Wirus HTLV-1 czyli wirus ludzkiej białaczki z komórek T

Wirus HTLV-1 jest drobnoustrojem należącym do rodziny retrowirusów, tej samej co wirus HIV. Choć wirus nie jest powszechny w naszej szerokości geograficznej, zakażonych nim są miliony osób w endemicznych rejonach świata np. Japonii. Wirus HTLV-1 jest o tyle groźny, że jest przyczyną białaczki T-komórkowej dorosłych i może nie dawać objawów nawet przez 40 lat.

Spis treści

1. Zakażenie wirusem HTLV-1 - historia odkrycia wirusa
2. Zakażenie wirusem HTLV-1 - częstość występowania
3. Zakażenie wirusem HTLV-1 - drogi zakażenia
4. Zakażenie wirusem HTLV-1 - konsekwencje zakażenia
5. Zakażenie wirusem HTLV-1 - badania przesiewowe u dawców krwi
6. Zakażenie wirusem HTLV-1 - diagnostyka
7. Zakażenie wirusem HTLV-1 - prewencja i leczenie

Wirus ludzkiej białaczki z komórek T (HTLV-1, ang. human T-cell leukemia/lymphoma virus lub human T-lymphotropic virus) jest wirusem należącym do rodziny retrowirusów.

Wirus HTLV-1 jest wyjątkowym wirusem, gdyż jako nośnik informacji genetycznej wykorzystuje RNA (większość organizmów na Ziemi wykorzystuje DNA).

Wirus po zakażeniu komórki, głownie limfocytów T CD4+, uaktywnia własny enzym odwrotną transkryptazę i przepisuje swoje RNA w DNA. Dzięki procesowi odwrotnej transkrypcji wirus HTLV-1 może zintegrować się z genomem człowieka i pozostawać w komórce w formie utajonej (latentnej). Okres latencji wirusa może wynosić nawet 30–40 lat.

Wirus HTLV-1 występuje w 6 podtypach (podtypy od A do F), które różnią się między sobą genotypem. Jednak badania wykazały, że podtypy nie mają wpływu na potencjał patogenny wirusa. Najczęściej zakażenia powoduje kosmopolityczny podtyp A. 

Zakażenie wirusem HTLV-1 - historia odkrycia wirusa

Wirus HTLV-1 był pierwszym odkrytym ludzkim retrowirusem, a jego odkrycie całkowicie zmieniło postrzeganie tej rodziny wirusów z uwagi na to, że uważano, że retrowirusy zakażają tylko zwierzęta. Miało to również późniejsze konsekwencje na odkrycie wirusa HIV, który jest blisko spokrewniony z wirusem HTLV-1.

Wirus HTLV-1 został niezależnie odkryty na dwóch rożnych kontynentach. W 1980 roku w Stanach Zjednoczonych oraz w 1982 roku w Japonii. Wkrótce po odkryciu i opisaniu wirusa HTLV-1 odkryto podobny wirus, który miał wspólny z nim w 70% genom i nazwano go HTLV-2.

Następnie w 2005 roku w Afryce Środkowej opisano dwa kolejne spokrewnione z wirusem HTLV-1 drobnoustroje – HTLV-3 i HTLV-4.

Zakażenie wirusem HTLV-1 - częstość występowania

Szacuje się, że około 20 milionów ludzi na świecie jest zarażonych wirusem HTLV-1. Wirus HTLV-1 występuje endemicznie w regionach obejmujących Japonię, wyspy Karaibskie, Amerykę Południową (Brazylia, Kolumbia, Chile i Peru), Afrykę Zachodnią i Środkową, Rumunię, części Bliskiego Wschodu (szczególnie Iran) i środkową Australię.

Japonia jest najważniejszym obszarem występowania zakażeń wirusem HTLV-1. Zakażenia wirusem HTLV-1 w Polsce występują niezwykle rzadko. Ponadto nie obserwuje się także istotnego napływu ludności z regionów endemicznych zakażeń wirusem.

Zakażenie wirusem HTLV-1 - drogi zakażenia

Niezwykle interesujący jest sposób w jaki wirus HTLV-1 zaraża komórki w organizmie człowieka. Po zintegrowaniu z genomem człowieka wirus HTLV-1 egzystuje w postaci prowirusa i może przenosić się z komórki do komórki poprzez tzw. synapsę wirusową.

Z tego względu wirus jest praktycznie niewykrywalny we krwi, chociaż jest obecny w wydzielinach narządów płciowych. Ważne jest, aby mieć na uwadze, że zakażenie wirusem HTLV-1 wymaga bezpośredniego kontaktu między komórką zakażoną, aby doszło do zakażenia, gdyż tylko wtedy może powstać synapsa wirusowa.

