"Nie każdy diabetyk jest skazany na chore serce". Lekarz radzi, jak uniknąć groźnych powikłań cukrzycy

Weryfikacja

Autor: Lek. Piotr Kędzierski

Diabetycy to grupa szczególnie narażona na choroby serca - cukrzyca odciska bowiem piętno również na układzie sercowo-naczyniowym. Nadmiar cukru we krwi uszkadza naczynia krwionośne i przyspiesza miażdżycę, co zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu. Ale nie każdy diabetyk jest skazany na chore serce, wiele zależy od samego chorego i jego nastawienia - wyjaśnia lek. Piotr Kędzierski z Europejskiego Centrum Zdrowia w Otwocku.

Panie Doktorze, jak częste w przypadku diabetyków są problemy sercowo-naczyniowe?

Bardzo częste, osoby chore na cukrzycę typu 2 są szczególnie narażone na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego. Z badań epidemiologicznych wynika, że powikłania te dotyczą około 60-70 proc. cukrzyków. Odsetek ten rośnie wraz z czasem trwania cukrzycy.

Wynika to z szeregu zaburzeń metabolicznych wywołanych nadmiernym stężeniem glukozy we krwi, insulinoopornością tkanek - co jest typową cechą cukrzycy typu 2 - oraz stopniowym zmniejszeniem stężenia insuliny we krwi. Spadek stężenia insuliny we krwi spowodowany jest wyczerpaniem się rezerw trzustkowych - początkowo, w pierwszych etapach cukrzycy, trzustka wydziela nadmierne ilości insuliny, która nie działa odpowiednio na tkanki, w konsekwencji dochodzi do zmniejszenia rezerw trzustkowych, aż do ich całkowitego wyczerpania.

A jakie choroby serca najczęściej diagnozuje się u osób chorych na cukrzycę?

Najczęstszym powikłaniem sercowo-naczyniowym u diabetyków jest przedwczesny rozwój zmian miażdżycowych. Dotyczy to na przykład tętnic wieńcowych - tzw. choroba niedokrwienna serca, która jeśli nie jest odpowiednio leczona, może doprowadzić do zawału serca. 

Zmiany takie mogą też dotyczyć tętnic krążenia mózgowego, co może prowadzić do udaru mózgu i pogorszenia funkcji poznawczych, ale też tętnic trzewnych – czyli zaopatrujących narządy jamy brzusznej. W tym przypadku dochodzi do niedokrwienia jelit po posiłkach, co objawia się bólami brzucha, biegunkami, a w konsekwencji prowadzi do wyniszczenia. Chory w obawie przed bólem unika posiłków, a z powodu niedokrwienia jelit dochodzi do zaburzeń wchłaniania i przewlekłych biegunek.

Wreszcie, zmiany miażdżycowe pojawiają się również w tętnicach obwodowych, najczęściej w kończynach dolnych co prowadzi do tak zwanego chromania przestankowego czyli silnego bólu w okolicy łydek podczas chodzenia, a w zmianach zaawansowanych niedokrwienie może odpowiadać za trudno gojące się rany i owrzodzenia, czyli tzw. zespół stopy cukrzycowej, co niejednokrotnie prowadzi do amputacji.

Mówiąc o chorobach serca w kontekście cukrzycy typu 2 nie możemy zapominać o nerkach, które w cukrzycy źle kontrolowanej również są uszkadzane. Dysfunkcja nerek nasila i przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych, powoduje włóknienie mięśnia serca i w konsekwencji prowadzi do niewydolności serca.

Czy te choroby mogą mieć związek z przyjmowanymi lekami?

Nasilona miażdżyca prowadzi do niedokrwienia narządów oraz ich niewydolności. Przewlekła hiperglikemia, czyli podwyższone stężenie glukozy, uszkadza również komórki poprzez zaburzenia ich metabolizmu. 

Choroby serca w przebiegu cukrzycy nie mają związku z przyjmowanymi lekami. Leki te należy stosować, gdyż nie tylko obniżają stężenie glukozy, ale też chronią przed rozwojem powikłań, a dodatkowo nowe leki stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 – tak zwane flozyny (inhibitory receptora SGLT-2) oraz analogi GLP-1 – mają korzystny wpływ na leczenie niewydolności serca i nerek nawet u chorych bez cukrzycy typu 2!

