Zespół post polio, czyli powrót dziecięcej choroby

Post polio to zespół objawów będący następstwem przebytej w dzieciństwie choroby polio (Heinego-Medina). Dotyczy większości osób, które kiedyś były chore, zarówno na ciężką porażenną postać polio, jak i na lżejszą. Jak objawia się zespół post polio i jak wygląda terapia osób nim dotkniętych?

Spis treści

1. Objawy post polio
2. Przyczyny rozwoju post polio
3. Rozpoznanie post polio
4. Leczenie zespołu post polio

Zespół post polio (ang. post-polio syndrome, PPS) dotyka osoby, które mają za sobą chorobę polio, inaczej Heinego-Medina, ostre nagminne porażenie dziecięce, czy porażenie rdzeniowe.

Obserwuje się go aż u 15-80% pacjentów z przebytym polio, przy czym prawdopodobieństwo zachorowania jest tym wyższe im cięższa była postać pierwotnej choroby. Pierwsze objawy mogą pojawić się średnio po 35 (15-70) latach od zakażenia wirusem poliomyelitis, zwykle w następstwie nawet niegroźnego pozornie wypadku - np. upadku, dłuższego leżenia w łóżku, zabiegu operacyjnego. Według WHO zespół post polio dotyczy ok. 20 mln ludzi na całym świecie.

Polio to choroba wirusowa, infekcja wirusem poliomyelitis, której historia sięga starożytności – już na egipskich malowidłach przedstawiono dorosłych ludzi z wiotkimi kończynami oraz dzieci chodzące o lasce. Najstarsze ślady tej choroby - zdeformowane kości nogi - archeolodzy znaleźli w piramidach egipskich sprzed 5700 lat.

Ostre nagminne porażenie dziecięce, bo tak brzmi pełna nazwa, atakuje głównie komórki ruchowe rogów przednich rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym i lędźwiowym. Atakuje przede wszystkim małe dzieci. Objawia się asymetrycznymi niedowładami lub porażeniami wiotkimi mięśni szkieletowych. Po raz pierwszy szczegółowo polio opisali niemiecki lekarz Jakob Heine (1840) i oraz Szwed, Karl Oskar Medin (1890).

Ostatnia masowa epidemia choroby Heinego-Medina miała miejsce w latach 50. XX w. Zahamowanie jej rozprzestrzeniania się spowodowało dopiero wprowadzenie szczepień.

Ostatni zdiagnozowany przypadek polio w Polsce lekarze odnotowali w 1984 r., a w Stanach Zjednoczonych w 1979. W 1994 r WHO uznała Amerykę za wolną od tej choroby, a w 2001 roku Europę. W 2015 r ogłoszono wyeliminowanie polio na całym świecie, ale w wielu krajach na wszelki wypadek wciąż stosuje się obowiązkowe szczepienia.

Objawy post polio

Po wielu latach od zachorowania na polio i następnie stabilizacji neurologicznej, pojawiają się nowe objawy uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego:

• postępujące osłabienie mięśni – nie tylko tych uprzednio porażonych przez wirus, ale i innych
• pogorszenie niedowładów, które latami utrzymywały się pewnej stabilizacji
• bóle mięśni i stawów
• zaniki mięśni
• zaburzenia oddychania
• zaburzenia połykania
• przemożne zmęczenie
• spadek wydolności fizycznej
• obniżona tolerancja na ból i zimno
• zaburzenia snu
• zwiększona wrażliwość na leki, nieprawidłowa reakcja na leki
• zaburzenia poznawcze
• czasem depresja, dystymia

Przyczyny rozwoju post polio

Do tej pory naukowcom nie udało się z całą pewnością stwierdzić, dlaczego dochodzi do zachorowania na post polio. Jest na ten temat kilka hipotez, jak np. reaktywacja wirusa poliomyelitis, który przez lata pozostawał w uśpieniu, czy teoria autoimmunologiczna. Ale najbardziej prawdopodobną przyczyną PPS jest trwające przez dziesięciolecia nadmierne przeciążenie układu neuromięśniowego.

W chorobie polio dochodzi do uszkodzenia niemal wszystkich neuronów ruchowych w pniu mózgu, a ok. 50% zostaje całkowicie zniszczona.

