączy się z gardłem. W jamie ustnej znajdują się zęby, które służą do rozdrabniania i miażdżenia pokarmu. Ta mechaniczna obróbka oraz mieszanie ze śliną, są to podstawowe funkcje jamy ustnej.

Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Służy nie tylko do formowania kęsów pokarmu i przesuwaniu ich do gardła, ale jest także narządem zmysłu smaku.

Język pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się brodawki smakowe, a na nich - kubki smakowe.

W przeszłości panował pogląd, iż poszczególne smaki odczuwane są w ściśle określonych częściach języka. Teoria ta okazała się jednak niezgodna z prawdą, ponieważ tak naprawdę każdy z poszczególnych smaków może być odbierany w dowolnej części narządu smaku.

Choroby jamy ustnej:

• zapalenie przyzębia
• zapalenie dziąseł
• próchnica
• drożdżyca (grzybica, kandydoza jamy ustnej)
• aftozy
• opryszczka
• nadżerki
• liszaje
• nowotwory łagodne
• rak języka

Przełyk - budowa, rola, choroby

Wspólnym odcinkiem dla dróg pokarmowych i oddechowych jest gardło. Stanowi ono przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej i przechodzi dalej w przełyk i krtań.

Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową. By jedzenie nie dostało się "nie tam, gdzie trzeba", musi prawidłowo zadziałać jedna z chrząstek krtani, nagłośnia.

Zamyka się ona podczas połykania, a wtedy pokarm spokojnie przedostaje się do przełyku. Ale, jeśli podczas jedzenia np. śmiejemy się, może zdarzyć się tak, że odrobina pokarmu dostanie się w drogi oddechowe, co daje efekt zakrztuszenia się.

Przez gardło porcja pokarmu dostaje się do przełyku, który jest rodzajem rury, mięśniowo-błoniastej, długiej na ok 25-30 cm. Zaczyna się na poziomie 6. kręgu szyjnego, a kończy na wysokości 10.-11. kręgu piersiowego.

Przełyk nie pełni żadnej funkcji trawiennej, a jedynie transportuje pożywienie do żołądka, z pomocą ruchów perystaltycznych.

Choroby przełyku:

• refluks
• nowotwory przełyku
• dysfagia
• uchyłki przełyku
• żylaki przełyku
• achalazja
• zespół Mallory'ego-Weissa
• przełyk Barretta

Żołądek - budowa, rola, choroby

Jest to rodzaj rozciągliwego worka służącego do gromadzenia, przetwarzania i wyjaławiania pokarmu. Wysłany jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne gruczoły wydzielające sok żołądkowy.

Sok żołądkowy jest to płyn zawierający kwas solny, wodę, enzymy trawienne, śluz oraz sole mineralne. Ściany żołądka zbudowane są z mięśni gładkich, które kurcząc się i rozkurczając powodują przemieszczanie się pożywienia i mieszanie go z sokiem żołądkowym.

Dzięki temu pokarm zmienia się w papkę. Po 3-4 godzinach zalegania w żołądku przesuwa się ona do jelita.

Choroby żołądka:

• wrzody żołądka
• Helicobacter Pylori
• zapalenie żołądka
• dyspepsja
• bezoary
• choroba Ménétriera
• ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa)
• nadkwasota
• nowotwór żołądka

Jelito cienkie - budowa, rola, choroby

Jest to najdłuższa część przewodu pokarmowego, bo aż 4-5 metrowa, o średnicy 3-5 cm. To tutaj odbywa się trawienie pokarmów, a na koniec wchłonięcie składników odżywczych do krwi i limfy. Jelito cienkie dzielimy na trzy odcinki, są to:

• dwunastnica - pierwsza część jelita cienkiego, zaraz za żołądkiem. Do dwunastnicy uchodzą przewody wyprowadzające trzustki i wątroby; to właśnie nimi do dwunastnicy spływa sok trzustkowy z trzustki oraz żółć z wątroby, dzięki którym rozkładany jest pokarm.
• jelito czcze - dalszy etap trawienia
• jelito kręte - końcowy etap trawienia i wchłanianie. Jelito to kończy się zastawką krętniczo-kątniczą.

Powierzchnię błony śluzowej jelita pokrywają tzw. kosmki jelitowe. Są to uwypuklenia błony śluzowej, do której dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne.

