Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten - objawy i leczenie

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten jest rodzajem nietolerancji glutenu, o której nie wiemy obecnie zbyt wiele, poza tym, że jej objawy są podobne do objawów innej choroby, w przebiegu której nie toleruje się glutenu. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten przysparza również problemy diagnostyczne, gdyż obecnie brak markerów laboratoryjnych, które mogłyby pomóc w jej rozpoznaniu. Sprawdź, jakie są objawy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, jak ją rozpoznać i na czym polega leczenie.

Spis treści

1. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – przyczyny
2. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – objawy
3. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – diagnostyka
4. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – leczenie

Piśmiennictwo

1. Volta U. i wsp. Study Group for Non-Celiac Gluten Sensitivity. An Italian prospective multicenter survey on patients suspected of having non-celiac gluten sensitivity. “BMC Med” 2014; 12: 85.2. Igbinedion S.O. i wsp. Non-celiac gluten sensitivity: All wheat attack is not celiac. “World J Gastroenterol.” 2017 Oct 28;23(40):7201-7210. 3. Branchi F. i wsp. Management of Nonceliac Gluten Sensitivity by Gastroenterology Specialists: Data from an Italian 4. Survey. “Biomed Res Int.” 2015;530136.5. Leonard M. M. i wsp. Celiac Disease and Nonceliac Gluten Sensitivity: A Review. “JAMA” 2017, 15, 318(7), 647-656.6. Karabin K. Diagnostyka chorób glutenozależnych „Współczesna dietetyka” 16/2018.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS, ang. Non-Coeliac Gluten Sensitivity) to nowa jednostka chorobowa z grupy chorób glutenozależych.

Choroby glutenozależne wynikają z nietolerancji glutenu - białka znajdującego się w zbożach. Do niedawna zaliczano do nich dwie jednostki chorobowe: celiakię i alergię na pszenicę (a konkretnie białka pszenicy), jednak niedawno dołączyła do nich właśnie nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.

Choć dokładna częstość występowania NCGS nie jest znana, to uważa się, że może być ona znacznie powszechniejsza niż celiakia i obejmować nawet 6 proc. populacji krajów zachodnich.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – przyczyny

Przyczyny nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten nie zostały do końca poznane. Wielu naukowców uważa, że NCGS może być wspólną nazwa dla wielu różnych jednostek chorobowych.

Przypuszcza się, że oprócz glutenu w powstawaniu choroby mogą brać udział inne białka pszenicy, jak inhibitory alfa-amylazy i trypsyny oraz aglutyniny, które mogą aktywować układ odpornościowy do uwalniania cytokin prozapalnych. Jednak nie do końca wiadomo, czy w ogóle w patomechanizm NCGS zaangażowany jest układ odpornościowy.

Wśród przyczyn NCGS rozważa się również udział niebiałkowych komponentów pszenicy, takich jak małe fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz polioli (FODMAPs, ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols).

Zauważono, że niektóre osoby z NCGS dobrze reagują na dietę o niskiej zawartości FODMAPs, która ma zastosowanie m. in. w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego.

Po wdrożeniu takiej diety osoby cierpiące na NCGS odczuwają znaczne zmniejszenie objawów. Naukowcy tłumaczą, że obraz kliniczny NCGS bardzo często przypomina zespół jelita nadwrażliwego, co może częściowo tłumaczyć odpowiedź na dietę o niskiej zawartości FODMAPs.

Według innej hipotezy NCGS może być chorobą przejściową, która zanika po wyeliminowaniu czynnika ją wywołującego, jak zakażenia wirusowe i bakteryjne, stres, czy ciąża.

Coraz więcej w tym kontekście mówi się również o dysbiozach jelitowych, czyli zaburzeniu równowagi mikrobiologicznej jelit np. zespóle przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO).

Badania wskazują, że komensalne bakterie mogą „pomagać” w trawieniu glutenu, a ich zbyt mała ilość może skutkować objawami nietolerancji glutenu.

