Szczepienia dzieci na Covid-19. Dr hab. n. med. Ernest Kuchar odpowiada na najważniejsze pytania

Dlaczego dzieci w wieku 5-11 lat warto zaszczepić przeciw Covid-19? Jak przygotować dziecko do szczepienia i czy do szczepienia dzieci istnieją jakieś przeciwwskazania? Na najważniejsze pytania, jakie w kwestii szczepień dzieci mogą mieć rodzice, odpowiada dr hab. n. med. Ernest Kuchar, pediatra, specjalista chorób zakaźnych.

Jak obecnie dzieci chorują na COVID-19?

Obecnie dzieci chorują znacznie częściej niż w pierwszych falach pandemii. Tak wielu chorych dzieci z powodu COVID-19 w szpitalach jeszcze nie było. Wyraźnie wyróżniają się dwie grupy wiekowe:

• niemowlęta, które chorują w sposób przypominający ciężką grypę
• nastolatki od 12 roku życia z czynnikami ryzyka, szczególnie ze znaczną nadwagą, chorują tak samo ciężko jak osoby dorosłe

Jednak to, co widzimy w szpitalach to jedynie wierzchołek góry lodowej – skoro mamy tak liczne dzieci w szpitalach, a dzieci rzadko do nich trafiają, oznacza to, że mnóstwo dzieci aktualnie choruje. Jest to ostatnia grupa, która „ostała się” po poprzednich falach i pozostaje w zdecydowanej większości niezaszczepiona, dlatego jest teraz narażona na atak koronawirusa. Dzieci były dobrze chronione podczas pierwszych fal pandemii, był lockdown, szkoły były nieczynne, dzieci nie miały gdzie się zarazić, chorowali głównie dorośli. W tej chwili osoby starsze są w znacznym odsetku zaszczepione, dorośli w znacznym odsetku już przechorowali COVID-19, dlatego chorują teraz dzieci. Uważam, że choruje znacznie więcej dzieci niż widnieje w statystykach. Większość dzieci trafia do przychodni, z objawami przeziębieniowymi i nie ma wykonywanego testu, dlatego umykają statystykom. We wszystkich krajach, w których wystąpiła 4 fala obserwowano znaczący wzrost zachorowana osób do 24 r.ż., w tym dzieci. W tej chwili dzieci i młodzież są w grupie najbardziej podatnej na zachorowania, stale słyszy się o zachorowaniach w szkołach i kwarantannie całych klas.

Czy szczepić można wszystkie dzieci, czy określone choroby są przeciwskazaniem do szczepienia – jeśli tak to jakie? Czy jeśli dziecko jest pod opieką lekarza specjalisty trzeba wcześniej zapytać go o możliwość zaszczepienia?

Biorąc pod uwagę poważne zagrożenie, jakim jest COVID-19, to, że niektóre dzieci chorują ciężko a dodatkowo występuje jeszcze zespół long covid czyli utrzymywanie się dolegliwych objawów przez ponad 12 do 15 tygodni (co może wystąpić u od kilku do kilkunastu procent dzieci) powinniśmy zwalniać ze szczepienia jedynie te dzieci, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna przy podaniu pierwszej dawki i w przypadku nadwrażliwości na składniki szczepionki, dokładnie tak jak postępujemy z dorosłymi pacjentami. Jest to jedyne realne przeciwwskazanie. Choroby przewlekłe dziecka paradoksalnie nie są przeciwskazaniem, a są wręcz wskazaniem do szczepienia, ponieważ prawdopodobnie takie dziecko będzie chorowało ciężko na COVID-19, gdy dojdzie u niego do zakażenia. Nie jest też konieczne pytanie lekarza specjalisty „od choroby przewlekłej” ponieważ przykładowo lekarz neurolog zwykle zna się mniej na szczepieniach niż lekarz pierwszego kontaktu. Ponadto wizyta u specjalisty jest nieraz możliwa dopiero po długim oczekiwaniu.

Jak przygotować dziecko do szczepienia?

Przed szczepieniem dziecka lekarz każdorazowo przeprowadza wywiad z rodzicem i ocenia ogólny stan zdrowia dziecka. Kilka dni przed planowanym szczepieniem warto zwrócić uwagę na samopoczucie dziecka i takie dolegliwości jak: kaszel, podwyższona temperatura czy biegunka.

Przed wizytą warto przypomnieć sobie i przygotować ważne informacje. Lekarz zapyta o uczulenia dziecka, choroby przewlekłe, przyjmowane leki oraz poprzednie szczepienia.

Dobrym pomysłem jest również przygotowanie listy ewentualnych pytań – rozmowa z lekarzem stanowi najlepszą okazję do rozwiania wątpliwości, np. objawów po szczepieniu.

Szczepienie ułatwia łatwe do zdjęcia i założenia ubranko. Na wizytę należy zabrać książeczkę zdrowia dziecka

Jakie objawy mogą wystąpić u dziecka po szczepieniu?

Szczepionka wykorzystuje naturalne mechanizmy odporności, zatem ból w miejscu szczepienia czy zaczerwienienie są normalnymi objawami, podobnie jak częste objawy ogólne, przejściowe osłabienie, bóle głowy, bóle mięśni czy gorączka. Te objawy powinny ustąpić w ciągu maksymalnie 2 dni i nie są niepokojące.

