Fizjoterapia po COVID-19 zgodnie z wytycznymi KIF

Fizjoterapia po przejściu COVID-19 zgodnie z wytycznymi Krajowej Izby Fizjoterapeutów to system ćwiczeń dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Odbywa się pod opieką fizjoterapeuty, który dobiera cele oraz ćwiczenia, dostosowując je do konkretnego pacjenta. Zbigniew Wroński – wiceprezes Krajowej Rady Fizjoterapeutów i jeden z autorów programu fizjoterapii po COVID-19 – opowiada „Poradnikowi Zdrowie”, na czym polega i czego wymaga proces powrotu do pełnej sprawności po przejściu choroby.

Fizjoterapia po COVID-19 to temat, który z dnia na dzień dotyczy coraz większej liczby pacjentów. Właśnie dlatego grupa ekspertów Krajowej Izby Fizjoterapeutów (KIF) pod kierownictwem dr Anny Pyszory opracowała „Program fizjoterapii dla osób po przebyciu COVID-19”.

Fizjoterapia po COVID-19 zgodnie z wytycznymi Krajowej Izby Fizjoterapeutów (KIF)

Z dokumentu „Program fizjoterapii dla osób po przebyciu COVID-19”, który przygotował zespół ekspertów w składzie: Anna Pyszora (przewodnicząca), Piotr Szczepański, Dariusz Banik, Tomasz Maciążek, Sebastian Szyper, Tomasz Niewiadomski, Zbigniew Wroński, można się dowiedzieć, że prawidłowo prowadzona rehabilitacja może znacznie poprawić jakość życia ozdrowieńców – zwłaszcza tych, u których pod wpływem COVID-19 obserwuje się pogorszenie funkcji płuc i ogólnej sprawności. Natomiast brak fizjoterapii może sprawić, że niekorzystne zmiany utrzymają się przez miesiące, a nawet lata, ograniczając aktywność tych osób w życiu społecznym i zawodowym.

Długofalowe skutki przebycia COVID-19, z którymi szczególnie dobrze radzi sobie fizjoterapia, to: 

• obniżona tolerancja wysiłku fizycznego,
• zmniejszenie siły mięśniowej,
• duszności,
• przewlekłe zmęczenie.

Z „Programu fizjoterapii dla osób po przebyciu COVID-19” można dowiedzieć się także, że eksperci dwóch największych towarzystw naukowych z zakresu leczenia chorób układu oddechowego: American Thoracic Society (ATS) oraz European Respiratory Society (ERS) wskazują, że fizjoterapeuci jako specjaliści profesjonalnie zajmujący się oceną wydolności krążeniowo-oddechowej i sprawności chorych mogą tworzyć indywidualne programy usprawniania dla pacjentów pocovidowych, korzystając z doświadczeń w pracy z pacjentami z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (m.in. programy rehabilitacji pulmonologicznej stosowane u chorych z POChP). Programy te wymagają jednak modyfikacji, ze względu na złożoność problemów, z jakimi zmagają się osoby po przebyciu COVID-19.

Badania przeprowadzone w populacji chorych po przebytym zespole ostrej niewydolności oddechowej (nie związanej z COVID-19) wskazują na wysoką skuteczność interwencji fizjoterapeutycznych w poprawie wydolności fizycznej i jakości życia chorych po pobycie na oddziałach intensywnej terapii. Podobnie w przypadku pacjentów z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, u których trening fizyczny i edukacja – wdrażane przez fizjoterapeutów jako element programów rehabilitacji pulmonologicznej – charakteryzują się wysoką skutecznością.

Na czym polega rehabilitacja pacjenta pocovidowego? 

Zbigniew Wroński: Fizjoterapię pacjentów pocovidowych prowadzimy zgodnie z wytycznymi Krajowej Izby Fizjoterapeutów. Ta fizjoterapia w pierwszej kolejności składa się z wywiadu i badania fizykalnego, to jest podstawa. I na podstawie parametrów czy osiągniętych wyników pacjenta dobierane są obciążenia.

