Choroby zapalne jelit a niedobory składników odżywczych - czym się objawiają?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, to choroby zapalne jelit, które prowadzą do gorszego wchłaniania składników odżywczych, a tym samym do niedoboru wielu ważnych witamin i składników mineralnych. Jeśli w porę nie zadba się o wprowadzenie organizmu w remisję i nie doprowadzi do równowagi mikroflory jelit, osłabi to organizm i zwiększy ryzyko wystąpienia innych chorób.

Spis treści

1. Choroba Leśniowskiego-Crohna
2. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
3. Niedobór żelaza w chorobach zapalnych jelit
4. Choroby zapalne jelit a niedobory witaminy B12
5. Choroby zapalne jelit a niedobory witamin A, D, E, K
6. Choroby zapalne jelit a niedobór magnezu
7. Niedobór SCFA (krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych)
8. Niedobór cynku a choroby zapalne jelit
9. Choroby zapalne jelit a niedobór kwasu foliowego

Do najbardziej popularnych nieswoistych chorób zapalnych jelit zalicza się chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Obie te choroby potrafią wyniszczyć jelita na tyle, że dochodzi do gorszego wchłaniania składników odżywczych, a tym samym niedożywienia organizmu i powstania wielu deficytów witamin i minerałów. Niedożywienie w wyżej wymienionych jednostkach wynikać może również ze zwiększonego zapotrzebowania na pewne składniki w chorobach przewlekłych, niedostatecznego dostarczania w diecie odpowiednich składników, nadmiernej utraty tych składników wraz ze stolcem, np. przy chronicznych biegunkach.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna to nieswoiste zapalenie jelit, które może dotknąć każdego odcinka przewodu pokarmowego. Może więc pojawić się zarówno w jamie ustnej, jak i w dwunastnicy, czy też jelicie grubym.

Choroba ta różni się od wrzodziejącego zapalenia jelita grubego tym, że nacieki występują na całej grubości jelita, a w WZJG naciek ogranicza się jedynie do błony śluzowej i podśluzowej jelita grubego.

Do końca nie są znane czynniki, które wywołują tę chorobę. Podejrzewa się tu zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne, środowiskowe, jak i mikrobiologiczne.

Objawami charakterystycznymi dla choroby Leśniowskiego-Crohna, przy zajęciu stanem zapalnym jelit, są:

• biegunki,
• kurczowe bóle brzucha,
• znaczna utrata masy ciała,
• a także widoczna w wynikach badań laboratoryjnych niedokrwistość.

Podczas badania przedmiotowego można też stwierdzić obecność zmian skórnych i okołoodbytniczych oraz zmiany zapalne w obrębie przewodu pokarmowego – dotyczą one jednak tylko pewnego odsetka chorych.

Wyróżnia się 4 podtypy choroby Leśniowskiego-Crohna:

• Typ zajmujący wyłącznie obszar jelita cienkiego, który obejmuje zarówno dwunastnicę, jelito czcze i kręte.
• Typ obejmujący stanem zapalnym wyłącznie okrężnicę.
• Typ dotyczący końcowej części jelita krętego.
• Typ odnoszący się do okolicy krętniczo-okrężniczej oraz entero-okrężniczej.

Bez względu na podtyp, w chorobie Leśniowskiego-Crohna obserwuje się zarówno okresy remisji, kiedy choroba nie jest aktywna, oraz okresy zaostrzenia, kiedy objawy stają się bardzo nasilone w wyniku stanu zapalnego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest nieuleczalną chorobą zapalną jelit, która dotyka najczęściej ludzi młodych między 20. a 40. rokiem życia. Choroba ta atakuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego i początkowo dotyczy odbytnicy, później zaś przechodzi na okrężnicę i cały obszar jelita grubego.

Najbardziej charakterystyczne objawy WZJG to biegunki z domieszką krwi lub śluzu (jednak gdy mamy do czynienia tylko z zajęciem odbytnicy, mogą pojawić się zaparcia).

Oprócz tego chory zwykle odczuwa ból po lewej stronie brzucha, który czasem mija po wypróżnieniu; uczucie ciągłego parcia na stolec; luźne stolce oddawane bardzo często. Przy tym pacjent czuje osłabienie, czasami ma gorączkę, a w jego jelitach może pojawić się przetoka.

Wyróżnia się trzy postacie WZJG:

• zmiany zapalne obejmujące obszar odbytnicy,
• lewostronną postać WZJG (obszar objęty stanem chorobowym to rejon od odbytnicy do zagięcia śledzionowego okrężnicy),
• zajęcie całego jelita grubego.

Niedobór żelaza w chorobach zapalnych jelit

W chorobach zapalnych jelit, a w szczególności we WZJG, często dochodzi do niedoborów żelaza. Wynika to przede wszystkim z nadmiernej utraty tego pierwiastka w trakcie biegunki, krwawień lub z powodu usunięcia fragmentu jelita grubego. Żelazo jest niezbędnym elementem do produkcji krwi. Jeśli jest go zbyt mało, dochodzi do zaburzeń ertytropezy, czyli procesu tworzenia się czerwonych krwinek w szpiku kostnym.