Niektórzy badacze jako przyczynę NCGS podają efekt nocebo, polegający na tym, że objawy mają podłoże psychosomatyczne, wynikające z negatywnego nastawienia do glutenu i wiary w to, że jest on przyczyną przewlekłych objawów.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – objawy

Objawy NCGS pojawiają się u chorego po kilku godzinach lub dniach od kontaktu z glutenem. Objawy można podzielić na jelitowe i pozajelitowe. Do jelitowych objawów zaliczamy:

• wzdęcia (87%)
• bóle brzucha (83%)
• biegunki (50%)
• nudności i wymioty (44%)
• odbijanie się (36%)
• zgagę (32%)
• zaparcia (24%)

Objawy pozajelitowe to:

• brak dobrego samopoczucia (68%)
• przewlekle zmęczenie (64%)
• bóle głowy (54%)
• lęki i niepokój (39%)
• problemy z koncentracją (38%)
• drętwienie kończyn (32%)
• bóle stawów i mięśni (31%)
• problemy skórne (29%)
• utrata masy ciała (25%)
• depresja (18%)

Znamienne dla chorób glutenozależnych, jak celiakia czy NCGS, jest występowanie objawów pozajelitowych związanych z układem nerwowym. Badania naukowe wiążą występowanie NCGS z autyzmem, schizofrenią i chorobą dwubiegunową.

Gluten (konkretnie gliadyna, czyli białka które wchodzi w skład glutenu) w swojej strukturze biochemicznej przypomina endorfiny, czyli hormony oddziaływujące na receptory opioidowe w układzie nerwowym.

• Choroba Duhringa, czyli skórny przejaw nietolerancji glutenu

Przypuszcza się, że w analogiczny sposób gluten może łączyć się z receptorami opioidowymi w mózgu i niekorzystnie go stymulować, odpowiadając za objawy takie jak zmęczenie, niepokój, problemy z koncentracją. Bardzo często gluten nazywa się w tym kontekście „gluteomorfiną” lub „gliadorfiną”.

Choć hipoteza ta jest niezwykle interesująca i może tłumaczyć powstawanie objawów pozajelitowych w NCGS wymaga ona jeszcze weryfikacji naukowej.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – diagnostyka

Obecnie brak markerów diagnostycznych dla NCGS, co znaczenie utrudnia postawienie prawidłowego rozpoznania. Trudności w rozpoznaniu wynikają z nie do końca jasnej przyczyny NCGS. Badania przeprowadzone przez Branchi i wsp. wykazały, że gastroenterolodzy w 44% przypadków nie są w stanie postawić jednoznacznej diagnozy NCGS.

Dodatkowo celiakia i NCGS nie są odróżnialne na podstawie samych objawów. Pierwszym krokiem w procesie diagnostycznym NCGS jest wykluczenie celiakii oraz alergii na pszenicę.

Stosuje się w tym przypadku oznaczanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG), przeciwciał IgE specyficznych dla białek pszenicy oraz biopsję jelita. W NCGS brak obecności w/w przeciwciał, a w biopsji jelita nie stwierdza się zmian histopatologicznych.

• Celiakia: testy genetyczne

Następnie po wykluczeniu innych chorób glutenozależnych pacjent powianiem przejść na co najmniej 6 tygodni na dietę bezglutenową i monitorować swoje objawy. Po co najmniej 3 tygodniach można przeprowadzić prowokację glutenem, poprzez ponowne wprowadzenie go do diety.

Jeśli pacjent nie odpowiada na dietę bezglutenową NCGS zostaje wykluczona. Oczywiście idealnie jest prowadzić taką diagnostykę w kontrolowanych warunkach klinicznych, aby wykluczyć efekt placebo. Jednak taka procedura jest dosyć kosztowna i nie zawsze dostępna.

Mimo braku markerów laboratoryjnych dla NCGS są badania, które mogą być pomocne przy postawieniu rozpoznania. U połowy osób z NCGS stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko gliadynie w klasie G (IgG anty-AGA).

Dodatkowo polimorfizmy genetyczne HLA-DQ2 i DQ8 stosowane w diagnostyce predyspozycji do celiakii występują częściej u osób z NCGS niż w ogólnej populacji.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – leczenie

W chwili obecnej nie wiemy, czy NCGS jest chorobą uleczalną. Jedyną dostępną metodą łagodzenia objawów NCGS jest ścisła dieta bezglutenowa.

Ponadto badania wskazują, że u niektórych osób  korzystne może być stosowanie diety o niskiej zawartości  FODMAPs.

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

Zobacz galerię 5 zdjęć

dr n. med. Karolina Karabin