WŚCIEKLIZNA: objawy i leczenie

Wścieklizna (łac. rabies) nadal jest niebezpieczna. Można się nią zarazić nie tylko podczas egzotycznych wakacji w Indiach, ale również u nas w kraju groźne może być spotkanie z nieszczepionym psem, kotem, lisem, który przed nami nie ucieka czy nietoperzem. Można się jej nabawić nie tylko przez ugryzienie, ale też przez kontakt z zawirusowaną śliną. Jakie są objawy wścieklizny i czy szczepienia są skuteczne? Jak wygląda leczenie wścieklizny?

Spis treści

1. Wścieklizna: rozwój choroby od momentu zakażenia
2. Objawy wścieklizny
3. Wścieklizna: bezbolesna szczepionka
4. Profilaktyka wścieklizny: szczepienie przedekspozycyjne
5. Zasady postępowania po ugryzieniu przez zwierzę
6. Czy zwierzę było szczepione przeciwko wściekliźnie?

Wścieklizna (łac. rabies) to niebezpieczna choroba zwierząt, wywoływana przez wirusy z rodzaju Lyssavirus, z rodziny Rhabdoviridae, która może, poprzez najczęściej ugryzienie, przenieść się na człowieka.  Wprawdzie mamy obowiązek szczepić psy przeciw wściekliźnie, jednak nie rozwiązuje to problemu tej choroby odzwierzęcej. To fakt, że psy zakażają się i chorują sporadycznie. Ale ze szczepieniami różnie bywa. Czasem właściciele o nich zapominają, innym razem lekceważą, dlatego nigdy nie można mieć pewności, że pies, który złapał nas w parku za łydkę,  jest zdrowy. Jednak większe zagrożenie stanowią koty. Nie tylko te, które wałęsają się po śmietnikach i piwnicach, ale także domowe, ponieważ szczepienie kotów jest u nas tylko zalecane. Poza tym wścieklizną można zarazić się od innych ssaków. Szczególnie groźne są u nas nietoperze i rude lisy. Chorobę spotyka się też wśród koni i bydła, które zostało pokąsane przez zakażone lisy.

Wścieklizna: rozwój choroby od momentu zakażenia

Niebezpieczna jest dla nas ślina zwierząt, bo może zawierać wirus wścieklizny. Groźne jest nie tylko ugryzienie, ale także polizanie przez chore zwierzę zranionej skóry, błon śluzowych ust, nosa oraz spojówek. Możliwe jest również zakażenie drogą kropelkową. Wirus atakuje nasz układ nerwowy. Przez włókna nerwowe przemieszcza się do zwojów czuciowych, dalej zdąża do rdzenia kręgowego i do mózgu. Tam namnaża się bardzo intensywnie.

Ile czasu zajmuje wirusowi dotarcie do mózgu? To zależy od miejsca, w jakim wniknął do organizmu, oraz od naszej odporności. Osiągnie cel szybciej, gdy do zakażenia doszło w obrębie głowy i szyi. U jednych choroba daje o sobie znać dopiero po 6-8 tygodniach, u innych już po 2-3. Zakażone komórki nerwowe przestają pełnić swoje funkcje, a szerzący się stan zapalny i degeneracyjny sieje nieodwracalne spustoszenie w układzie nerwowym.

Objawy wścieklizny

Zaczyna się od mrowienia i pieczenia w miejscu, w którym doszło do zakażenia, czyli dokładnie tam, gdzie ugryzło lub polizało nas chore zwierzę. Ręka, noga czy inna część ciała zaczyna drętwieć i boleć. Zwykle rana już dawno się zagoiła, więc nie kojarzymy tego z ugryzieniem. Do tego dochodzi złe samopoczucie, bezsenność lub wzmożona senność i niewysoka gorączka. Chory jest pobudzony, ma wodowstręt. Niektóre osoby reagują nerwowo na najmniejszy podmuch powietrza (aerofobia).

Choroba postępuje szybko, niemal z godziny na godzinę stan zdrowia się pogarsza. Pobudzenie może przechodzić w drgawki. Z czasem pojawiają się niedowłady i paraliż. W końcu dochodzi do porażenia mięśni układu oddechowego i uduszenia. Od wystąpienia pierwszych objawów do śmierci najczęściej mija tylko tydzień.

Wścieklizna: bezbolesna szczepionka

Na wściekliznę jeszcze nie wymyślono leku. Ale wirusy można unieszkodliwić, podając odpowiednią szczepionkę. 

Szczepionka jest skuteczna, pod warunkiem że przyjmie się ją, zanim wystąpią pierwsze objawy choroby. Potem na ratunek jest za późno.