Krwinki, które wtedy powstają, są małe i mają niedostateczną ilość hemoglobiny. Hemoglobina przenosi tlen do wszystkich komórek. Przy jej deficycie dochodzi do osłabienia organizmu, a człowiek bardziej się męczy. Osoby, które mają WZJG, a przy tym zbyt małą ilość żelaza, mogą więc cierpieć na ciągłe bóle głowy, zaburzenia koncentracji, nadmierną senność, szybszą męczliwość, apatię, zaburzenia łaknienia, zwiększoną częstotliwość występowania stanów zapalnych dziąseł oraz języka.

Aby stwierdzić, czy doszło do niedoboru żelaza, warto zrobić badania krwi i zbadać przede wszystkim: poziom żelaza, poziom ferrytyny (magazynu żelaza), transferrynę, TIBC, krzywą żelazową oraz zrobić morfologię.

Jeśli stwierdzimy, że mamy niedobór żelaza, warto sięgnąć po produkty zasobne w ten pierwiastek, a mianowicie: wątrobę wieprzową, wątróbkę z indyka/królika, orzechy, produkty pełnoziarniste.

Należy jednak pamiętać, że część produktów spożywczych może hamować wchłanianie żelaza – utrudniają je przede wszystkim szczawiany zawarte np. w szpinaku, taniny obecne w czarnej herbacie, wapń obecny w przetworach mlecznych, fityniany znajdujące się w roślinach strączkowych, fosforany obecne w kolorowych napojach. Z kolei tym składnikiem, który wspomaga przyswajanie żelaza, jest witamina C.

Najważniejszym jednak aspektem w poprawie wchłaniania żelaza jest wprowadzenie organizm w remisję oraz uszczelnienie bariery jelitowej. Dzięki temu zmniejszy się ilość żelaza traconego wraz ze stolcem i poprawi się wchłanianie składników odżywczych przez kosmki jelitowe.

Choroby zapalne jelit a niedobory witaminy B12

Receptory niezbędne do wchłaniania kompleksu witamina B12-IF (białko transportujące) znajdują się wyłącznie w jelicie krętym. Jeśli ten odcinek jelita objęty jest stanem chorobowym, wówczas przyswajanie tej witaminy jest utrudnione. Witamina B12 jest niezbędna do podziału erytroblastów, z których tworzą się erytrocyty.

W związku z tym wyprodukowane czerwone krwinki mają nieodpowiedni kształt, są np. zbyt duże, a to prowadzi do powstania niedokrwistości megaloblastycznej. Oprócz anemii, konsekwencją niedoboru witaminy B12 mogą być choroby neurologiczne, zapalenia wielonerwowe.

Do drobniejszych, ale nie mniej uciążliwych dolegliwości spowodowanych przez niedobór tej witaminy, należą:

• utrata apetytu,
• utrata smaku,
• odczuwanie wstrętu na myśl o zjedzeniu potraw mięsnych, czy smażonych,
• owrzodzenia pojawiające się w kącikach ust,
• biegunki lub zaparcia,
• nudności,
• osłabienie pamięci,
• osłabienie wzroku.

W celu poprawy wchłaniania witaminy B12 konieczne jest ustabilizowanie stanu jelit, wprowadzenie stanu eubiozy. A poza tym, zwiększenie ilości produktów spożywczych zasobnych w tę witaminę np. mięsa (jeśli ktoś nie odczuwa wstrętu lub nie jest weganinem), ryb, żółtek jaj, mleka. W wielu przypadkach konieczna jest też suplementacja tej witaminy.

Choroby zapalne jelit a niedobory witamin A, D, E, K

Osłabiona bariera jelitowa i nieszczelność jelit w chorobach zapalnych jelit prowadzi do złego wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, czyli A,D, E, K. Witamina A pełni istotną rolę w procesie syntezy hormonów steroidowych i odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie nabłonków.

Jej niedobór prowadzi do: zaburzeń płodności, do zaburzeń widzenia, jak również do wysychania spojówki oraz rogówki, a także do rozmiękczenia i zmętnienia tej drugiej.

Deficyt tej witaminy sprzyja również powstawaniu kamieni żółciowych oraz tworzeniu się kamieni w drogach moczowych.

Z kolei witamina D ma istotne znaczenie dla układu immunologicznego. Przy jej niedoborach spada odporność i łatwiej o infekcje, czy stany zapalne. Witamina E to niezastąpiony antyoksydant, który potrafi wyciszać stany zapalne, gdyż ogranicza iloś wolnych rodników i chroni białka, lipidy i DNA przed utlenieniem.

Poza tym uszczelnia i wzmacnia błony komórkowe, ma wpływ ochronny na czerwone krwinki i śródbłonek, co powoduje, że zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób krążenia. Jej niedobór zwiększa z kolei prawdopodobieństwo pojawienia się chorób neurologicznych, czy problemów z płodnością.

