Czy można być otyłym i niedożywionym?

Niedożywienie to problem nie tylko osób wychudzonych, o anorektycznym wyglądzie. Także u osób z nadwagą i otyłością można zdiagnozować niedożywienie, wynikające z niedoborów składników odżywczych (np. witamin) niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jakie są przyczyny i objawy niedożywienia? Jakie są jego skutki i na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Niedożywienie - przyczyny
2. Niedożywienie - objawy
3. Niedożywienie - leczenie i dieta

Niedożywienie to - według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) - "występujący na poziomie komórkowym brak równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe i energię a podażą, której zaspokojenie pozwala na wzrost, podtrzymywanie funkcji życiowych oraz pełnienie określonych funkcji". Innymi słowy, można wyróżnić niedożywienie ilościowe, które jest skutkiem niedoboru energii, oraz niedożywienie jakościowe, które wynika z niedostatecznego spożywania i wchłaniania lub zwiększonego wydalania z organizmu składników odżywczych (np. białek, witamin, składników mineralnych), które są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Ten drugi typ niedożywienia jest spotykany u niektórych osób z nadwagą lub otyłością, które spożywają posiłki bogatoenergetyczne, ale ubogie pod względem wartości odżywczych (np. fast-foody).

Niedożywienie - przyczyny

Niedożywienie może wystąpić u osób, które stosują niskokaloryczną dietę (np. w czasie odchudzania) lub są wegetarianami. Jak wynika z badań, wśród osób stosujących dietę wegetariańską, a zwłaszcza jej radykalne odmiany, istnieje duże ryzyko niedożywienia białkowego. Ponadto u tych osób zwiększa się również ryzyko niedoboru witaminy B12 i żelaza, ponieważ to pochodzenia roślinnego nie jest tak samo wartościowe i dostępne dla organizmu, jak to pochodzące z produktów zwierzęcych.

Do niedożywienia może dojść także w przebiegu wielu chorób. Najczęściej rozpoznaje się je u osób zmagających się z nowotworami. Leczenie onkologiczne wywołuje skutki uboczne, takie jak mdłości, wymioty, biegunki i metaliczny posmak w ustach, które skutecznie zniechęcają do jedzenia. Niedożywienie często dotyka również osób z chorobami układu pokarmowego (np. przewlekłe zapalenie trzustki, choroby zapalne jelit, celiakia, marskość wątroby, zespół złego wchłaniania). Należy tutaj wymienić także choroby pasożytnicze. Pasożyty układu pokarmowego żywią się bowiem składnikami odżywczymi potrzebnymi dla funkcjonowania organizmu, doprowadzając w ten sposób do jego wyniszczenia. Do niedożywienia może także dojść w przebiegu chorób endokrynologicznych (nadczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy), układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, a także tych zakaźnych i gorączkowych. Również choroby psychiczne, takie jak anoreksja czy bulimia, depresja i niektóre psychozy, mogą przyczynić się do niedoborów energetycznych.

Ponadto problem niedożywienia często dotyczy pacjentów przebywających w szpitalach. Badania na dużą skalę w Wielkiej Brytanii i Holandii wykazały, że 1 na 4 pacjentów jest zagrożonych niedożywieniem po przyjęciu do szpitala. Również projekt "nutritionDay", w ramach którego zbadano tysiące pacjentów w szpitalach w całej UE, wykazał, że mniej niż połowa pacjentów spożywała wszystkie swoje posiłki podczas pobytu w szpitalu.

Niedożywienie może się pojawić także u osób starszych, z powodu utraty apetytu, chorób zębów, zaburzeń trawienia i wchłaniania, ograniczonej sprawności ruchowej (osoba starsza nie może sama sobie przygotować posiłku, a czasami nawet go zjeść). Badania pokazują, że 10 proc. osób w wieku powyżej 65. roku życia w Unii Europejskiej (UE) jest narażona na ryzyko niedożywienia. Szczególnie narażeni są ludzie starsi, którzy mieszkają samotnie w domu lub w zakładach opieki.

Niedożywienie - objawy

• nadmierna utrata wagi;
• obniżona sprawność fizyczna i umysłowa;
• ciągłe zmęczenie;
• nadmierna senność;
• cienka (papierowa) i chłodna skóra;
• zatrzymanie miesiączki (u kobiet);
• zmiana charakteru: rozdrażnienie, apatia;

Ponadto, w zależności od tego, jakich konkretnie witamin i innych składników odżywczych brakuje, może dojść do rozwoju np. kurzej ślepoty (niedobór witaminy A), paraliżów i zaniku mięśni (brak witamin z grupy B), osłabienia kości i osteoporozy (brak wapnia, witaminy D), a nawet szkorbutu (niedobór witaminy C) czy anemii (niedobór żelaza). Jak wynika z badań naukowców pracujących przy WHO, najczęstszym niedoborem żywieniowym u dzieci na całym świecie jest właśnie niedobór tego ostatniego pierwiastka. Szacuje się, że blisko 50 proc. wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym ma anemię, głównie z powodu niedoboru żelaza.

Niedożywienie - leczenie i dieta

Leczenie niedożywienia polega głównie na zastosowaniu odpowiedniej diety. Początkowo powinna być ona nieskoenergetyczna, a pokarmy mieć postać płynno-papkową (przeciery, musy oraz kaszki). Następnie należy stopniowo zacząć wprowadzać produkty bardziej kaloryczne, obfitujące przede wszystkim w białko, najlepiej pochodzenia zwierzęcego (jest niezbędne do budowy i odbudowy tkanek, enzymów, hormonów, białek osocza) i węglowodany. Te ostatnie powinny mieć wysoką wartość energetyczną, ale małą objętość (np. cukier - najlepiej cukier trzcinowy, miód, dżemy). Poza tym należy ograniczyć ilość dostarczanych tłuszczów, ponieważ ich nadmiar u osoby niedożywionej i wychudzonej powoduje brak apetytu. Nie należy spożywać za dużo pokarmów typu fast-food, czy też słonych przekąsek – chipsów, paluszków, krakersów. Aby pobudzić łaknienie, potrawy powinny być doprawiane przyprawami poprawiającymi apetyt, takimi jak bazylia, papryka ostra, mięta, kminek. Posiłki powinny być małe, ale spożywane często - nawet 6-8 razy dziennie.

Osobom z niedowagą można podawać także różnego rodzaju wysokoenergetyczne preparaty odżywcze, tzw. Nutridrinki. Są to środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego, które dostarczają organizmowi dawkę niezbędnych witamin i składników odżywczych w niewielkiej objętości. Są one przeznaczone zwłaszcza dla osób zmagających się z niedożywieniem z powodu choroby nowotworowej.

Źródło danych zawartych w artykule: The European Food Information Council (www.eufic.org)

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Monika Majewska