Utrata włosów po metforminie - czy jest to częste zjawisko? Z czego wynika?

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Metformina to jeden z najczęstszych leków stosowanych na stałe w terapii cukrzycy typu II. Warto przyjrzeć się jego działaniu, a także najczęstszym skutkom ubocznym, jakie powoduje. Jak często metformina przyczynia się do wypadania włosów?

Spis treści

1. Metformina - co to za lek?
2. Metformina - działanie i mechanizm obniżania stężenia glukozy
3. Metformina - działania niepożądane leku
4. Metformina - rzadsze skutki uboczne leku
5. Metformina a wypadanie włosów - opis przypadku
6. Metformina a wypadanie rzęs i brwi
7. Jakie leki mogą powodować wypadanie włosów?

Metformina to lek pierwszego rzutu stosowany w leczeniu cukrzycy typu II. Na cukrzycę w 2018 roku chorowało 2,9 miliona dorosłych Polaków (czyli co jedenasty dorosły pacjent). Pokazuje to, że lek ten możemy znaleźć w wielu apteczkach Polaków. Jakie skutki uboczne mogą pojawiać się w wyniku stosowania metforminy?

Metformina - co to za lek?

Jest to substancja, będąca pochodną biguanidu i tym samym lek pierwszego rzutu stosowany w terapii cukrzycy typu II, czyli najczęstszego typu cukrzycy, który wynika z upośledzenia wydzielania insuliny przez trzustkę oraz narastającej oporności tkanek na ten hormon. Istotną rolę w rozwoju cukrzycy typu II odgrywa otyłość i mała aktywność fizyczna pacjentów.

Metformina to najczęściej stosowany lek w terapii cukrzycy, dlatego wielu pacjentów, którzy znajdują się pod opieką lekarza rodzinnego stosuje go przewlekle. Substancję tę przyjmuje się w formie doustnej, w dawce zaleconej przez lekarza.

Metformina - działanie i mechanizm obniżania stężenia glukozy

Metformina obniża stężenie glukozy we krwi poprzez kilka mechanizmów. Po pierwsze zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie poprzez hamowanie pewnych szlaków metabolicznych.

Po drugie, metformina zwiększa wrażliwość tkanek organizmu na insulinę, przez co więcej glukozy wnika do komórek i jest przez nie wykorzystywane. Co więcej, zmniejsza wchłanianie glukozy oraz stymuluje takie reakcje biochemiczne, w wyniku których powstaje glikogen - czyli związek chemiczny zbudowany z cząsteczek glukozy.

Co ważne, metformina nie prowadzi do nadmiernego spadku poziomu glukozy we krwi, czyli hipoglikemii. Jest lekiem bezpiecznym i skutecznym, a co ciekawe - wpływa również korzystnie na stężenie lipidów we krwi.

Zmniejsza bowiem stężenie trójglicerydów i cholesterolu. Wpływa także korzystnie na spadek masy ciała u pacjentów, borykających się z nadwagą i otyłością. Warto wiedzieć, że metformina jest wykorzystywana nie tylko w terapii cukrzycy typu II, ale również stanu przedcukrzycowego i w zespole wielotorbielowatych jajników (PCOS).

Metformina - działania niepożądane leku

Jak w przypadku każdego leku, również stosowanie metforminy niesie ze sobą możliwość wystąpienia pewnych działań niepożądanych. Najczęstsze skutki uboczne metforminy to:

• nudności, wymioty,
• bóle brzucha,
• biegunka,
• zaburzenia odczuwania smaku,
• zmniejszenie apetytu.

Objawy te mijają zazwyczaj po pewnym czasie od rozpoczęcia zażywania metforminy. Dlatego też lek ten wprowadza się stopniowo - zaczyna się od mniejszych dawek, a co jakiś czas lekarz decyduje się na zwiększenie dawki leku.

Podawanie metforminy w dawkach podzielonych (to znaczy na przykład rano i w południe) również ma na celu zminimalizowanie opisanych powyżej skutków ubocznych.

Metformina - rzadsze skutki uboczne leku

Mniej częste działania niepożądane metforminy to przede wszystkim:

• reakcje skórne - takie, jak na przykład pokrzywka, rumień, czy też świąd skóry,
• kwasica mleczanowa - wynika z nagromadzenia się kwasu mlekowego w organizmie - produkt ten powstaje w reakcjach beztlenowego przekształcania glukozy. Kwasica mleczanowa może objawiać się problemami z oddychaniem (charakterystyczną cechą tego stanu jest częste i głębokie oddcychanie - czyli tak zwany oddech Kussmaula, nazywany również oddechem gonionego psa), a także nudności, wymioty, bóle brzucha, czy zaburzenia świadomości,
• zmniejszenie wchłaniania witaminy B12 i obniżenie jej poziomu w surowicy - niedobór witaminy B12 może przyczyniać się do pojawienia się niedokrwistości, nazywanej w tym przypadku niedokrwistością megaloblastyczną,
• zapalenie wątroby, objawiające się m.in. wzrostem wartości enzymów wątrobowych (ALT, AST).

Metformina a wypadanie włosów - opis przypadku

W literaturze medycznej nie ma zbyt wielu informacji na temat utraty włosów spowodowanej stosowaniem metforminy. Ciekawy opis przypadku został jednak przedstawiony na łamach Gynaecology case reports.