Co zastosować, jeśli po szczepieniu dziecko będzie źle się czuło?

Stosujemy to, co zazwyczaj dziecko dostaje przy podobnych objawach i co dobrze toleruje. Podanie 4 godziny po szczepieniu ibuprofenu czy paracetamolu nie wpływa w żaden sposób na odporność poszczepienną. Podajemy taką dawkę, jaką zazwyczaj (czyli stosowną do wieku i wagi dziecka).

Co jeśli dziecko będzie źle się czuło po szczepieniu, czy zostawić w domu, czy wysyłać do szkoły/przedszkola?

To zależy od indywidualnej sytuacji, jeśli dziecko czuje się nie najlepiej to może zostać dzień, dwa w domu. Jeśli gorsze samopoczucie będzie dłużej trwać, należy zgłosić się do lekarza

Czy należy przełożyć szczepienie jeśli w dniu szczepienia dziecko będzie przeziębione?

Nie jest to konieczne. Szczepienie przeciwko COVID-19 jest bardzo ważne i łagodna infekcja, zwłaszcza pod koniec jej trwania, nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia. Jeśli jest to poważna choroba, np. infekcja przebiegająca z wysoką gorączką, szczepienia odraczamy, ale jeśli jest to tylko lekki katar – nie odwlekamy szczepienia przeciwko COVID-19 bo ryzykujemy, że dziecko się zarazi i zachoruje na COVID-19, a mogłoby tego uniknąć. Szczepienie przeciwko COVID-19 nie będzie miało wpływu na przebieg przeziębienia – ani go nie pogorszy ani nie złagodzi.

Czy szczepienie na Covid-19 ma wpływ na inne szczepienia planowane w kalendarzu szczepień dziecka?

Nie ma wpływu, można je połączyć ze szczepieniem na grypę czy też ze szczepieniem przeciwko błonicy, krztuścowi i tężcowi, czy odrze, śwince i różyczce wykonywanymi w 6 roku życia.

Jakie szczepionki są zarejestrowane/dopuszczone u dzieci 5-11 lat? Czy dawka i rodzaj szczepionki są takie same jak u dorosłych? Jaki ma być odstęp pomiędzy szczepieniami?

Na tę chwilę jest to szczepionka COMIRNATY firmy Pfizer, ta sama, która jest stosowana u dorosłych, ale u dzieci stosowana będzie 1/3 dawki dla osoby dorosłej czyli 10 ml ponieważ wykazano, że ta 1/3 dawki ze względu na to, ze dzieci mają sprawniejszy układ odpornościowy daje taką samą odpowiedź mierzoną przeciwciałami jak podanie dawki 30 ml osobom dorosłym. Odstęp między dawką pierwszą i drugą też będzie taki sam jak u dorosłych czyli 21 dni aczkolwiek nowe dane wskazują, że dłuższy odstęp może wiązać się z lepszą odpornością.

Jaka jest według badań efektywność szczepienia na Covid-19 u dzieci 5-11 lat?

Szczepienia dzieci w przedziale 5- 11 lat, dopuszczono (2 listopada 2021 przez FDA i 25 listopada przez EMA)ii w oparciu o badanie kliniczne 4700 dzieci w wielu 5 do 11 lat, które podzielono losowo na dwie grupy. Ponieważ ta obserwacja nie była długa, w jej trakcie w grupie zaszczepionej zachorowało 3 dzieci, w grupie niezaszczepionej zaś – zachorowało 16 dzieci. Można zatem obliczyć skuteczność szczepienia na ponad 90 proc. - jest to skuteczność w badaniu klinicznym, które jest zawsze sztucznym środowiskiem, ponieważ m.in. rekrutuje się do niego uczestników spełniających określone kryteria (np. brak chorób przewlekłych). Zycie tak nie wygląda – efektywność rzeczywistą, czyli skuteczność szczepień „realnym życiu” można ocenić dopiero po ich wprowadzeniu do stosowania. Zazwyczaj skuteczność w realnym życiu jest nieco niższa niż w badaniu klinicznym, ale zdarzają się też sytuacje odwrotne. Dochodzi bowiem korzystny efekt odporności populacyjnej, czyli niektóre osoby nie chorują dzięki szczepieniom innych, bo nie mają się od kogo zarazić. Czasami okazuje się, przy powszechnych szczepieniach, że skuteczność rzeczywista czyli efektywność okazuje się lepsza niż w badaniach klinicznych.

Czy dzieci będą szczepione w tych samych punktach szczepień co dorośli i młodzież? Czy lekarz pediatra/rodzinny będzie kwalifikował dziecko do szczepienia?

Prawdopodobnie będą to te same punkty szczepień. Dzieci będą kwalifikowane do szczepień wyłącznie przez lekarzy (pediatra, lekarz rodzinny, każdy lekarz z prawem wykonywania zawodu).

Czy po szczepieniu dziecko nadal powinno zachowywać zasady ostrożności w kontaktach (dystans, maseczka) i częsta dezynfekcja/mycie rąk? 

Tak, jak my wszyscy. Dopiero po 5 tygodniach od rozpoczęcia szczepienia uzyskujemy jego pełny efekt. Szczepienie chroni, ale masywne narażenie jest w stanie przełamać każdą odporność, dlatego uważać muszą także osoby zaszczepione.

Katarzyna Hubicz