NOP - niepożądany odczyn poszczepienny. Czym jest NOP i gdzie go zgłosić?

NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, może wystąpić po podaniu każdej szczepionki. Na szczęście większość objawów niepożądanych po podaniu szczepionki ma łagodny przebieg i szybko ustępuje, zwykle nie wymagają one leczenia, lub leczenie nie jest skomplikowane. Kiedy możemy mówić o NOP? Jak zgłosić niepożądany odczyn poszczepienny?

NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny należy odróżnić od fizjologicznej reakcji organizmu na szczepienie. - Reakcje organizmu po podaniu szczepionek mogą być różnorodne, jednak należy podkreślić, że nie wszystkie kwalifikować możemy jako niepożądany odczyn poszczepienny.

Stosunkowo często występują  tzw. fizjologiczne reakcje po szczepieniu, często  utożsamiane z niepożądanymi odczynami po szczepieniu. Jednak natężenie tych reakcji oraz czas utrzymywania się jest na ogół dość krótki i przeważnie samoistnie przechodzą.

Często różnica między reakcją fizjologiczną po szczepieniu, a NOP-em  jest niewielka, dlatego kwalifikacji odczynu dokonuje lekarz - wyjaśnia różnice między NOP a fizjologiczną reakcją organizmu na szczepienie w rozmowie z portalem www.zaszczepsiewiedza.pl profesor Iwona Paradowska-Stankiewicz, konsultant krajowy w dziedzinie epidemiologii.

Spis treści

1. Czym jest NOP? 
2. NOP (niepożądany odczyn poszczepienny) - rodzaje
3. Czy NOP można uniknąć?
4. Kto i jak powinien zgłosić NOP?
5. Czy rodzic może zgłosić NOP?
6. Szczepienia ochronne dzieci – skutki uboczne

Czym jest NOP? 

Na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego, czyli instytucji państwowej, która, między innymi, odpowiedzialna jest za zbieranie od lekarzy danych na temat występowania niepożądanych reakcji po szczepieniach, znajdujemy następującą definicję:

"Niepożądany Odczyn Poszczepienny (NOP) to niepożądany objaw chorobowy pozostający w związku czasowym z wykonanym szczepieniem ochronnym”¹.

Definicja ta kładzie nacisk na wystąpienie związku przyczynowo-skutkowego między szczepieniem a objawem i dopiero na tej podstawie pozwala ocenić, czy na przykład gorączka lub drgawki spowodowane były właśnie podaniem szczepionki. I tutaj właśnie  potrzebna jest, wspomniana przez profesor Paradowską-Stankiewicz, konsultacja lekarska, która pozwoli prawidłowo dokonać kwalifikacji odczynu. Lekarz dokonuje takiej kwalifikacji na podstawie wywiadu z rodzicem lub opiekunem dziecka, badania dziecka, czy też innej osoby zaszczepionej, oraz w oparciu o określone kryteria.

NOP (niepożądany odczyn poszczepienny) - rodzaje

NOP - niepożądany odczyn poszczepienny - to najczęściej gorączka i odczyn w miejscu wstrzyknięcia. Jeśli szczepienie są właściwie przeprowadzone oraz dziecko jest monitorowane po podaniu szczepionki, nie ma powodu do niepokoju. Wyjątkowo rzadko dochodzi do poważnych odczynów, do których zaliczane są:

• omdlenie lub zaburzenie przytomności
• uogólniona pokrzywka
• duszność
• trudności z oddychaniem
• wysoka gorączka (>40 stopni)
• trudny do ukojenia płacz lub krzyk
• obniżenie napięcia mięśniowego
• drgawki
• zmiana zachowania dziecka
• krew w stolcu
• wymioty
• inne nieswoiste objawy.

Większość poważnych zdarzeń po szczepieniu nie ma jednak bezpośredniego związku z działaniem szczepionki (zdarza się, że uczulają jedynie dodatki do szczepionki takie jak żelatyna i białko jaja kurzego), a zbieżność w czasie jest przypadkowa, te objawy mogą być na przykład symptomem rozpoczynającej się infekcji dróg oddechowych.