W większości jest to trening wydolnościowy o intensywności umiarkowanej. Proponowany jest na poziomie 50-65 procent tak zwanego VO₂ max. To jest takie obciążenie wyliczane na podstawie możliwości pacjenta. To już fizjoterapeuci wyliczają, dobierają zależnie od wieku i możliwości pacjenta. I na tej podstawie monitorowane jest ciągle w czasie treningu tętno. I obciążenia dobierane są tak, żeby ten pacjent cały czas stymulowany był do odpowiedniego poziomu aktywności. 

Jakie ćwiczenia wykonuje się podczas rehabilitacji po przejściu COVID-19?

Najbardziej istotną formą całego programu usprawniania po COVID-19 jest trening wydolności. Trening wydolności może być realizowany w różny sposób, natomiast chodzi tak naprawdę o to, żeby człowiek miał zadane obciążenie, które będzie wykonywał jakiś czas. Pięć minut, dziesięć minut, piętnaście minut bez przerwy. Obciążenie dobierane jest do możliwości pacjenta, tak jak już wspominałem – ma to być obciążenie umiarkowane na te 50-65 procent VO₂ max dla danego pacjenta. Najprostszą formą obciążenia i w sumie najbezpieczniejszą jest rowerek stacjonarny, ergometr rowerowy. I pacjent po prostu na zadanym obciążeniu pod kontrolą tętna pedałuje z określoną prędkością obrotową przez określony czas. I to jest element tego treningu.

Formą uzupełniającą czy formą zastępczą może być wejście na stopień. Jest to forma treningu, którą można stosować w domu. Można wykorzystać do tego stopień, steper, który ktoś ma, skrzynkę, ale też zwykły schodek na klatce schodowej w każdym właściwie budynku. I po prostu też wchodzić na ten stopień i schodzić z niego przez jakiś czas.

W jaki sposób można urozmaicić ten trening?

Żeby to było ciekawsze, mamy formy uzupełniające. Mamy ćwiczenia z ciężarkami, z różnego rodzaju ciężarkami, które pacjent ćwiczy jedną ręką, dwoma rękoma. Można do tego wykorzystać gryf, sztangę, można do tego wykorzystać ketle, które ostatnio stają się coraz popularniejsze.

Ćwiczenia z obciążeniem, ćwiczenia z hantlami mogą z czasem być rozwijane. Jedną z prostszych progresji jest zastosowanie niestabilnego podłoża, czyli chociażby piłki szwajcarskiej, która umożliwia… zwiększa aktywność mięśni tułowia, a co za tym idzie też aktywizuje mięśnie osłabione wskutek przejścia choroby COVID-19.

Kolejną formą, którą często się wykorzystuje, mogą być ćwiczenia w różnego rodzaju systemach podwieszeń – czy to z wykorzystaniem kółek gimnastycznych, czy to z wykorzystaniem TRX, bardzo też popularnych i często wykorzystywanych. Można z nimi dużo różnych ćwiczeń wykonać. 

W jaki sposób najlepiej zakończyć ćwiczenia?

Na zakończenie zwykle dobrze jest uzupełnić program o ćwiczenia rozluźniające, proste oddechowe, wyciszające, trochę może rozciągające. Tak żeby uruchomić klatkę piersiową, kręgosłup piersiowy i w taki sposób dobrze zakończyć trening, tak żeby pacjent wrócił do nas z uśmiechem na następny dzień.

Jak szybko zaczyna się rehabilitacja po COVID-19?

Trening po COVID-19 rozpoczyna się zwykle cztery do sześciu tygodniu po wyzdrowieniu. To jest taka wytyczna ogólnoeuropejska, która teraz obowiązuje. Wiemy, że pacjenci zdrowieją sami, każdy po chorobie zdrowieje sam. Ten okres od dwóch do czterech tygodni to jest czas dochodzenia do siebie. Można próbować zaczynać wcześniej, ale są to indywidualne przypadki. Standardowo to około czterech do sześciu tygodni. 

Ile trwa pojedynczy trening pacjenta po COVID-19?

Trening standardowo trwa między 30 minut a godziną, zależnie od stanu i możliwości pacjenta. Zwykle zaczyna się krócej, 30-40 minut, docelowo może właśnie do 50. I tak to jest zaplanowane. Natomiast jest to uzależnione po prostu od możliwości pacjenta. Jednorazowo, żeby to miało sens, to 10-15 minut to jest jednorazowo taki okres wykonywania ćwiczenia, żeby można było powiedzieć, że ono daje jakieś efekty. Może jeżeli ktoś jest bardzo słaby, ma bardzo niski poziom wydolności, to chociaż żeby pięć minut wytrzymał. 

