Szczepionka na wściekliznę - rodzaje, wskazania, przeciwwskazania

Szczepionka na wściekliznę jest obecnie jedyną metodą walki z tą chorobą, gdyż nadal nie wynaleziono leku na wściekliznę. Wścieklizna to rzadka choroba wirusowa o bardzo wysokiej śmiertelności. Szczepionka chroni przed wścieklizną zarówno zwierzęta jak i ludzi. Jakie są rodzaje szczepionek przeciwko wściekliźnie? Kto powinien się zaszczepić? Dowiedz się, jakie są przeciwwskazania do zastosowania tej szczepionki u ludzi.

Szczepionka na wściekliznę skutecznie chroni przed zachorowaniem na tę chorobę. W krajach rozwiniętych udało się zminimalizować ryzyko zachorowań na wściekliznę dzięki szczepieniom zwierząt domowych i dzikich. W wielu rejonach świata niestety wścieklizna nadal występuje i stanowi duże zagrożenie. W Polsce natomiast, dzięki profilaktyce, nie odnotowuje się zachorowań na tę chorobę u ludzi. Zdarza się jednak, że wścieklizna występuje u zwierząt dzikich, takich jak lisy, jenoty czy kuny oraz u zwierząt domowych - psów i kotów.

Spis treści

1. Czym jest wścieklizna?
2. Szczepionka na wściekliznę – historia
3. Szczepionka na wściekliznę – rodzaje
4. Szczepionka na wściekliznę – wskazania u ludzi
5. Szczepionka na wściekliznę – przeciwskazania u ludzi
6. Szczepionka na wściekliznę – skutki uboczne

Czym jest wścieklizna?

Wścieklizna jest śmiertelną chorobą powodowaną przez wirusa wścieklizny należącego do rodziny Rhabdoviridae. Posiada ona najwyższy wskaźnik śmiertelności wśród obecnie znanych chorób zakaźnych.

Wirus przenosi się poprzez ślinę w trakcie ugryzienia przez:

• zakażone dzikie zwierzęta drapieżne np. nietoperze, lisy,
• zwierzęta domowe np. psy, koty,
• rzadziej przez sarny i gryzonie.

Wścieklizna na ogół nie przenosi się z osoby na osobę, choć w bardzo rzadkich przypadkach może zostać przeniesiona z jednej osoby na drugą podczas transplantacji narządów.

Wirus wścieklizny ma silne powinowactwo do układu nerwowego. W rdzeniu kręgowym wirus szybko dostaje się do ośrodkowego układu nerwowego, powodując zapalenie mózgu.

Objawy wścieklizny to:

• osłabienie,
• gorączkę,
• ból głowy,
• lęki i nadmierne pobudzenie,
• napady padaczkowe,
• halucynacje,
• hydrofobia (strach przed wodą).

Szczepionka przeciwko wściekliźnie jest obecnie jedyną metodą walki z chorobą zarówno u ludzi, jak i zwierząt

Szczepionka na wściekliznę – historia

Pierwsza skuteczna szczepionka przeciwko wściekliźnie została opracowana przez Louisa Pasteura i została zastosowana 6 lipca 1885 roku u dziewięcioletniego chłopca, który został pogryziony przez wściekłego psa.

Metoda przygotowania szczepionki przez Pasteura polegała na zakażaniu królików laboratoryjnych wirusem wścieklizny, następnie przygotowywaniu z ich rdzenia kręgowego homogenatu, który był stopniowo osuszany sterylnym powietrzem w celu pozbawienia wirusa zdolności do wywoływania wścieklizny. Początkowo pacjent otrzymywał podskórny zastrzyk szczepionką zawierającą całkowicie niegroźny wirus wścieklizny.

Natomiast kolejne dawki szczepionki przygotowane z rdzenia kręgowego królika były suszone przez krótszy czas i zawierały coraz bardziej niebezpiecznego wirusy.

Podejście Pasteura okazało się bardzo skuteczne, gdyż wcześniej stosowne szczepionki przeciwko wściekliźnie powodowały śmierć osób, którym zostały podane. Mimo to późniejsze doświadczenia pokazały, że szczepionka Pasteura posiadała kilka wad.

Przełomowe w produkcji współczesnych szczepionek przeciwko wściekliźnie okazało się opracowanie hodowli komórkowych do namnażania wirusa wścieklizny. Takie szczepionki są stosowane do dzisiaj.

Szczepionka na wściekliznę – rodzaje

Aktualnie stosowane szczepionki przeciwko wściekliźnie dla ludzi zawierają inaktywowanego (zabitego) wirusa wścieklizny i są to tzw. szczepionki inaktywowane.

Aktualnie stosowane szczepionki przeciwko wściekliźnie to:

• Verorab, w której wirus wścieklizny namnażany jest w linii komórek VERO
• Rabipur, w której wirus wścieklizny namnażany jest w zarodkach kurzych (obecnie niedostępna w Polsce).

Obydwie szczepionki są zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Oprócz tego stosuje się szczepionki przeciwko wściekliźnie dla zwierząt w postaci doustnych jadalnych peletek. Zawierają one pozbawionego zdolności do wywoływania choroby wirusa wścieklizny z dodatkiem pasty z mączki rybnej.