Choroby zapalne jelit a niedobór magnezu

W wyniku przewlekłych biegunek, chronicznego stanu zapalnego, przetok, czy usunięcia części jelita czczego lub krętego dochodzi do znacznego deficytu magnezu. Ma to liczne nieprzyjemne konsekwencje, gdyż magnez jest kofaktorem wielu ważnych przemian w organizmie i jego niedobór zaburza funkcjonowanie ciała na wielu poziomach.

Przede wszystkim pierwiastek ten bierze udział w procesie powstawania neuroprzekaźników oraz neuromodulatorów oraz utrzymuje potencjał czynnościowy w komórce nerwowej. Gdy go brakuje, możemy być rozdrażnieni, popadamy w stany lękowe, a do tego – w wyniku nieprawidłowego działania układu nerwowego, możemy odczuwać drżenie mięśni, mrowienie wokół ust, mieć zaburzenia snu.

Niektóre osoby mogą mieć też mieć wrażenie ucisku w klatce piersiowej i odczucie guli w gardle. Niedobór magnezu może zwiększać też ryzyko pojawienia się osteoporozy, a także cukrzycy (u cukrzyków bardzo często występuje hipomagnezja) oraz sprzyjać tworzeniu się kamieni nerkowych i zwiększonej częstotliwości migren.

Niedobór SCFA (krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych)

W wyniku stanów zapalnych jelita grubego oraz owrzodzeń dochodzi do zaburzeń produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych m.in. kwasu masłowego. Kwas masłowy odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym wchłanianiu składników odżywczych oraz chroni przed endotoksemią, gdyż zapewnia szczelność bariery jelitowej i blokuje przenikanie przez nią toksyn produkowanych przez bakterie.

Poza tym odżywia kolonocyty, czyli komórki jelita grubego i gwarantuje ich prawidłowe funkcjonowanie, a także hamuje mediatory zapalne w jelitach, co jest niezwykle istotne w chorobach zapalnych jelit, kiedy chce się wprowadzić organizm w stan remisji.

Aby zwiększyć produkcję kwasu masłowego warto dostarczać sobie produktów bogatych w błonnik. Jednak w okresie zaostrzenia choroby zapalnej jelit, kiedy trzeba utrzymać lekkostrawną dietę, a nawet żywienie pozajelitowe, obecność błonnika nie jest wskazana. Rozwiązaniem jest wtedy kwas masłowy w formie suplementu.

W okresie zdrowienia, kiedy można już pod okiem dietetyka rozszerzać dietę, warto włączyć do codziennego menu np. płatki owsiane, bo jak wynika z badania Hallerta i wspólników, 60 g płatków owsianych podawanych pacjentom z WZJG przez 4 tygodnie spowodowało wzrost maślanu o 40 %.

Korzystny wpływ na produkcję maślanu mają również produkty bogate w skrobię oporną, a więc:

• schłodzony ryż,
• chłodne ziemniaki,
• czy też mało dojrzałe banany.

Niedobór cynku a choroby zapalne jelit

W wyniku złego wchłaniania będącego konsekwencją stanu zapalnego jelit oraz biegunek dochodzi do znacznej utraty cynku. Jest to o tyle niekorzystne, że pierwiastek ten odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym działaniu układu immunologicznego.

Przede wszystkim wspiera on adhezję (przyklejanie się) monocytów (komórek ukł. immunologicznego, które walczą z bakteriami, wirusami) do śródbłonka, co nasila odpowiedź immunologiczną organizmu.

Jest niezbędny do proliferacji (namnażania się) komórek układu immunologicznego, dlatego w momencie, gdy ilość patogenów w organizmie wzrasta, automatycznie maleje ilość cynku (i powinniśmy go zwiększyć wtedy z dietą lub za pomocą suplementów).

Poza tym wchodzi on w skład wielu enzymów, np. polimerazy DNA, RNA; ma wpływ na syntezę hormonów, krwinek czerwonych, czy białek. Kiedy go brakuje, odbija się to na kondycji całego organizmu i utrudnia wprowadzenie go w stan remisji.

Choroby zapalne jelit a niedobór kwasu foliowego

Na osłabienie przyswajalności witaminy B9, czyli kwasu foliowego, mogą mieć wpływ różne czynniki m.in. stany zapalne jelit, zmiany strukturalne w przewodzie pokarmowym, jak również niektóre leki.

Dlatego w chorobie Leśniowskiego-Crohna, czy WZJG, mamy do czynienia z niedoborem tej witaminy. Wynika to z nieszczelności jelit, stanów zapalnych oraz zażywania sulfazalazyny czy metotreksatu.

Niedobór kwasu foliowego wiąże się z ryzykiem wystąpienia niedokrwistości megaloblastycznej, spowolnieniem syntezy DNA, jak również wolniejszym podziałem komórek. Do tego, w wyniku upośledzenia układu nerwowego spowodowanego przez deficyt kwasu foliowego, może dojść do trudności w zasypianiu, nadpobudliwości.

Mogą pojawić się również problemy z pamięcią, większa skłonność do stanów depresyjnych, zaburzenia trawienia.

Dominika Wilk