Wąglik - jedna z najgroźniejszych chorób odzwierzęcych. Jakie są jej objawy i leczenie?

Wąglik (anthrax) jest ostrą chorobą odzwierzęcą, wywołaną przez bakterię - laseczkę wąglika. Gdy wąglik zaatakuje układ oddechowy człowieka,  zakażenie ma przebieg gwałtowny i najczęściej kończy się śmiercią. Kolejną złą wiadomością jest to, że choroba jest bardzo trudna do zdiagnozowania. Jakie są objawy zakażenia wąglikiem i jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Postać skórna wąglika
2. Postać płucna wąglika
3. Postać żołądkowo-jelitowa wąglika
4. Wąglik: rozpoznanie zakażenia i leczenie
5. Jak się uchronić przed wąglikiem?

Wąglik (anthrax) stał się znany za sprawą zamachów terrorystycznych. Laseczki wąglika (Bacillus anthracis) występują głównie u bydła, koni i owiec, rzadziej u kóz, świń i zwierząt futerkowych. Corocznie na świecie notuje się kilka tysięcy przypadków choroby wywołanej przez wąglika. Tereny wysokiego ryzyka czyli obszary, gdzie wąglik występuje u zwierząt to: Afryka, Ameryka środkowa, Meksyk, południowa oraz wschodnia Europa, Azja, Bliski Wschód oraz niektóre obszary Australii.

Źródłem bakterii, które są niezwykle odporne i mogą długie lata przebywać w ziemi zachowując zdolność zakażenia, bardzo często bywają miejsca pogrzebania padłych na wąglika zwierząt. Dlatego pali się ich ciała albo polewa naftą i zakopuje bardzo głęboko. Laseczka wąglika lub jej zarodniki wnikają do organizmu człowieka zawsze po kontakcie z chorym bądź padłym zwierzęciem:

• drogą oddechową
• drogą pokarmową
• przez skórę.

W zależności od sposobu zakażenia u ludzi wyróżniamy skórną, płucną, żołądkowo-jelitową postać wąglika oraz posocznicę o ciężkim przebiegu. Najczęściej do zakażenia dochodzi przez drobne uszkodzenie na skórze.

Objawy zakażenia wąglikiem zależne są o drogi jaką bakteria wniknęła do organizmu człowieka. Najczęściej dostaje się on przez skórę i powoduje postać skórną. Rzadziej do zakażenia wąglikiem dochodzi droga pokarmową (przez spożycie zakażonego mięsa lub mleka) i wtedy wąglik wywołuje objawy jelitowe. Jeśli wąglik - żywe bakterie i formy przetrwalnikowe - dostanie się do organizmu przez układ oddechowy wywołuje najczęstszą postać choroby - płucną.

Postać skórna wąglika

Postać skórna wąglika (95 proc. wszystkich zakażeń wąglikiem) charakteryzuje się tzw. czarną krostą (pustula maligna). Czarna krosta pojawia się najczęściej na nadgarstkach, głowie i karku, wyjątkowo a nogach, języku i migdałkach.

Okres wylęgania choroby trwa od 2 do 12 dni, ale zazwyczaj już po 4 dniach na skórze pojawia się niewielki pęcherzyk, który w ciągu 2-3 dni powiększa się (nawet do kilku cm) i z czerwonego zmienia kolor na czarny. Miejsce dookoła krosty jest obrzęknięte. Na tym etapie pojawia się wysoka temperatura i ogólne osłabienie.

Zakażenie może rozszerzyć się poza zmiany na skórze, bowiem poprzez naczynia limfatyczne i krwionośne wąglik może opanować organizm wywołując posocznicę, która, niestety, często kończy się śm

Jeżeli nie dojdzie do zakażenia całego organizmu - gojenie się krost trwa od 2 do 6 tygodni. Leczenie postaci skórnej wąglika polega na podawaniu antybiotyków, które zmniejszają ryzyko wystąpienia posocznicy.

Skórna odmiana wąglika ma jeszcze jedna postać, która jednak występuje znacznie rzadziej - obrzęk złośliwy. Zmiana pojawia się na twarzy lub szyi, zazwyczaj na granicy między skórą a błonami śluzowymi. Obrzęk jest miękki, niebolesny i jest otoczony pęcherzykami.

Chorzy ze skórną postacią wąglika, którzy byli leczeni antybiotykami umierają rzadko, natomiast śmiertelność osób nieleczonych sięga 20 procent.

