Kubki smakowe – budowa, funkcje, choroby

Kubki smakowe są odpowiedzialne z odbieranie bodźców smakowych. To dzięki nim możesz zachwycać się dobrze przygotowanym posiłkiem. Odczuwanie smaków może także ochronić cię przed zjedzeniem nieświeżego jedzenia. Jak to się dzieje, że odczuwasz smak i co robić, gdy go stracisz?

Spis treści

1. Kubki smakowe - rodzaje
2. Kubki smakowe - funkcje
3. Kubki smakowe - co odczuwamy?
4. Kubki smakowe - utrata smaku
5. Kubki smakowe - leczenie zaburzeń smaku

Kubki smakowe rozmieszczone są w brodawkach języka, utworzonych z błony śluzowej języka, na podniebieniu, w górnej części przełyku oraz w krtani. Dorosły człowiek ma ok. 10 000 kubków smakowych. Niektóre z nich już po ok. 10 dniach ulegają zniszczeniu, a ich miejsce zajmują nowe. Kubki smakowe pobudzane są przez związki chemiczne, które znajdują się w spożywanym przez nas jedzeniu.

Receptorami smaku są komórki smakowe znajdujące się w kubkach smakowych. W każdym kubku smakowym jest od 50 do 100 komórek smakowych. Zbudowane są z części szczytowej i podstawno-bocznej. W części szczytowej znajduje się włosek smakowy, składający się z kilku sklejonych ze sobą mikrokosmków.

Kubki smakowe - rodzaje

U każdego człowieka na języku występują cztery rodzaje brodawek. W przedniej części języka znajdują się brodawki nitkowate i grzybowate, w tylnej natomiast brodawki okolone, a na bocznych powierzchniach brodawki liściaste.

W brodawkach językowych (wyłączając brodawki nitkowate) znajdują się kubki smakowe reagujące na 4 rodzaje smaku:

• słony
• słodki
• gorzki
• kwaśny

Do niedawna uważano, że na języku istnieją strefy odpowiedzialne za rozróżnianie poszczególnych smaków. Tak jednak nie jest.

Nie istnieje, jak sądzono do 1974 roku mapa smaków. Receptory odbierające różne smaki znajdują się na całym języku.

Za odczuwanie smaku odpowiadają konkretne substancje chemiczne. W przypadku smaku słodkiego są to węglowodany i alkohole, gorzkiego alkaloidy (często trucizny), słonego sole sodu i potasu, a w przypadku kwaśnego jony wodorowe.

Kubki smakowe - funkcje

Zadaniem komórek smakowych znajdujących się w kubkach smakowych jest odbieranie smaków. Wyróżnia się cztery podstawowe smaki: słodki, słony, gorzki i kwaśny oraz dodatkowy - umami, czyli smak kwasu glutaminowego, który w 2000 roku został uznany za piąty smak.

Umami znajduje się on w produktach bogatych w białko np. w mięsie, potrawach sfermentowanych, sosach rybnych i sojowym, a także w pomidorach, orzechach, brokułach i grzybach.

Istnieje również smak Ca2+, czyli tłusty.

Naukowcy przypuszczają, że jest to smak lipidów, a odbierany jest przez fragmenty receptorów odpowiedzialnych odczuwanie słodkiego smaku. Prawdopodobnie najbardziej wyczulone na ten smak mogą być osoby otyłe. Wówczas zamienniki tłuszczu w różnych produktach nie są tak smaczne, jak produkty zawierające prawdziwy tłuszcz, gdyż tylko imitują jego konsystencję i smak.

Kubki smakowe - co odczuwamy?

Abyśmy mogli odczuć jakiś smak substancje chemiczne znajdujące się w jedzeniu muszą się rozpuścić w ślinie zanim wyzwolą pobudzenie w neuronach czuciowych. Impuls nerwowy dociera do mózgu trzema nerwami czaszkowymi. Są to nerw twarzowy (VII), nerw językowo-gardłowy (IX) i nerw błędny (X) i wtedy odczuwamy konkretny smak.

Komórki smakowe zostają pobudzone w różnym stopniu, ponadto wrażliwość komórek smakowych znajdujących się w kubkach ulokowanych w błonie śluzowej języka, krtani i gardle nie jest taka sama.