Najważniejszymi drogami zakażenia wirusem HTLV-1 są:

• karmienie dziecka piersią przez matkę (prawdopodobieństwo przeniesienia wynosi 20%)
• w trakcie porodu (mniej niż 5% przypadków)
• kontakty seksualne (większe prawdopodobieństwo u osób nie stosujących prezerwatyw, z wieloma partnerami seksualnymi, obecnością owrzodzeń narządów płciowych)
• używanie niesterylizowanych strzykawek
• transfuzję krwi (prawdopodobieństwo przeniesienia wynosi 20-60%)

Zakażenie wirusem HTLV-1 - konsekwencje zakażenia

Wirus HTLV-1 jest przyczyną:

• chłoniaka/białaczki z komórek T dorosłych (ATL), który rozwija się po 30-50 latach latencji i jest chorobą występującą endemicznie w rejonie południowo-zachodniej Japonii, Korei, Nowej Gwinei, Afryki Środkowej oraz Ameryki Południowej
• mielopatii i spastycznej paraparezi związanej z HTLV-1, która rozwijają się po 20-40 latach latencji
• zapalenia oskrzeli, oskrzelików i rozstrzenia oskrzeli, które są wywoływane głównie przez podtyp C w rejonie wysp Melanezji
• infekcyjnego zapalenia skóry
• chorób zapalnych jak zespół Sjögrena, zapalenie naczyń i mięśni
• niedoborów odporności będących przyczyną zakażeń oportunistycznych
• depresji i zespołu przewlekłego zmęczenia

Obecnie uważa się, że wirus HTLV-1 jest prawdopodobnie jednym z najbardziej onkogennych czynników znanych ludzkości, co czyni go o tyle groźnym, że około 90% zakażonych osób pozostaje bezobjawowymi nosicielami przez wiele lat.

Za transformację nowotworową odpowiedzialne jest głównie białko TAX kodowane przez genom wirusa. Indukuje ono nadmierne podziały i jednocześnie hamuje programowaną śmierć (apoptozę) komórek zakażonych wirusem HTLV-1.

Zakażenie wirusem HTLV-1 - badania przesiewowe u dawców krwi

Najbardziej ryzykowną drogą zakażenia wirusem HTLV-1 jest transfuzja zakażonej krwi. Krótko po odkryciu wirusa HTLV-1, czyli od 1986 roku w wielu krajach rozpoczęto badania przesiewowe na obecność wirusa we krwi dawców.

W 1993 roku badania przesiewowe dawców krwi w kierunku wirusa przeprowadzono już we wszystkich krajach rozwiniętych oraz w wielu krajach rozwijających się, w których wirus HTLV-1 występuje endemicznie.

Niestety takie badania nie są jeszcze wdrożone na całym świecie (m. in. w Polsce).

Ponadto tylko nieliczne kraje jak Wielka Brytania i Francja przeprowadzają badania przesiewowe w kierunku obecności wirusa HTLV-1 u dawców narządów.

W Polsce badania u dawców krwi nie są wykonywane rutynowo, gdyż brakuje danych wskazujących na istotną częstość występowania zakażeń wirusem HTLV-1.

Zgodnie z Dyrektywą 2006/17/WE i 2012/39/UE badaniom laboratoryjnym w kierunku wirusa HTLV-1 poddaje się dawców tkanek/komórek zamieszkujących tereny o wysokiej zachorowalności, pochodzących z takich terenów lub których partnerzy seksualni albo rodzice pochodzą z takich terenów.

Dodatni wynik badań laboratoryjnych w kierunku wirusa HTLV-1 wyklucza dawstwo tkanek i komórek.

Zakażenie wirusem HTLV-1 - diagnostyka

Testy przesiewowe w kierunku wirusa HTLV-1 są zazwyczaj wykonywane za pomocą wysokoczułych badań immunologicznych jak testy immunoenzymatyczne (EIA) lub testy aglutynacji.

Następnie wyniki pozytywne lub niejednoznaczne potwierdza się metodami wysokoswoistymi jak Western blot (WB), testy immunofluorescencyjne (IFA) lub testy radioimmunoprecypitacyjny (RIPA).

Badania molekularne wykrywające materiał genetyczny wirusa (prowirusowe DNA) jak reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR), służą do rozstrzygnięcia wyników niejednoznacznych w teście potwierdzenia.

Badanie PCR może również służyć jako samodzielny test potwierdzenia. Oprócz tego metody molekularne mogą być wykorzystane do identyfikacji podtypu wirusa HTLV-1.

Zakażenie wirusem HTLV-1 - prewencja i leczenie

Aktualnie brak szczepionki przeciwko wirusowi HTLV-1, dlatego najlepszą metodą prewencji zakażenia wirusem HTLV-1 jest unikanie kontaktu z wydzielinami zawierającym wirusa. Istotną rolę w prewencji pełnią także programy edukacji w grupach osób narażonych na kontakt z wirusem.

Ponadto mimo prawie 40 lat badań nad biologią wirusa HTLV-1 wciąż nie opracowano skutecznych strategii leczenia.

Chłoniak/białaczka z komórek T dorosłych jest bardzo oporny na konwencjonalną chemioterapię i radioterapię stosowaną w leczeniu innych nowotworów krwi.

Podobnie leczenie związanej z HTLV-1 mielopatii i spastycznej paraparezi środkami jak sterydy i leki przeciwwirusowe jest mało skuteczne.

Warto wiedzieć...Wirusy HTLV-1 i HIV oprócz tego, że są ze sobą bardzo blisko spokrewnione, mają również wspólne drogi przenoszenia, gdyż zakażają te same komórki (limfocyty T CD4+). Szacuje się, że nawet 10% osób z HIV może być jednocześnie zakażone wirusem HTLV-1.

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

dr n. med. Karolina Karabin