Przybiera sinofioletowy odcień (jak siniak). Towarzyszy mu wysoka gorączka, niekiedy trudności w oddychaniu, czasem zaburzenia świadomości i majaczenie. Odmiana skórna w postaci czarnej krosty ma najłagodniejszy przebieg, może nawet w ok. 80 proc. przypadków ulec samowyleczeniu. Cięższy przebieg ma postać obrzęku. Po rozpoznaniu wąglika (wymaz ze skóry) podaje się antybiotyki.

Postać płucna wąglika

Do postaci płucnej wąglika dochodzi po inhalowaniu zarazków. To jest najcięższa, choć najrzadziej spotykana forma zakażenia wąglikiem. Żeby doszło do rozwoju choroby we wdychanym powietrzu muszą się znaleźć setki tysięcy a nawet miliony bakterii i ich form przetrwalnikowych.

Ostra niewydolność oddechowa i krążenia w przebiegu postaci płucnej wąglika u 89 proc. zakażonych w ciągu doby prowadzi do śmierci.

Gdy wnikną przez układ oddechowy dochodzą do pęcherzyków płucnych. Choroba rozwija się w dwóch etapach. Najpierw jest to 2-4 dniowe ostre zakażenie dróg oddechowych – z gorączką, kaszlem, dusznością, bólami głowy, klatki piersiowej i brzucha, wymiotami, dreszczami, osłabieniem – objawy te są mylone z zapaleniem płuc.

Drugiemu etapowi rozwoju postaci płucnej wąglika także towarzyszy gorączka, a również duszność, obfite poty, może pojawić się świst krtaniowy (stridor). Badania patologiczne ujawniły krwotoczne zapalenie węzłów klatki piersiowej i śródpiersia, u połowy zmarłych widoczne były objawy krwotocznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Postać żołądkowo-jelitowa wąglika

Postać żołądkowo-jelitowa wąglika występuje sporadycznie, po spożyciu mięsa lub mleka zanieczyszczonego przetrwalnikami wąglika. Do rozwoju zarodników (1-7 dni) może dojść w górnym (usta i gardło) lub dolnym odcinku (jelita) przewodu pokarmowego. Gdy zarodniki zagnieżdżą się w gardle lub przełyku silnemu bólowi gardła towarzyszy gorączka, dreszcze, spadek ciśnienia, przyspieszona akcja serca, niekiedy oznaki wstrząsu. Powiększają się także okoliczne węzły chłonne, dochodzi do owrzodzenia, obrzęku i posocznicy. Śmiertelność sięga w tych przypadkach 50 procent.

Rozwój zakażenia w jelicie cienkim objawia się początkowo nudnościami, wymiotami i złym samopoczuciem, a następnie silnymi bólami brzucha, krwawą biegunką i posocznicą. W niektórych przypadkach rozwija się wodobrzusze, dochodzi do perforacji ściany jelita.

Wąglik: rozpoznanie zakażenia i leczenie

Najłatwiejsze jest zdiagnozowanie postaci skórnej wąglika - już po 24 godz. laseczki wąglika można znaleźć w posiewie z czarnej krosty. Leczenie wąglika polega na podawaniu dużych dawek antybiotyków.

Znacznie trudniej rozpoznać jelitową postać wąglika - można przeprowadzić badanie kału, wymiocin, krwi osoby chorej. W przypadku postaci płucnej wąglika na postawienie diagnozy nie ma zbyt wiele czasu, ale gdy mamy dane epidemiologiczne o zagrożeniu można posiłkować się RTG płuc.

Jak się uchronić przed wąglikiem?

• Jeść żywność tylko z przebadanych źródeł. Zwierzęta hodowlane są szczepione przeciwko wąglikowi, a same hodowle monitorowane prze służby weterynaryjne. Dlatego ilość zakażeń nie jest wysoka.
• Szczepionka przeciw wąglikowi jest też dostępna dla ludzi. Nie jest jednak powszechnie stosowana, bo daje bardzo silne odczyny poszczepienne i nie wytwarza całkowitej odporności na laseczki wąglika. Szczepieniom poddaje się osoby zatrudnione przy zwierzętach.
• Trwają prace nad przygotowaniem szczepionki przeciwko wąglikowi, która można będzie stosować profilaktycznie u wszystkich. Bakteria wąglika bowiem może być bowiem wykorzystywana jako broń biologiczna. W historii znane są już takie przypadki.

Agnieszka Paculanka