Szczepionki doustne są środkiem zapobiegawczym w celu wyeliminowania wścieklizny u dzikich zwierząt przenoszących chorobę np. lisów.

Programy szczepień doustnych przeciwko wściekliźnie w takiej formie są stosowane w wielu krajach. Peletki ze szczepionką są zwykle rozrzucane z samolotów, aby skuteczniej pokrywać duże obszary wiejskie m. in. lasy.

Przykładami takich szczepionek dostępnych na rynku w Polsce jest:

• Fuchsoral
• i Lysvulpen.

Ponadto w Polsce obowiązkowe jest szczepienie przeciwko wściekliźnie zwierząt domowych takich jak psy. W tym przypadku szczepienie można wykonać w każdym gabinecie weterynaryjny i należy je powtarzać raz w roku.

Polega ono na podaniu domięśniowym specjalnej szczepionki przeciwko wściekliźnie przeznaczonej dla zwierząt domowych.

Szczepionka na wściekliznę – wskazania u ludzi

W krajach rozwiniętych, w tym Polsce wścieklizna została prawie całkowicie wyeliminowana dzięki szczepieniom zwierząt dzikich oraz domowych. Jednak w niektórych częściach świata wścieklizna wciąż stanowi poważne zagrożenia zarówno dla mieszkańców, jak i turystów.

Szczepionka przeciwko wściekliźnie jest stosowana w dwóch sytuacjach:

• jako profilaktyka przedekspozycyjna
• i jako profilaktyka poekspozycyjna.

Profilaktyka przedekspozycyjna

Profilaktyka przedekspozycyjna ma na celu nabycie odporności na wirusa wścieklizny. Szczepienia są w takiej sytuacji zalecane osobom z grup ryzyka mogących mieć kontakt z chorymi zwierzętami:

• weterynarze,
• studenci weterynarii,
• opiekunowie zwierząt, np. pracownicy zoo,
• myśliwi,
• leśnicy,
• osoby eksplorujące jaskinie,
• podróżni do krajów, w których wścieklizna jest powszechna.

Szczepionkę przeciwko wściekliźnie jako profilaktykę przedekspozycyjną podaje się w trzech dawkach. Drugą dawkę podaje się 7 dni po pierwszej dawce, a trzecią dawkę 21 lub 28 dni po pierwszej. Następnie podaje się dawkę uzupełniającą po 12 miesiącach od ostatniego szczepienia, a następnie dawki przypominające co 5 lat.

Profilaktyka poekspozycyjna

Profilaktyka poekspozycyjna jest stosowana po ugryzieniu przez zwierzę chore lub podejrzane o wściekliznę. Ma ona na celu ochronę przed rozwojem pełnoobjawowej wścieklizny.

W przypadku osób, które wcześniej nie przyjęły serii szczepień przeciwko wściekliźnie, podaje się pięć dawek szczepionki. Drugą dawkę podaje się 3 dni po pierwszej dawce, a kolejno trzecią, czwartą i piątą – 7, 14 i 28 dni po pierwszej dawce. Ponadto z pierwszą dawką szczepionki podaje się dodatkowo przeciwciała odpornościowe.

Poszczepienne przeciwciała ochronne utrzymują się przez kilka lat, stanowiąc ochronę w przypadku przyszłych ekspozycji na wirusa wścieklizny. W przypadku kolejnej ekspozycji w ciągu następnych 5 lat podaje się już tylko dwie dawki przypominające. Wtedy nie ma także potrzeby podawania przeciwciał odpornościowych.

Szczepionkę można podawać zarówno dzieciom, jak i dorosłym. Powinna być ona podawana tylko w mięsień naramienny u dorosłych lub przednio-boczną część uda u dzieci.

Szczepionka na wściekliznę – przeciwskazania u ludzi

Niektóre osoby przed przyjęciem szczepionki przeciwko wściekliźnie powinny skonsultować się z lekarzem, czy nie ma przeciwskazań do jej zastosowania. Dotyczy to szczególnie osób które:

• w przeszłości wykazywały reakcje alergiczne po przyjęciu jakiejkolwiek szczepionki,
• cierpią na choroby alergiczne,
• chorują na AIDS,
• chorują na nowotwory,
• przyjmują leki mające wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego,
• są w ciąży lub karmią piersią.

Szczepionka na wściekliznę – skutki uboczne

Po podaniu szczepionki przeciwko wściekliźnie, jak w przypadku każdego szczepienia, mogą wystąpić skutki uboczne. Skutki uboczne są zwykle łagodne i ustępują w ciągu kilku dni od podania szczepionki.

Do możliwych skutków ubocznych szczepionki na wściekliznę można zaliczyć:

• ból, obrzęk lub zaczerwienienie w miejscu podania
• ból głowy,
• zawroty głowy,
• zmęczenie,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• ból brzucha,
• ból mięśni i stawów,
• gorączka,
• pokrzywka.

Poważne skutki uboczne np. od strony układu nerwowego są bardzo rzadkie.

Czytaj też:

• Wścieklizna: objawy i leczenie
• Wścieklizna u kota - objawy. Czy można się zarazić wścieklizną od kota?
• Pogryzienie przez psa - co robić? Pierwsza pomoc i leczenie po ugryzieniu przez psa

dr n. med. Karolina Karabin