Co podrażnia trzustkę i jakie choroby atakują ją najczęściej?

Trzustka uznawana jest za jeden z najważniejszych ludzkich narządów – wydziela zarówno kluczowe dla organizmu człowieka hormony, jak i produkuje różne enzymy trawienne. Jak jest zbudowana i po której stronie leży trzustka? Jakie są funkcje trzustki? Co podrażnia trzustkę i jakie choroby trzustki są najczęstsze?

Trzustka (ang. pancreas) to pojedynczy, zlokalizowany w obrębie jamy brzusznej, ludzki narząd. Po raz pierwszy o jej istnieniu wspominano już bardzo dawno temu, miało to bowiem miejsce już około 300 lat przed naszą erą. Dopiero jednak po upływie kilku stuleci narząd ten określono właśnie jako pancreas - słowo to wywodzi się z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznaczało "cały z mięsa" (takie określenie wzięło się stąd, że trzustka wyglądem przypomina włókna mięśniowe).

Wraz z kolejnymi wiekami dokonywano coraz to kolejnych odkryć dotyczących trzustki, m.in. w XVII wieku opisano po raz pierwszy przewód trzustkowy, w XVIII zaś wieku pojawił się pierwszy opis przewodu trzustkowego dodatkowego.

Dość późno zaś została odkryta jedna z najważniejszych funkcji trzustki, czyli jej czynność wewnątrzwydzielnicza - ją opisano dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

Spis treści

1. Trzustka: rozwój
2. Trzustka: budowa
3. Gdzie leży trzustka?
4. Trzustka: unaczynienie i unerwienie
5. Trzustka: funkcje
6. Trzustka: enzymy
7. Trzustka: choroby
8. Ból trzustki: jak boli trzustka?
9. Trzustka a alkohol

Trzustka: rozwój

W przebiegu rozwoju zarodkowego, około 5. jego tygodnia, u zarodka pojawia się cewa jelitowa, mająca trzy części - jelito przednie, środkowe oraz tylne. Trzustka rozwija się ze struktur należących do jelita przedniego.

Ostatecznie powstaje ona z dwóch zawiązków - grzbietowego i brzusznego - które są uchyłkami dwunastnicy. Obie te części około 6. tygodnia ciąży łączą się ze sobą i później, wraz z kolejnymi tygodniami ciąży, następują dalsze przemiany trzustki, które skutkują tym, że na świat przychodzi dziecko z gotowym do pełnienia swojej funkcji organem.

Trzustka: budowa

W trzustce wyróżnia się trzy części, którymi są:

• głowa trzustki
• trzon trzustki
• ogon trzustki

Wymienione wyżej stanowią podstawowe części trzustki - niektórzy autorzy, poza nimi, wyszczególniają również tzw. szyjkę trzustki.

Narząd ten posiada trzy powierzchnie (przednio-górną, przednio-dolną i tylną) oraz 3 brzegi (górny, przedni i dolny).

Wielkość trzustki sięga zazwyczaj około 15 centymetrów, jej masa natomiast typowo wynosi do około 100 gramów.

Bardzo ważne dla czynności trzustki są struktury, które od niej odchodzą - mowa tutaj o przewodach wyprowadzających.

Głównym jest przewód trzustkowy, który rozpoczyna się w ogonie trzustki, biegnie przez całą długość narządu i ostatecznie uchodzi do dwunastnicy.

Poza nim wyróżnia się także przewód trzustkowy dodatkowy - struktura ta u większości osób (bo u około 70% ludzi) łączy się z przewodem trzustkowym i ostatecznie wydzielane przez trzustkę substancję, transportowane drogą obu przewodów, trafiają do tzw. brodawki większej dwunastnicy.

W budowie histologicznej trzustki wyróżnia się dwa podstawowe jej elementy -są nimi:

• wyspy trzustkowe (inaczej wyspy Langerhansa - ich liczba sięgać może nawet 2 milionów i zajmują się one produkcją trzustkowych hormonów)
• komórki wydzielnicze, które stanowią pozostałą część narządu i odpowiadają one za syntezę m.in. enzymów trzustkowych

Gdzie leży trzustka?

Trzustka znajduje się we wnętrzu jamy brzusznej - jest ona położona zasadniczo poziomo i zlokalizowana jest w przestrzeni zaotrzewnowej.