Pacjentka przyjmująca metforminę z powodu zespołu policystycznych jajników zauważyła masywne wypadanie włosów. Miało to miejsce po miesiącu od rozpoczęcia stosowania metforminy w dawce 1 gram dwa razy dziennie.

Pacjentka odstawiła lek, a w ciągu pół roku stan włosów wrócił do punktu wyjściowego, co potwierdza, że przyczyną wypadania włosów było w tym przypadku było stosowanie metforminy.

Opisywane objawy tłumaczono tym, że metformina może obniżać poziom witaminy B12, a jej niedobór powoduje wypadanie włosów. Wydaje się, że pacjentka ta miała wyjściowo niski poziom witaminy B12, ponieważ wypadanie włosów nie jest częstym skutkiem ubocznym stosowania metforminy.

Metformina a wypadanie rzęs i brwi

Kolejny, interesujący opis przypadku przedstawia 69-letniego pacjenta z cukrzycą typu 2, stosującego połączenie leków przeciwcukrzycowych - sitagliptyny w dawce 50 mg i metforminy w dawce 850 mg.

Połączenia leków w terapii cukrzycy stosujemy u tych pacjentów, u których nie można uzyskać prawidłowego poziomu glukozy we krwi tylko poprzez stosowanie metforminy.

U pacjenta tego po 4 miesiącach od rozpoczęcia stosowania połączenia metforminy z sitagliptyną wystąpiła nagła utrata brwi i rzęs. Wykluczono inne przyczyny takiego zdarzenia - między innymi choroby dermatologiczne i reumatologiczne. mogące być przyczyną wypadania rzęs i brwi.

Autorzy powiązali w tej sytuacji utratę brwi i rzęs ze stosowaniem opisywanego wyżej połączenia leków. Nie wiadomo jednak, który lek odpowiadał za opisywane objawy, a być może utrata brwi i rzęs wynikała z interakcji między tymi dwoma substancjami. Należy podkreślić, że w literaturze ciężko znaleźć inne doniesienia naukowe, potwierdzające, że to połączenie leków prowadzi do utraty rzęs, czy brwi.

Jakie leki mogą powodować wypadanie włosów?

Są leki, które znacznie częściej są przyczyną wypadania włosów, niż opisywana w tym artykule metformina. Do preparatów tych należą przede wszystkim:

• leki przeciwmalaryczne - należy tutaj wymienić takie substancje, jak chlorochina, amodiachina, czy prymachina. Oprócz malarii, leki te znalazły zastosowanie w leczeniu wielu chorób reumatologicznych,
• metotreksat - lek hamujący odpowiedź układu odpornościowego (immunosupresyjny) stosowany w wielu chorobach o podłożu autoimmunologicznym, między innymi w terapii łuszczycy, czy reumatoidalnego zapalenia stawów. Lek ten stosowany jest również w leczeniu niektórych schorzeń nowotworowych,
• azatiopryna - podobnie, jak metotreksat jest to substancja o działaniu immunosupresyjnym. Azatiopryna stosowana jest między innymi w terapii schorzeń zapalnych jelit (np. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego), a także w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego, czy autoimmunologicznego zapalenia wątroby,
• glikokortykosteroidy - leki stosowane powszechnie w terapii wielu schorzeń zapalnych i autoimmunologicznych, podobnie, jak opisywany wyżej metotreksat, czy azatiopryna wyciszają aktywność układu odpornościowego,
• mykofenolan mofetylu - czyli lek immunosupresyjny, stosowany w zapobieganiu ostremu odrzucaniu przeszczepów narządów u biorców,
• statyny - są to leki stosowane powszechnie w terapii zaburzeń lipidowych, czyli na przykład w sytuacji podwyższonych wartości tak zwanego złego cholesterolu (cholesterolu frakcji LDL). Leki te rzadko powodują wypadanie włosów, jednak zauważono taką zależność,
• retinoidy - czyli substancje stosowane w terapii trądziku, a czasami również łuszczycy,
• niektóre leki przeciwkrzepliwe - na przykład warfaryna, czy heparyna,
• niektóre β-adrenolityki - są to substancje stosowane w leczeniu zaburzeń rytmu serca, a także w terapii nadciśnienia tętniczego,
• pewne leki przeciwgrzybicze - należy tutaj wymienić często stosowany flukonazol.

To nie wszystkie leki, mogące prowadzić do pojawienia się łysienia, jednak w sytuacji utraty włosów należy zdecydowanie przeanalizować skład swojej apteczki. Metformina rzadziej, niż inne leki prowadzi do utraty włosów, jednak jak pokazują opisy przypadków - jest to możliwe.

W przypadku problemów z utratą włosów należy skonsultować się ze swoim lekarzem i wspólnie poszukać przyczyny tego stanu. Lekarzem, który zajmuje się najczęściej problemami utraty włosów jest lekarz dermatolog.

Istnieje również dziedzina medycyny, zajmująca się tego rodzaju problemem - nazywana trychologią. Nie warto bagatelizować utraty włosów, ponieważ symptom ten wpisuje się w obraz kliniczny wielu schorzeń i nie zawsze jest tylko i wyłącznie skutkiem ubocznym stosowanych przez nas leków.

lek. Katarzyna Banaszczyk