Ile infekcji w roku to norma, a kiedy trzeba się martwić?

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Częste infekcje, szczególnie dróg oddechowych to prawdziwa zmora wielu rodziców. Ile razy w ciągu roku dziecko może zachorować? Kiedy należy się martwić i pogłębić diagnostykę? Jak wygląda sytuacja w odniesieniu do osób dorosłych?

Spis treści

1. Ile razy w roku dziecko może złapać przeziębienie?
2. Częste infekcje - kiedy należy pogłębić diagnostykę?
3. Pierwotne i wtórne niedobory odporności
4. Kiedy należy podejrzewać wtórny niedobór odporności?
5. Diagnostyka niedoborów odporności
6. Częste chorowanie to nie zawsze niedobór odporności

Ile razy w roku dziecko może złapać przeziębienie?

Wielu rodziców ma wrażenie, że ich dziecko ciągle choruje. Dotyczy to przede wszystkim dzieci żłobkowych i przedszkolnych. Jest to całkiem normalne zjawisko, dziecko styka się z nowymi drobnoustrojami i może chorować nawet 8-10 razy w roku.

Jeżeli są to typowe przeziębienia i dziecko wraca do zdrowia i w okresie pomiędzy infekcjami nie ma żadnych niepokojących objawów, to taka sytuacja nie świadczy o podejrzeniu niedoboru odporności. Wraz z wiekiem liczba infekcji maleje i dziecko choruje coraz rzadziej.

Układ odpornościowy rozwija się wraz z wiekiem i uczy reagować na nowe drobnoustroje - odporności człowieka buduje się.

Częste infekcje - kiedy należy pogłębić diagnostykę?

Warto w tym miejscu zapoznać się z pewnymi wytycznymi, które wskazują, jakie rodzaje chorób infekcyjnych i jaka ich liczba w ciągu roku powinna wzbudzić nasz niepokój i skłonić do wizyty u specjalisty.

Objawy te nazywane są objawami alarmowymi i mogą one świadczyć o nieprawidłowości, nazywanej niedoborem odporności. U dzieci w ogromnej większości przypadków podejrzewać będziemy pierwotny niedobór odporności, czyli taki, który ma podłoże wrodzone.

Do objawów alarmowych należą takie sytuacje kliniczne jak:

• zapalenia uszu - przynajmniej cztery lub więcej takich infekcji w ciągu roku, jedno, czy dwukrotne zachorowanie na zapalenie ucha nie jest zdecydowanie powodem do niepokoju,
• stosowanie antybiotykoterapii bez poprawy przez dwa miesiące, gdy antybiotyk jest stosowany zgodnie ze wskazaniami - czyli na infekcję bakteryjną,
• przynajmniej dwa lub więcej zapalenia zatok w ciągu roku,
• zapalenia płuc - tak samo jak w przypadku zapaleń zatok, niepokój powinny wzbudzić dwa lub więcej zapalenia płuc w ciągu roku,
• pojawiające się ropnie skórne głębokie, ropnie narządowe - ropień to dobrze odgraniczone ognisko ropy występujące w obrębie tkanek lub narządów wewnętrznych,
• nieprawidłowe przyrosty masy ciała,
• konieczność stosowania podczas infekcji długotrwałej antybiotykoterapii dożylnej,
• przewlekająca się grzybica jamy ustnej - dotyczy to dzieci powyżej 1. roku życia - niemowlaki (czyli dzieci poniżej pierwszego roku życia) często mają infekcje jamy ustnej i nie jest to uważane za coś, co mogłoby świadczyć o zaburzeniu odporności,
• zdiagnozowanie niedoboru odporności u kogoś w rodzinie dziecka, niewyjaśnione zgony dzieci w rodzinie,
• wystąpienie ciężkiego zakażenia - takiego jak sepsa, ciężkie zakażenie skóry, zapalenie kości, zapalenie mózgu - takie ciężkie zakażenie musi wystąpić przynajmniej dwa razy w życiu, aby było uznane za objaw alarmowy.

Co robić, gdy objawy są alarmujące?

W przypadku wystąpienia powyżej wymienionych objawów alarmujących (wystarczy jeden taki objaw) zdecydowanie warto udać się na konsultację do lekarza, który po przeprowadzeniu wywiadu zdecyduje o dalszych krokach diagnostycznych. W przypadku dzieci, poradnią która realizuje diagnostykę w tym kierunku są poradnie niedoborów odporności. Lekarze specjaliści mają tam możliwość skierowania dziecka na badania w kierunku ewentualnych zaburzeń immunologicznych.

Lekarz rodzinny, czy pediatra w przychodni POZ nie dysponują możliwością skierowania dziecka na specjalistyczne badania w tym kierunku, ale po zbadaniu i przeprowadzeniu wywiadu mogą zdecydować o konieczności konsultacji w takiej poradni. Do poradni niedoborów odporności wymagane jest skierowanie, które można uzyskać od swojego lekarza rodzinnego lub pediatry.

Pierwotne i wtórne niedobory odporności

Niedobory odporności dzielimy na pierwotne i wtórne. Pierwotne niedobory odporności są schorzeniami wrodzonymi. Mogą wynikać między innymi z zaburzonej produkcji przeciwciał - taki mechanizm występuje w najczęstszym, pierwotnym niedoborze odporności, którym jest niedobór IgA.