Kubki smakowe swoją wrażliwość zwiększają u kobiet w ciąży, natomiast wrażliwość na poszczególne smaki u każdego człowieka jest odmienna. Uwarunkowane jest to genetycznie i każdy z nas w innym stopniu odczuwa różne smaki.

Najbardziej różne w odczuwaniu są smaki słodkie i gorzkie. Liczba kubków smakowych zmniejsza się z wiekiem. Dlatego często dzieje się tak, że osoby starsze nie chcą jeść, bo nic im nie smakuje. Warto wtedy zadbać o solidniejsze przyprawienie jedzenia aromatycznymi ziołami.

Musimy pamiętać o tym, że smak jest ściśle sprzężony z węchem. Połączenie zmysłu smaku i zapachu polega na tym, że impuls docierający do kory mózgowej nerwami czaszkowymi dociera zarówno z obszarów śluzówki języka jak i nosa.

Ludzki nos może rozróżnić ok. 20000 zapachów. Połączenie wrażeń odbieranych przez oba zmysły może być dobrym rozwiązaniem w sytuacji, gdy z jakiegoś powodu utracimy apetyt.

Kubki smakowe - utrata smaku

Zaburzenia smaku pojawiają się z różnych powodów. Jednym z nich jest palenie papierosów. Także niektóre toksyny, w tym alkohol etylowy, upośledzają odczuwanie smaku.

Przyczyną niewłaściwego odbierania smaku mogą być także leki przyjmowane stale. Należą do nich:

• leki moczopędne
• hormony
• inhibitory konwertazy angiotensyny
• niektóre antybiotyki

Leki te obniżają poziom cynku w surowicy, od którego zależy prawidłowe odczuwanie smaku. Najczęstszą przyczyną zaburzeń smaku są choroby laryngologiczne, takie jak zmiany zapalne w uchu środkowym oraz zabiegi chirurgiczne na uchu środkowym, które mogą powodować uszkodzenie struny bębenkowej (odgałęzienie nerwu twarzowego).

Zaburzenia odczuwania smaku występują także przy infekcjach dróg oddechowych, zmianach w błonie śluzowej jamy ustnej i języka. Podobnie jest w przypadku chorób ślinianek.

Przy uszkodzeniu nerwu twarzowego, które powoduje niedowład mięśni twarzy, często jednym z pierwszych objawów jest zniesienie odczuwania smaku pokarmów na języku po stronie uszkodzonego nerwu.

Spaczenie smaku występuje podczas problemów stomatologicznych, stosowania protez zębowych, przy niedostatecznej higienie jamy ustnej.

Izolowane zaburzenia smaku występują rzadko. Wyróżnia się:

• całkowity brak odczuwania smaku (ageuzja)
• upośledzenie odczuwania smaku (hipogeuzja)
• wzmożenie odczuwania smaku (hipergeuzja)
• spaczenie prawidłowego odczuwania smaku (dysgeuzja lub parageuzja)

Kubki smakowe - leczenie zaburzeń smaku

Różnice w odczuwania smaku nie zawsze są objawem patologii (np. kobiety mają większą wrażliwość smakową). Wykazano, że w pierwszym trymestrze ciąży dochodzi do osłabienia odczuwania smaków, co powoduje u niektórych kobiet chęć jedzenia ostrych potraw.

W razie trwającego dłuższy czas znacznego osłabienia smaku, szczególnie jednostronnego, lub w razie spaczenia prawidłowego odczuwania smaku, należy się zgłosić do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Lekarz zbierze wywiad, wypyta o przebyte choroby, przyjmowane leki itp. Następnie zbada jamę ustną. Po tym badaniu może skierować pacjenta do stomatologa lub laryngologa.

Pacjenci z jednostronnym zaburzeniem smaku powinni być poddani badaniu audiologicznemu i ewentualnie badaniom obrazowym ucha środkowego.

Niekiedy w specjalistycznej diagnostyce zaburzeń smaku stosowana jest elektrogustometria, która ocenia zmysł smaku przez zastosowanie stopniowanego prądu elektrycznego działającego na język i powodującego odczucie smaku kwaśnego lub metalicznego.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

Anna Jarosz