Dzięki nim zwiększa się powierzchnia wchłaniania jelita. Mało tego - na kosmkach znajdują się jeszcze mikrokosmki, dzięki którym ta powierzchnia wchłaniania zwiększa się jeszcze bardziej.Choroby jelita cienkiego:

• celiakia
• rak jelita cienkiego
• zespół jelita drażliwego (choroba zarówno jelita cienkiego, jak i grubego)
• choroba Leśniowskiego-Crohna (cały układ pokarmowy)
• choroba Whipple'a
• wrzody dwunastnicy
• choroby pasożytnicze

Jelito grube - budowa, rola, choroby

Na tym odcinku układu pokarmowego niestrawione resztki pokarmu formowane są już w kał, ale następuje także zwrotne wchłanianie wody, witamina i aminokwasów. Ponadto w jelicie grubym namnażają się drobnoustroje, które wytwarzają m.in. witaminę B12 i K.Jelito grube dzieli się na:

• jelito ślepe, kątnica – tu dostaje się treść jelita cienkiego
• okrężnica
• odbytnica zakończona odbytem

Choroby jelita grubego:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
• ropień odbytu
• hemoroidy
• szczelina odbytu
• nietrzymanie stolca
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego
• uchyłki jelita grubego
• rak jelita grubego
• zaparcia
• zakażenie Clostridium difficile

Ślinianki - budowa, rola, choroby

Są to parzyste gruczoły z ujściami w jamie ustnej. Wytwarzają one ślinę, czyli wodną wydzielinę (woda to 99% jej składu), która miesza się z pokarmem i pomaga we wstępnym trawieniu.

Zawiera enzym amylazę ślinową (ptialinę), rozpoczynającą rozkład węglowodanów. Poza tym, dzięki ślinie pokarm łatwiej jest połykany, a warto także dodać, że ślina posiada właściwości bakteriobójcze.

Wyróżniamy ślinianki: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe.

Choroby ślinianek:

• obrzęk ślinianek
• zapalenie ślinianek – świnka
• bakteryjne zapalenie ślinianek
• zespół Sjögrena (zespół suchości lub choroba Mikulicza-Radeckiego)
• gruczolak wielopostaciowy
• rak ślinianki

Wątroba - budowa, rola, choroby

To największy gruczoł ludzkiego ciała - waży ok. 1,5 kg - o ciemnoczerwonym zabarwieniu, co świadczy o tym, że jest bardzo unaczyniona. Znajduje się w prawej części podżebrza i zbudowana jest z czterech płatów.

W budowie wątroby można wyróżnić uchyłek przewodu wątrobowego, zwany pęcherzykiem żółciowym, w którym zbiera się żółć wytwarzana przez wątrobę. Funkcje wątroby:

• wydzielanie żółci (żółć składa się z soli żółciowych, cholesterolu i bilirubiny), która pełni zasadniczą rolę w procesie trawienia tłuszczów
• usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w utrzymaniu homeostazy ustrojowej
• przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie
• przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i mocznik
• gromadzenie żelaza i niektórych witamin
• neutralizowanie alkoholu, używek i różnych środków farmakologicznych

Choroby wątroby:

• WZW (ostre wirusowe zapalenie wątroby) typu A, B lub C
• marskość wątroby
• alkoholowe choroby wątroby
• polekowe uszkodzenia wątroby
• ostra niewydolność wątroby
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby
• pierwotna marskość żółciowa wątroby
• choroba Wilsona
• hemochromatoza
• nowotwory wątroby
• stłuszczenie wątroby
• zespół Budda-Chiariego (zakrzepica żył wątrobowych)

Trzustka - budowa, rola, choroby

Znajduje się za żołądkiem, w linii środkowej ciała i nieco na lewo od kręgosłupa, w pętli, którą tworzy dwunastnica. Waży 60-125 g i ma 20 cm długości.

Składa się z pęcherzyków, pomiędzy którymi znajdują się tzw. wyspy Langerhansa, komórki, które wydzielają do krwi hormony związane z gospodarką węglowodanową.

Do najważniejszych funkcji trzustki należy wytwarzanie soku trzustkowego zawierającego enzymy, które trawią białka (trypsyna, chymotrypsyna i erepsyna) i kolagen (elastaza), a także rozkładają kwasy nukleinowe, oraz produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu regulujących przemianę węglowodanową w organizmie.

Choroby trzustki

• ostre zapalenie trzustki i przewlekłe zapalenie trzustki
• insulinoma
• rak trzustki