Insulinooporność (upośledzona wrażliwość na insulinę) - przyczyny, objawy i leczenie

Insulinooporność oznacza obniżoną wrażliwości organizmu na działanie insuliny - hormonu odpowiedzialnego głównie za regulację poziomu cukru we krwi, ale także gospodarki tłuszczowej. Insulinooporność jest bardzo niebezpieczna, ponieważ może doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2 lub innych chorób. Dotyczy to zwłaszcza osób zmagających się z nadwagą i otyłością, u których ryzyko rozwoju insulinooporności jest największe. Insulinooporność może również występować u osób szczupłych, u których stwierdza się inne choroby np.: wątroby. Jakie są przyczyny i objawy insulinooporności? Czy jej wyleczenie jest możliwe?

Insulinooporność to stan obniżonej wrażliwości organizmu na działanie insuliny, której konsekwencją jest szereg zaburzeń metabolicznych tj.: nadmierna produkcja glukozy przez wątrobę, osłabienie wychwytu cukru przez tkanki obwodowe np.: mięśnie szkieletowe czy zaburzenie przemiany tłuszczów (zwiększenie krążących wolnych kwasów tłuszczowych).

Spadek wrażliwości na insulinę jest kompensowany przez coraz większą produkcję insuliny, czyli hiperinsulinemię. W początkowym etapie insulinooporności ilość wytwarzanego hormonu jest wystarczająca do pokrycia zapotrzebowania organizmu. Jednak wraz z czasem trwania zaburzenia dochodzi do powstania pętli samonapędzającej się gdzie hiperinsulinemia nasila insulinooporność, a insulinooporność - hiperinsulinemię. W momencie wyczerpania się mechanizmów regulacyjnych dochodzi do ujawnienia się zaburzeń węglowodanowych i rozwoju stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu 2 czy chorób układu sercowo-naczyniowego.

Insulinooporność nie jest osobną jednostką chorobową, lecz jest częścią tzw. zespołu metabolicznego, czyli grupy zaburzeń, które często występują razem u jednej osoby i są ze sobą ściśle powiązane. Są to otyłość, nadciśnienie tętnicze (jak wynika z badań, u wszystkich otyłych chorych z nadciśnieniem tętniczym oraz u 40 proc. szczupłych chorych z nadciśnieniem pierwotnym z prawidłowym stężeniem glukozy stwierdza się zwiększone stężenie insuliny we krwi), zaburzenia metabolizmu triglicerydów i cholesterolu oraz poziom glukozy we krwi na czczo równy lub wyższy niż 100 mg/dl.

Spis treści

1. Insulinooporność - przyczyny i czynniki ryzyka
2. Do jakich chorób może doprowadzić insulinooporność?
3. Insulinooporność - objawy
4. Insulinooporność - diagnostyka
5. Insulinooporność - leczenie

Insulinooporność - przyczyny i czynniki ryzyka

Insulinooporność może mieć podłoże genetyczne, np. gdy organizm produkuje hormon o nieprawidłowej budowie (tzw. zespół zmutowanej insuliny).

Obniżenie wrażliwości na insulinę występuje w wielu jednostkach chorobowych tj.:

• nadczynność tarczycy
• niedoczynność tarczycy
• nadczynność kory nadnerczy
• akromegalia
• pheochromocytoma
• choroby nowotworowe
• stany zapalne – ostre i przewlekłe
• choroby wątroby np.: marskość wątroby
• hemochromatoza
• zaawansowana niewydolność nerek
• przewlekła niewydolność serca
• nadciśnienie tętnicze

Ryzyko rozwoju insulinooporności występuje u osób zmagających się z nadwagą i otyłością, ponieważ tkanka tłuszczowa sprawia, że to właśnie ich organizmy są najbardziej oporne na działanie insuliny.

Tkanka tłuszczowa, głównie brzuszna, przyczynia się do powstania insulinooporności poprzez produkowanie substancji hormonalnych, które mają działanie przeciwstawne do insuliny lub hamują efekty jej działania, a także poprzez bezpośrednie wydzielanie do krwi tzw. wolnych kwasów tłuszczowych (WKT).

Przy ich nadmiarze organizm zaczyna wykorzystywać je jako źródło energii zamiast glukozy. W konsekwencji glukoza nie jest spalana w tkankach, a jej poziom we krwi wzrasta. Wówczas organizm, dla utrzymania prawidłowego poziomu cukru we krwi, zwiększa wydzielanie insuliny.