Dlatego szczepienia powinno się rozpocząć w ciągu 10 dni od kontaktu ze zwierzęciem. Zamiast podawania bolesnych zastrzyków w brzuch, dziś szczepi się w ramię. Zastrzyk jest bezbolesny i bezpieczny - nie daje powikłań neurologicznych. Powtarza się go pięć lub sześć razy. Lekarz może zlecić podanie przeciwciał w postaci swoistej immunoglobuliny. Zapewnią one ochronę przed chorobą, zanim organizm wytworzy poszczepienne przeciwciała. Zastrzyk wykonuje się raz w pośladek w dniu rozpoczęcia szczepień lub w ciągu 7 dni od pierwszej dawki.

Szczepionkę trzeba podać, zanim wystąpią objawy zakażenia.

• I dawka - jak najszybciej od niebezpiecznego kontaktu ze zwierzęciem.
• II dawka - 3 dni po dawce początkowej.
• III dawka - 1 tydzień od pierwszego szczepienia.
• IV dawka - 2 tygodnie od pierwszej dawki.
• V dawka - po miesiącu od pierwszej dawki.
• VI dawka - po 3 miesiącach od pierwszego szczepienia (tylko wtedy, jeśli zaistniało poważne zagrożenie wścieklizną).

Nie bój się szczepionki

Kiedyś pogryzionym groziła seria bolesnych zastrzyków w brzuch. Dziś szczepi się w ramię lub pod łopatkę. Zastrzyk nie jest bardziej bolesny niż inne. Potem nieraz trochę boli w miejscu ukłucia, okolica może być zaczerwieniona i spuchnięta przez kilka dni. Szczepienie powtarza się 5 lub 6 razy. Czasem podaje się przeciwciała – zapewniają ochronę przed chorobą, zanim organizm wytworzy własne.

Profilaktyka wścieklizny: szczepienie przedekspozycyjne

Szczepieniami ochronnymi są objęte osoby szczególnie narażone na chorobę, np. leśnicy. Turyści udający się do krajów o wysokim ryzyku zagrożenia chorobą (Indie i inne kraje tropikalne) również powinni się zaszczepić, zwłaszcza jeśli planują aktywny wypoczynek: jazdę na rowerze, biwakowanie, trekking.

Oczywiście tego rodzaju szczepienie zaleca się również lekarzom weterynarii i ich asystentom, ale także... listonoszom, którzy mogą być narażeni na kontakt z zakażonymi zwierzętami podczas roznoszenia poczty.

Warto pamiętać, że na zakażenie wścieklizną szczególnie narażone są dzieci, uwielbiające głaskać wszystkie napotkane zwierzęta.

Szczepienie przedekspozycyjne dzieci i dorosłych polega na podaniu trzech dawek według schematu: 0, 7, 28 dzień (wg WHO: 0, 7, 21 lub 28 dzień). Dawkę uzupełniającą podaje się 12 miesięcy później, zaś w celu zapewnienia ciągłości ochrony, co 5 lat należy podać dawkę przypominającą. Trzy dawki przedekspozycyjne powinny być przyjęte przynajmniej 3 tygodnie przed planowanym wyjazdem.

Zasady postępowania po ugryzieniu przez zwierzę

Gdy ugryzie (poliże) nas obce zwierzę, dokładnie przemyjmy zranione miejsce bieżącą wodą i mydłem (zabija wirus). Odczekajmy kilka minut, żeby rana się wykrwawiła (wtedy jest szansa, że wirusy nie wnikną głębiej). Załóżmy jałowy opatrunek i niezwłocznie udajmy się do lekarza (np. na ostry dyżur). Specjalista na podstawie wywiadu oceni ryzyko zakażenia wścieklizną, opatrzy profesjonalnie ranę i w razie potrzeby skieruje do Poradni Profilaktyki Wścieklizny.  Postaraj się zidentyfikować właściciela psa (kota). Zwierzę musi być natychmiast zbadane i poddane kwarantannie weterynaryjnej (nawet gdy było szczepione). Od oględzin zależy, czy musisz poddać się szczepieniu.

Czy zwierzę było szczepione przeciwko wściekliźnie?

Ważne jest ustalenie, czy pies (kot) był szczepiony przeciw wściekliźnie. Jeśli właściciel nie chce okazać dokumentu, należy wezwać na pomoc straż miejską albo policję. Zwierzę musi być natychmiast zbadane przez weterynarza – od wyników oględzin zależy dalsze postępowanie. Gdy okaże się, że zwierzę jest chore na wściekliznę, pacjentowi od razu podaje się zastrzyk. Jeśli zwierzę jest zdrowe i ma aktualne szczepienie, musi być poddane 15-dniowej obserwacji. Bezwzględnym wskazaniem do szczepień jest ugryzienie w głowę lub szyję, a także pogryzienie przez bezpańskiego psa czy kota. Zwierzęta dzikie – lisy, jenoty, nietoperze – traktuje się jak chore i zaleca się szczepienie. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy udowodni się, że nie mają wścieklizny. Szczepienia trzeba rozpocząć w ciągu 10 dni od ugryzienia (lub innego niebezpiecznego kontaktu ze zwierzęciem).

miesięcznik "Zdrowie"