Schorzenie to często jest bezobjawowe i może towarzyszyć innym nieprawidłowościom takim jak: celiakia, cukrzyca typu 1, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, a także chorobom zapalnym jelit - na przykład wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, czy chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Inne, zdecydowanie bardziej objawowe schorzenia, należące do pierwotnych niedoborów odporności to:

• pospolity zmienny niedobór odporności,
• schorzenie wynikające z zaburzenia odpowiedzi komórkowej,
• choroby wynikające z zaburzenia fagocytozy.

Wtórne niedobory odporności są znacznie częściej rozpoznawane u osób dorosłych. Są one następstwem innych stanów chorobowych - nie są to schorzenia wrodzone. Przyczyny wtórnych zaburzeń odporności, które warto w tym miejscu wymienić to przede wszystkim:

• stosowanie leków hamujących układ immunologiczny, czyli tak zwanych leków immunosupresyjnych - należą do nich między innymi sterydy, cyklosporyna, metotreksat, wiele leków stosowanych w chemioterapii nowotworów,
• zakażenia, infekcje wirusowe, jak i bakteryjne - HIV, wirus odry, HSV, EBV, zakażenia prątkami i zarażenia pasożytnicze - na przykład malaria,
• nowotwory, szczególnie białaczki i chłoniaki,
• choroby przewlekłe takie, jak cukrzyca, niewydolność nerek, niedożywienie, niewydolność wątroby, marskość wątroby,
• schorzenie o etiologii autoimmunologicznej takie, jak na przykład reumatoidalne zapalenie stawów,
• stan po przeszczepie narządów - pacjenci po przeszczepie muszą stosować leki immunosupresyjne w celu zapobiegania odrzucania przeszczepu, co niestety wpływa niekorzystnie na odporność,
• narażenie na promieniowanie jonizujące i niektóre związki chemiczne,
• niedobór białka - na przykład jego utrata w przebiegu oparzeń,
• do obniżenie odpornościo predysponuje rownież przewlekły stres - kiedy to poziom kortyzolu w naszym organizmie jest stale podwyższony - trzeba zaznaczyć, że kortyzol to hormon steroidowy, będzie więc wpływał na nasz organizm podobnie, jak wymienione powyżej leki sterydowe,
• nieprawidłowe funkcjonowanie śledziony, brak śledziony - narząd ten odpowiada za niszczenie bakterii otoczkowych, do których należą między innymi pneumokoki, dlatego jego brak lub nieprawidłowe funkcjonowanie wiąże się ze stanami obniżonej odporności.

Kiedy należy podejrzewać wtórny niedobór odporności?

Zaburzenia dotyczące wielu układów organizmu mogą być powiązane z obecnością wtórnego niedoboru odporności. W odniesieniu do poszczególnych układów wygląda to następująco:

• w przypadku układu oddechowego naszą uwagę zwrócić powinno: rozstrzenie oskrzeli, a także zdiagnozowanie sarkoidozy, czy gruźlicy,
• w przypadku układu pokarmowego - przewlekłe, nawracające biegunki, znaczna, nieplanowana utrata masy ciała, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakia, nawracające choroby bakteryjne i pasożytnicze układu pokarmowego: salmonelloza, czy giardioza,
• w odniesieniu do schorzeń laryngologicznych - częste występowanie zapalenia ucha środkowego, nawracające grzybice ucha zewnętrznego,
• w przypadku układu kostno-stawowego - nawracające zapalenia stawów, czy zapalenia tkanki łącznej,
• w przypadku układu nerwowego - zapalenie mózgu, toksoplazmoza, chłoniaki mózgu, a szczególnie kryptokokowe zapalenie opon mózgowych,
• w odniesieniu do skóry: nawracające, trudno poddające się leczeniu ropnie, a także mięsak Kaposiego - a więc nowotwór wskaźnikowy w AIDS, brodawki wirusowe niepoddające się leczeniu, łysienie o nieznanej przyczynie, a także nawracjący półpasiec.

Diagnostyka niedoborów odporności

W przypadku podejrzenia niedoboru odporności warto wykonać badania laboratoryjne w celu potwierdzenia lub wykluczenia takiej diagnozy. Badanie pierwszego rzutu, czyli badania przesiewowe w kierunku niedoborów odporności obejmują przede wszystkim oznaczenie :

• stężenia immunoglobulin (IgG, IgM, IgA, IgE),
• oznaczenie miana swoistych przeciwciał, które skierowane są przeciwko antygenom szczepionek podanych w dzieciństwie,
• określenie liczby limfocytów B dzięki cytometrii przepływowej.

Częste chorowanie to nie zawsze niedobór odporności

Jakie inne sytuacje mogą sprawić, że dziecko lub dorosły często choruje? Warto pomyśleć nie tylko o niedoborach odporności, ale także o:

• alergii - przewlekający się katar, który ma związek z okresem pylenia i ulega poprawie po typowym leczeniu przeciwalergicznym (leki antyhistaminowe) powinien nas skłonić raczej do wizyty u alergologa, tak samo nawracające zapalenia spojówek,
• astmie - przewlekły kaszel, świszczący oddech, u dzieci starszych napady duszności, uczucie ściskania w klatce piersiowej, suchy kaszel napadowy, zmniejszona tolerancja wysiłku - objawy te powinny skłonić do diagnostyki pulmonologicznej w kierunku astmy,
• niedobór żelaza, niedobór witaminy D - warto wykonać podstawowe badania w celu wykluczenia niedoborowych przyczyn częstych infekcji. Szczególnie należy zwrócić uwagę na powszechny w naszej szerokości geograficznej problem niedoboru witaminy D i pamiętać o jej regularnej suplementacji.

lek. Katarzyna Banaszczyk