Inne czynniki ryzyka to:

• wiek (ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem) - insulinooporność jest naturalnym procesem starzejącego się organizmu dlatego trzeba mieć świadomość tego, że wraz z wiekiem u człowieka zwiększa się upośledzenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny.
• płeć (u mężczyzn częściej diagnozuje się otyłość brzuszną, która jest wysokim czynnikiem ryzyka rozwoju upośledzenia wrażliwości na insulinę)
• niska aktywność fizyczna
• wysokokaloryczna dieta
• stosowanie leków o działaniu diabetogennym (glikokortykosteroidy, diuretyki tiazydowe, inhibitory proteazy HIV, tabletki antykoncepcyjne, diuretyki pętlowe, blokery kanałów wapniowych)
• alkohol
• palenie tytoniu
• ciąża

Do jakich chorób może doprowadzić insulinooporność?

• choroby układu sercowo-naczyniowego - przede wszystkim miażdżyca
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby - zarówno insulinooporność zwiększa częstość występowania niealkoholowego stłuszczenia wątroby, jak i ta choroba nasila oporność tkanek na insulinę
• zespół policystycznych jajników - niektórzy podejrzewają, że nadmiar insuliny może stymulować niektóre komórki jajników do produkcji męskich hormonów płciowych; mogą one przyczynić się do rozwoju zespołu policystycznych jajników u kobiet ze skłonnością genetyczną do tego zaburzenia
• cukrzyca typu 2 - ponieważ stałe utrzymywanie insuliny na nieprawidłowo wysokim poziomie nadmiernie obciąża trzustkę. W konsekwencji z biegiem czasu jej wydolność spada, a co za tym idzie - zmniejsza się ilość wydzielanej insuliny, co prędzej czy później doprowadza do pojawienia się objawów cukrzycy.

Polecamy

Autor: Time S.A

Szukasz pomysłu na dania o niskim indeksie glikemicznym? Skorzystaj z JeszCoLubisz - innowacyjnego systemu dietetycznego Poradnika Zdrowie. Ciesz się indywidualnie dobranym planem, stałą opieką dietetyka i mnóstwem gotowych przepisów na zdrowe i smaczne posiłki. Wspieraj organizm w chorobie, a przy tym wyglądaj i czuj się lepiej!

Dowiedz się więcej

Insulinooporność - objawy

Insulinooporność może przebiegać w sposób utajony lub ujawniać się w różny sposób. Objawy oporności na insulinę to: 

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej
• podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi
• zwiększenie ponad normę stężenia trójglicerydów we krwi
• otyłość typu androidalnego
• nadciśnienie tętnicze
• zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi

Insulinooporność - diagnostyka

Isulinooporność można zdiagnozować na kilka sposobów:

• doustny test obciążenia glukozą

Badanie polega na podaniu pacjentowi glukozy i obserwowaniu reakcji jego organizmu na nią: wydzielenia insuliny, szybkości regulacji poziomu cukru we krwi, szybkości wchłaniania glukozy do tkanek.

• metoda HOMA (Homeostatic Model Assessment)

Od pacjenta pobiera się krew na czczo i określa się w niej stężenie glukozy oraz insuliny. Następnie na tej podstawie, przy pomocy odpowiedniego wzoru, wylicza się tzw. wskaźnik insulinooporności (HOMA-IR).

• metoda klamry metabolicznej - wyznaczająca parametr GIR, czyli prędkość wlewu glukozy - wykorzystuje się ją jedynie w badaniach klinicznych

Metoda klamry metabolicznej polega na jednoczesnym podawaniu pacjentowi glukozy i insuliny w kroplówce – przy czym ilość insuliny jest niezmienna, a ilość glukozy – modyfikowana. Ta metoda jest najlepsza, gdyż posiada potwierdzoną skuteczność w określaniu realnego stopnia insulinooporności, w przeciwieństwie do metody HOMA, która w niektórych sytuacjach może dawać niejednoznaczne wyniki. Niestety, ze względu na skomplikowany przebieg i wysokie koszty wykonania badania wykonuje się je rzadko.

Insulinooporność - leczenie

Aby obniżyć stężenie insuliny, u osób z nadwagą konieczne jest jak najszybsze zmniejszenie masy ciała za pomocą diety z niskim indeksem glikemicznym, dlatego osoby z insulinoopornością zazwyczaj w pierwszej kolejności są kierowane do dietetyków.

Jeśli przyjmowanie leków jest przyczyną insulinooporności, lekarz zdecyduje, czy zmienić je na inne.

Jeśli oporność na insulinę jest spowodowana nadmiarem hormonów działających przeciwstawnie do insuliny, należy podjąć leczenie, którego celem jest ich obniżenie.

Czytaj również:

• Analogi insuliny poprawiają komfort życia chorych na cukrzycę
• Planowanie ciąży a cukrzyca. Prowadzenie chorej na cukrzycę w czasie przygotowań oraz w ciąży

Monika Majewska

Konsultacja: dr Agnieszka Wilczewska