Jakie objawy powinny zaalarmować chorego na cukrzycę? 

Cukrzyca ma negatywny wpływ na wiele układów w tym na układ nerwowy. Prowadzi to do szczególnie niebezpiecznego powikłania – chory z chorobą niedokrwienną serca np. z zawałem serca może nie odczuwać typowych objawów, czyli silnego, gniotącego bólu w klatce piersiowej.

To, że przebył zawał serca można wykryć w rutynowo wykonanym badaniu EKG lub ECHO serca wykonanym z powodu duszności u osoby po przebytym zawale serca. Często zawał serca u osoby z cukrzycą przebiega z tylko niewielkimi i niespecyficznymi objawami jak niewielki ból czy dyskomfort w klatce piersiowej, ból w nadbrzuszu, nudności, wymioty. Choroba niedokrwienna serca może prowadzić też do zaburzeń rytmu, które chory odczuwa jako kołatanie serca.

Czy diabetyk musi być pod stałą opieką kardiologa? A jeśli nie - to kiedy powinien udać się do niego po raz pierwszy?

Diabetyk powinien pozostawać pod stałą opieką lekarza rodzinnego, który w pierwszej kolejności edukuje chorego na temat bardzo istotnego znaczenia regularnego wysiłku fizycznego i odpowiedniej diety, dopiero w drugiej kolejności wprowadza leczenie farmakologiczne.

Jeśli lekarz rodzinny wysunie podejrzenie powikłań kardiologicznych, wówczas chory trafia do kardiologa. Gdy w badaniu EKG, ECHO serca lub innych specjalistycznych testach stwierdzi się powikłania kardiologiczne – wówczas chory powinien pozostać pod stałą opieką kardiologa.

Chory na cukrzycę musi przestrzegać diety ze względu na poziom glukozy. Czego nie może jeść ze względu na serce? 

Dieta chorego z powikłaniami kardiologicznymi nie różni się zasadniczo od diety każdego chorego z cukrzycą typu 2. Należy unikać węglowodanów prostych, czyli produktów takich jak cukier, białe pieczywo, makarony, słodycze, alkohol), na rzecz węglowodanów złożonych (ciemne pieczywo i makarony. 

Wskazane jest ograniczenie tłuszczów zwierzęcych na rzecz olejów roślinnych bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a także ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, a więc wieprzowiny i wołowiny, na rzecz ryb.

Jaka aktywność fizyczna jest najbardziej korzystna dla takich osób?

Najbardziej korzystny jest wysiłek aerobowy, czyli taki, podczas którego zużywamy dużo tlenu, mówiąc prościej częściej oddychamy – np. bieganie, szybkie i długie spacery, jazda na rowerze, pływanie.

Wysiłek izometryczny – np. ćwiczenia na siłowni z ciężarami - jest mniej korzystny, jednak umiarkowane obciążenia pozwalają zwiększyć masę mięśniową a tym samym zwiększa się ilość glukozy zużywanej przez mięśnie, zmniejsza się również insulinooporność, co z kolei poprawia kontrolę cukrzycy. Ważne aby czas jaki poświęcimy na wysiłek fizyczny w tygodniu wynosił łącznie minimum 150 minut.

Czy mając świeżo zdiagnozowaną cukrzycę typu 2 można jeszcze zapobiec powikłaniom sercowo-naczyniowym, czy są one niejako wpisane w tę chorobę?

Dobra kontrola stężenia glukozy osiągana przede wszystkim przez regularny wysiłek fizyczny, odpowiednią dietę oraz unikanie palenia papierosów a dopiero w dalszej kolejności przez odpowiednio dobrane leki, w tym nowoczesne leki przeciwcukrzycowe zmniejszające ryzyko sercowo-naczyniowe, pozwalają zapobiec rozwojowi powikłań sercowo-naczyniowych cukrzycy. W leczeniu tej choroby bardzo wiele zależy od samego chorego oraz jego nastawienia do leczenia.

Katarzyna Hubicz

Lek. Piotr Kędzierski