Tyfus plamisty (dur plamisty, dur wysypkowy) – choroba przenoszona przez wszy i pchły

Tyfus plamisty, znany również pod nazwami: dur plamisty, dur wysypkowy, kiedyś zbierał śmiertelne żniwo, dziś jest chorobą występującą rzadko. Pojawia się w ubogich krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, ale czasem i w tzw. cywilizowanym świecie, w środowiskach, które z higieną nie mają wiele wspólnego. Jak objawia się tyfus plamisty, czy jest to groźna choroba i na czym polega jej leczenie?

Tyfus plamisty, czy inaczej dur plamisty albo dur wysypkowy to zoonoza, czyli odzwierzęca choroba zakaźna, dziś bardzo rzadka. Wywołują ją bakterie Rickettsia prowazekii, czyli riketsje przenoszone przez wszy i pchły. W czasie I wojny światowej epidemia tyfusu plamistego pochłonęła 3 miliony ofiar. Dziś zachorowania są niezwykle rzadkie w krajach cywilizowanych, ale w ubogich rejonach Azji, Ameryki Południowej czy Afryki, nadal występują w liczbie kilku tysięcy przypadków rocznie. W Europie ostatnie zachorowania notowane były w latach 60. XX wieku. W roku 1971 dur wysypkowy został skreślony w Polsce z listy tzw. chorób kwarantannowych.

Wyróżniamy dwie odmiany tyfusu plamistego:

• tyfus plamisty europejski - przenoszony przez wszy ludzkie, a szczególnie wszy odzieżowe (rzadziej głowowe), prowadzący do epidemii, tzw. epidemiczny
• tyfus plamisty szczurzy - przenoszony przez pchły i mający charakter endemiczny (lokalny). W tym przypadku riketsje przenoszone są przez pchły pasożytujące na szczurach i myszach.

Spis treści

1. Jak dochodzi do zakażenia tyfusem?
2. Tyfus plamisty: objawy
3. Tyfus plamisty: diagnoza i leczenie
4. Tyfus plamisty: powikłania

Jak dochodzi do zakażenia tyfusem?

Riketsje powodują u wszy i pcheł porowatość ścian przewodu pokarmowego i przyspieszają ich śmierć. Chore insekty wydalają bakterie z kałem oraz wymiocinami. Jeśli człowiek zakażony takimi pasożytami drapie się, zaczyna rozcierać toksyny na skórze, które wnikają do organizmu. Pchły i wszy zakażają człowieka również podczas samego ssania krwi. Znajdujące się nawet na ubraniu riketsje zachowują zdolność zakażania przez 2-3 tygodnie.

Tyfus plamisty: objawy

Tyfus plamisty powoduje uszkodzenie drobnych tętnic i naczyń włosowatych, co prowadzi do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, nerek, nadnerczy, serca. Lekarz może wyczuć wyraźnie powiększoną wątrobę i śledzionę. Okres wylęgania choroby wynosi ok. 1-2 tygodni i po tym czasie pojawiają się:

• gorączka ok. 40 st. C, trudna do zbicia
• dreszcze
• delirium
• bóle głowy
• ogólne rozbicie
• uczucie wyczerpania
• pojawienie się w 5-6 dniu wysypki plamistej, grudkowej, która przechodzi w wysypkę krwotoczną
• zaburzenia przytomności (podniecenie, halucynacje, zamroczenie)
• zaburzenia psychiczne
• nudności
• wymioty (raczej w przypadku tyfusu szczurzego)
• wzmożone pragnienie
• zaburzenia pracy serca
• niskie ciśnienie krwi
• kaszel
• światłowstręt (raczej w przypadku tyfusy epidemicznego)

Tyfus plamisty: diagnoza i leczenie

Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów pacjenta oraz wywiadu środowiskowego (tyfus może pojawić się np. wśród ludzi bezdomnych), a potwierdzenie uzyskujemy na podstawie badania serologicznego. Leczenie musi odbywać się w szpitalu zakaźnym, a polega na izolacji pacjenta oraz chemioterapii antyriketsjowej i antybiotykoterapii, która już po dwóch dniach powoduje spadek gorączki, cofanie się choroby oraz zmniejsza ryzyko powikłań, jak również obniża śmiertelność.

Antybiotyki stosowane w leczeniu tyfusu plamistego to przede wszystkim tetracykliny, np. doksycyklina i chloramfenikol. Chorych wspomaga się także lekami przeciwgorączkowymi i lekami przeciwbólowymi, poprawiającymi krążenie i pracę serca, jak również dietą bogatą w warzywa, owoce, białe mięso i produkty mleczne. Przed i po posiłku wskazane jest płukanie jamy ustnej chlorchinaldinem.

Pomocne są kąpiele chłodzące (ok. 35-36 st. C) z dodatkiem nadmanganianu potasu oraz utrzymywanie w pomieszczeniu chorego temperatury ok. 17 st. C. Pacjent powinien być w izolatce, natomiast równolegle należy zwalczać wszy albo szczury i myszy także w środowisku codziennym chorych (czyli dezynsekcja, dezynfekcja i deratyzacja ognisk epidemicznych). Pacjenci, u których szybko podjęto leczenie, mają dużą szansę na całkowite wyleczenie.

U osób nieleczonych przyczynowo śmiertelność niestety jest wysoka – wynosi 10-60 procent, choć głównie dotyczy to odmiany epidemicznej. Nieleczony tyfus plamisty szczurzy kończy się śmiercią ok. 2 procent chorych. Dzieci znoszą tyfus lepiej, tu odsetek zgonów nie przekracza kilku procent, ale u ludzi starszych i w wieku podeszłym jest to już 25 procent. Najbardziej na śmierć narażeni są chorzy powyżej 60. roku życia.

Tyfus plamisty: powikłania

Na skutek przebiegu duru wysypkowego pojawić się mogą następujące powikłania:

• zgorzel kończyn, powstała na skutek tworzących się w naczyniach zakrzepów
• odleżyny (choremu leżącemu bez sił trzeba zmieniać pozycję)
• zakrzepowe zapalenie tętnic i żył
• wtórne zapalenie płuc
• opadowe zapalenie płuc
• zapalenie opłucnej
• zapalenie nerek

Czytaj też: 

• Gorączka Q - objawy i leczenie
• Czym można zarazić się od kota? Jakie choroby przenoszą koty?
• Choroby odkleszczowe: borelioza, babeszjoza, bartonelloza, KZM i inne

O autorze

Marta Uler

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, urodowej i psychologicznej. Z wykształcenia również dietoterapeutka. Jej zainteresowania to medycyna, ziołolecznictwo, joga, kuchnia wegetariańska i koty. Jestem mamą dwóch chłopców - 10-letniego i 6-miesięcznego.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Marta Uler