Gdy choroba zostaje zaleczona, stan pacjenta stabilizuje się, a pozostałe przy życiu neurony nieco się rozrastają i podejmują dodatkową pracę, by uaktywnić mięśnie pozbawione swoich własnych neuronów.

Z czasem są tym tak przeciążone, że zaczynają szwankować, a człowiek odczuwa narastające zmęczenie, pojawiają się problemy z oddychaniem i inne.

Rozpoznanie post polio

Lekarze często nie potrafią prawidłowo rozpoznać post polio, co wynika między innymi z tego, że nie istnieją specyficzne testy diagnostyczne pozwalające na postawienie jednoznacznej diagnozy.

Zespół post polio rozpoznaje się poprzez wykluczenie innych chorób dających podobne objawy (chodzi przede wszystkim o zaburzenia oddechowe, i skurcze mięśni zakłócające sen), niedoczynności tarczycy, anemii.

Szczególną uwagę lekarze powinni zwracać na fakt, że objaw przemożnego, przewlekłego zmęczenia, jest charakterystyczny dla wielu różnych chorób, jak choroba Parkinsona, choroby serca, choroby nerek, depresja.

Zespół PPS może być mylony ze stwardnieniem rozsianym lub stwardnieniem zanikowym bocznym. Kluczowym wydaje się przeprowadzenie szczegółowego wywiadu w gabinecie lekarskim, bo wiedza o przebytym w dzieciństwie polio wiele wyjaśnia.

Leczenie zespołu post polio

W PPS nie można niestety mówić o wyleczeniu, w zasadzie post polio nie jest w ogóle chorobą jako taką, tylko konsekwencją kiedyś przebytej choroby. Dlatego leczenie w tym przypadku jest wyłącznie objawowe, a opiera się głównie na rehabilitacji ruchowej, zmianie stylu życia i edukacji pacjenta oraz jego najbliższych.

Pacjenci z PPS powinni znajdować się pod opieką wyspecjalizowanego zespołu, złożonego z lekarzy różnych specjalności, rehabilitantów i psychologów. Terapia osoby dotkniętej zespołem post polio powinna opierać się na:

• wyposażeniu pacjenta we wszelkie przyrządy ortopedyczne, które mogą ułatwić mu poruszanie się, m.in. kule, laski, ortezy
• umiarkowany ruch, który pozwala się zrelaksować, np. taniec
• zmniejszenie ciężaru ciała w celu odciążenia mięśni i stawów. Osoby dotknięte PPS powinny szczególnie dbać o dietę, a żeby zatroszczyć się o osłabione mięśnie, jeść wysokobiałkowe śniadania i często w ciągu dnia sięgać po przekąski wysokobiałkowe i niskotłuszczowe.
• ograniczeniu aktywności ruchowej, unikaniu czynności wymagających wysiłku
• odciążaniu mięśni – częsty wypoczynek w pozycji leżącej
• rozważnym stosowaniu leków przeciwbólowych, zwłaszcza jeśli chodzi o opioidy, i leków nasennych z grupy benzodwuazepin, ponieważ nadmiernie rozluźniają mięśnie
• rzuceniu palenia i ćwiczeniach oddechowych – ma to na celu umożliwienie prawidłowej wentylacji płuc
• unikaniu alkoholu
• wysypianiu się przynajmniej 7 godzina na dobę
• psychoterapii

PPS nie stanowi zagrożenia dla życia. Warto jednak podkreślić, że osoby dotknięte zespołem post polio są bardzo wrażliwe na anestetyki, zarówno dożylne jak i wziewne, oraz na leki uspokajające, dlatego powinny mieć podawane mniejsze dawki tych środków.

Osoby z PPS mogą mieć trudności z wybudzeniem się z narkozy, a także z oddychaniem i połykaniem nawet przy miejscowym znieczuleniu stomatologicznym.UWAGAPacjenci z PPS często zmagają się z bólem. Ale ponieważ leki przeciwbólowe mogą wywołać u nich niepożądane reakcje, kwestię jak je stosować, powinni zawsze konsultować z lekarzem, najlepiej z poradni leczenia bólu.