Jak długo powinna trwać fizjoterapia po COVID-19?

Uznaje się, że trening, żeby miał jakiś efekt – i to właściwie niezależnie, czy mówimy o pacjencie zdrowym czy chorym – to uznaje się, że taki minimalny okres treningowy to jest około sześciu tygodni. I my też zaplanowaliśmy ten program treningowy na sześć tygodni. Można go kontynuować i zachęcamy do tego. Natomiast powiedzmy sobie szczerze – cztery tygodnie uznałbym za takie minimum sensownego treningu, gdzie można zauważyć zmianę. 

Jaka jest skuteczność fizjoterapii pocovidowej?

Dlaczego to działa? To jest samo w sobie ciekawe, bo obserwuje się wiele niekorzystnych zmian po COVID-19, natomiast na dziś nie wiemy na sto procent, czy one są wynikiem działania wirusa, czy wirus upośledzając funkcje oddechowe organizmu, upośledza wtórnie układ krążenia czy mózg. Tego jeszcze nie wiemy tak na sto procent, gdzie jest to źródło, gdzie jest przyczyna. I nad tym trwają prace, zastanawiają się naukowcy. Poczekamy, zobaczymy, co nam powiedzą. Natomiast my widzimy i obserwujemy, że długotrwały trening z umiarkowanym obciążeniem jest bezpieczny dla pacjentów, poprawia krążenie, przepuszcza – w uproszczeniu – więcej krwi przez mózg, dotlenia bardziej mózg, więc powoduje, że mózg szybciej się regeneruje i szybciej dochodzi do powrotu sprawności. I to dotyczy także reszty ciała.

To też dobrze robi na psychikę tym ludziom. Bo jak oni sobie ćwiczą w takich warunkach bardziej siłownianych, to oni nie postrzegają siebie tak bardzo jako chorych. To jest też taki element, badania też pokazują, że takie otoczenie niemedyczne przyspiesza leczenie, bo ludzie myślą o sobie jako o osobach zdrowych trenujących, a nie jako o osobach chorych podczas rehabilitacji.

Dodatkowo na pewno mamy też sporo badań mówiących o tym, że ludzie sprawniejsi, ludzie silniejsi, którzy ćwiczą systematycznie generalnie psychicznie też są mocniejsi i lepiej się czują. Zresztą proszę sobie tak to wyobrazić, proszę sobie wyobrazić sytuację, że ktoś ma problem przejść 200-300 metrów, bo łapie go zadyszka. Albo ktoś ma problem wypowiedzieć dwa-trzy zdania, bo łapie go zadyszka. I teraz mamy sytuację, że w wyniku trzech, czterech, pięciu tygodni treningu ktoś jest w stanie rozmawiać i nie ma zadyszki albo ktoś jest w stanie wejść na pierwsze, drugie, trzecie piętro i nie ma zadyszki. Automatycznie ludzie widzą efekty i ten efekt, który widzą, powoduje, że psychicznie dużo lepiej się czują. Są mocniejsi. To ich stymuluje.

Cele „Programu fizjoterapii dla osób po przebyciu COVID-19”

Cel główny programu:

• Wspomaganie pełnego powrotu do zdrowia i aktywności (w tym zawodowej) osób, po przebyciu COVID-19.

Cele szczegółowe programu:

• Poprawa tolerancji wysiłku fizycznego.
• Zmniejszenie natężenia dokuczliwych objawów związanych z przebyciem COVID-19 (m.in. duszność, przewlekłe zmęczenie).
• Edukacja ozdrowieńców w zakresie samodzielnego radzenia sobie z uciążliwymi objawami związanymi z przebyciem COVID-19.

Więcej informacji na temat fizjoterapii po przebyciu COVID-19 można uzyskać u przeszkolonych fizjoterapeutów, którzy rehabilitują pacjentów pocovidowych, a także w Informatorze WHO dla Osób po przebyciu zakażenia COVID-19.

Bartosz Wróblewski