Położenie trzustki odpowiada wysokości pierwszego i drugiego kręgu lędźwiowego kręgosłupa.

Wiele osób zastanawia to, po której stronie jest trzustka - narząd ten znajduje się w nadbrzuszu nieco na lewo od kręgosłupa, ogólnie jednak powiedzieć, że trzustka leży po prawej lub po lewej stronie jamy brzusznej, zwyczajnie nie można.

Głowa trzustki objęta jest przez dwunastnicę, leży ona w pobliżu żyły głównej dolnej oraz prawej nerki.

Trzon trzustki znajduje się przed kręgami lędźwiowymi i krzyżuje on aortę, lewą nerkę i lewe nadnercze oraz tętnicę krezkową górną.

Ogon trzustki położony jest zaś przed lewą nerką i sąsiaduje ze śledzioną.

Trzustka: unaczynienie i unerwienie

Unaczynienie tętnicze trzustki wywodzi się od tętnic trzustkowo-dwunastniczych (górnej i dolnej), poza nimi krew tętniczą do tego narządu dostarczają także gałęzie trzustkowe, które wywodzą się od tętnicy śledzionowej.

Krew żylna z trzustki uchodzi do żył trzustkowo-dwunastniczych, a stamtąd do żyły krezkowej górnej, żyły wrotnej lub żyły śledzionowej.

Za unerwienie trzustki odpowiada z kolei przede wszystkim autonomiczny układ nerwowy.

Do narządu docierają włókna przywspółczulne - wywodzą się one od nerwu błędnego i transmitowane ich droga impulsy nerwowe m.in. stymulują produkcję soku trzustkowego.

Włókna współczulne, które docierają do trzustki, pochodzą zaś ze splotu trzewnego i ich wpływ na trzustkę jest całkowicie odwrotny niż włókien przywspółczulnych.

Trzustka: funkcje

Trzustka pełni funkcję wewnątrz- oraz zewnątrzwydzielniczą. W przypadku pierwszej z wymienionych mowa o wydzielaniu hormonów, które zaangażowane są przede wszystkim w kontrolę poziomu glukozy w organizmie.

Hormony te, jak już wspomniano, produkowane są w obrębie wysp Langerhansa - wyróżnia się w ich obrębie różne rodzaje komórek, gdzie każdy z nich odpowiada za produkcję innego hormonu:

• komórki α (alfa): wydzielają glukagon, który doprowadza - m.in. poprzez nasilenie rozkładu wątrobowego glikogenu - do zwiększenia poziomu glukozy we krwi
• komórki β (beta): uznawane za najważniejszą populację komórek trzustkowych - wydzielają one bowiem insulinę, czyli hormon prowadzący do obniżenia stężenia glukozy we krwi
• komórki δ (delta): wydzielają somatostatynę, która wpływa na uwalnianie hormonów z komórek alfa i beta
• komórki PP (czasami określane jako γ, gamma): wydzielają polipeptyd trzustkowy

Część zewnątrzwydzielnicza trzustki związana jest z kolei z czynnością przewodu pokarmowego - narząd ten produkuje wiele różnych ważnych w procesie trawienia enzymów, ale i w soku trzustkowym znajdują się dwuwęglany, które mają zdolność neutralizowania, pochodzącej z żołądka, kwaśnej treści pokarmowej. W przypadku tego zadania trzustka zdecydowanie się nie leni - dobowa produkcja soku trzustkowego szacowana jest na około 1,5 do 2 litrów.

Trzustka: enzymy

Rola trzustki w procesie trawienia pokarmów jest niezaprzeczalna - narząd ten wydziela enzymy zajmujące się rozkładem zarówno węglowodanów, jak i tłuszczów czy białek. Wśród enzymów trzustkowych wymieniane są przede wszystkim:

• amylaza trzustkowa (rozkładająca węglowodany)
• trypsynogen i chymotrypsynogen (zaangażowane w trawienie białek)
• lipaza trzustkowa (enzym odpowiedzialny za trawienie tłuszczów)
• elastaza (zajmująca się degradacją białek)
• karboksypeptydaza (substancja rozkładająca białka)

Enzymy trzustkowe - normy. Jak interpretować wyniki badań?

Trzustka: choroby

O tym, jak ważna dla funkcjonowania ludzkiego organizmu jest trzustka, przekonywać nikogo zapewne nie trzeba. Z pewnością nie dziwi więc to, że kiedy dochodzi do jakichś zaburzeń czynności tego narządu, to wtedy pacjent zazwyczaj dość szybko zaczyna sobie zdawać z tego, że do nich doszło.

Choroby trzustki to stany bardzo różne: mogą one być zarówno problemami wrodzonymi (mogą to być chociażby wrodzone wady trzustki, takie jak np. trzustka obrączkowata czy trzustka dwudzielna), jak i wyróżnia się wiele nabytych schorzeń trzustki.

Jednymi z bardziej znanych nabytych chorób trzustki są zapalenia tego narządu - możliwe jest wystąpienie zarówno ostrego zapalenia trzustki, jak i problem przebiegać może jako przewlekłe zapalenie trzustki.

Inną, również powszechnie znaną, chorobą trzustki jest cukrzyca. Spowodowana jest ona nieprawidłowościami dotyczącymi wydzielania insuliny i/lub wrażliwości tkanek na ten hormon i wyróżnia się dwa jej podstawowe typy: cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2.

Nie tylko jednak czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki może przebiegać nieprawidłowo - druga z jej podstawowych funkcji, czyli wydzielanie enzymów, również bywa zaburzone i stan ten może prowadzić do niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Chorobą, w której przebiegu mogą występować zmiany w obrębie trzustki, jest także mukowiscydoza.

W obrębie trzustki, podobnie jak w innych ludzkich narządach, rozwijać się mogą rozmaite patologiczne zmiany.

Mogą to być torbiele (wyróżnia się torbiele trzustkowe prawdziwe oraz rzekome), ale i zmiany nowotworowe.

W trzustce rozwijać się mogą twory łagodne (takie jak np. gruczolak).

Guzem trzustki jest także wyspiak (insulinoma) - zmiana te może być łagodna, ale i złośliwa.

Spotykany bywa również i inny nowotwór trzustki - glukagonoma (produkuje on glukagon).

To właśnie w obrębie trzustki może się rozwijać jeden z tych nowotworów złośliwych, w których przypadku rokowania pacjentów uznawane są za najmniej pomyślne  mowa tutaj o raku trzustki.

• Rak trzustki: przyczyny, objawy, leczenie

Doskonale widać więc, że trzustka może być objęta wyjątkowo różnymi schorzeniami.

Ból trzustki: jak boli trzustka?

Po czym jednak poznać, że doszło u nas do jakichś zaburzeń czynności tego narządu? Otóż jednym z przekonujących o takiej możliwości zjawisk jest ból trzustki.

Jak jednak boli trzustka? Otóż zazwyczaj dość nietypowo - możliwe jest odczuwanie bólu w nadbrzuszu, ale i może on promieniować ku plecom.

Problem ten jest zazwyczaj trudny do przeoczenia, ponieważ ból trzustki jest zwykle silny, nierzadko opisywany jest on przez chorych jako opasający.

Przyczyny bólu trzustki to przede wszystkim wymienione wyżej schorzenia, różnie jednak może przebiegać ten problem – np. w ostrym zapaleniu trzustki ból pojawia się nagle i utrzymuje się przez dłuższy czas, z kolei w przypadku osób, które cierpią na przewlekłe zapalenie trzustki, charakterystyczne jest epizodyczne pojawianie się tej dolegliwości (np. po przejedzeniu).

Trzustka a alkohol

Przyczyny chorób trzustki bywają różne - czasami są nimi mutacje (jak bywa w przypadku mukowiscydozy), a czasami do schorzeń tych doprowadzamy niejako z własnej winy.

Na pytanie, co podrażnia trzustkę, odpowiedź jest przede wszystkim jedna: nadmierne spożywanie alkoholu. To właśnie nadużywanie tejże cieczy stanowi główną przyczynę ostrego zapalenia trzustki.

Niekorzystnie na czynność tego narządu wpływa również palenie papierosów - szkodliwy nałóg odbija się nie tylko na układzie oddechowym, ale i sprzyja on wystąpieniu raka trzustki.

Podrażnienie trzustki może następować również i wskutek niewłaściwej diety - szczególnie do tego problemu predysponuje dieta obfitująca w tłuszcze.