Przeciwnicy szczepień często powołują się na dane z bazy VAERS1² (Vaccines Adverse Reporting System, System Raportowania o Skutkach Ubocznych Szczepień), prowadzonej przez oficjalne rządowe agendy w USA: CDC (Centrum Kontroli i Profilaktyki Zachorowań) oraz FDA (Agencję Żywności i Leków). Jednak na stronie VAERS można znaleźć informację, że dane nie są weryfikowane pod względem przyczynowo- skutkowym, czyli opisane niepożądane odczyny wystąpiły po szczepieniu, ale nie ma pewności, czy mają z tą procedurą jakikolwiek związek.³ Innymi słowy, choć VAERS jest interesującym i cennym zbiorem informacji o zdrowiu publicznym w jego wycinku dotyczącym szczepień, nie może być traktowany jako wiarygodne źródło informacji o NOP.

Izabela Filc-Redlińska w książce "Szczepionki. Nie daj się zwariować" podaje przykład amerykańskiej lekarki anestezjologa, która zgłosiła do VAERS informację, że po szczepieniu pacjent zamienił się w Hulka- zielonego potwora z popularnych komiksów⁴. Prowokacja ta pokazała, że baza nie jest zbiorem zweryfikowanych informacji o niepożądanych odczynach poszczepiennych, na podstawie której można wyciągać naukowe wnioski.

Czy NOP można uniknąć?

Aby uniknąć niektórych objawów NOP lekarz powinien bardzo dokładnie zbadać dziecko przed szczepieniem oraz zapytać rodziców (opiekunów) o ewentualne reakcje niepożądane po poprzednich szczepieniach, o przyjmowane przez dziecko leki i preparaty krwiopochodne.

Lekarz musi także dokładnie zapamiętać sytuacje, w których dzieci szczepione być nie powinny. Tych sytuacji wcale nie ma dużo i nie należy zbyt pochopnie rezygnować ze szczepień. W razie jakichkolwiek wątpliwości można zasięgnąć porady Poradni Konsultacyjnej do Spraw Szczepień, które działają w każdym województwie, a ich wykaz jest łatwo dostępny.

Po zakwalifikowaniu dziecka do szczepienia i jego wykonaniu rodzice powinni pozostać na terenie przychodni przez co najmniej 30 minut, żeby w razie natychmiastowego wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego podjąć odpowiednie działania.

Gdy jednak objawy pojawią się w późniejszym czasie, rodzice powinni udać się z dzieckiem do lekarza, w miarę możliwości do tego samego miejsca, gdzie dziecko było szczepione.

Kto i jak powinien zgłosić NOP?

Zgłaszanie odczynów poszczepiennych jest obowiązkiem prawnym, bo wynika wprost z Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 21 grudnia 2010 roku, które nakłada taki obowiązek na lekarzy. Fragment rozporządzenia brzmi:

"Lekarz lub felczer, który rozpoznaje niepożądany odczyn poszczepienny lub podejrzewa jego wystąpienie, wypełnia części I-IV formularza zgłoszenia i przekazuje zgłoszenie państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu właściwemu dla miejsca powzięcia podejrzenia wystąpienia odczynu poszczepiennego".

Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi niepożądanym odczynem poszczepiennym (NOP) jest każde zaburzenie stanu zdrowia, jakie występuje po szczepieniu. Oznacza to tym samym, że NOP mogą być zarówno wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka szczepionego na podanie szczepionki, błędu podania szczepionki (np. nieprawidłowa droga podania - podskórna zamiast domięśniowa), jak też może wynikać ze zwykłego zbiegu okoliczności (brak związku przyczynowego, tylko zbieżność czasowa).Pozostaje jeszcze pytanie, do kiedy niepożądane objawy mogą mieć związek ze szczepieniem. To również zostało uregulowane:

"Jeśli nie podano inaczej i z wyjątkiem odczynów po szczepieniu BCG, za związane czasowo ze szczepieniem uznaje się zaburzenia stanu zdrowia, które wystąpiły w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki."

Wypełniony przez lekarza formularz zgłaszania NOP powinien zostać jak najszybciej przekazany do najbliższej stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Czy rodzic może zgłosić NOP?

Od listopada 2013 NOP mogą również zgłaszać rodzice bez konieczności konsultacji z lekarzem. Taką informację można zgłosić do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (http://www.urpl.gov.pl/pl). Każdy wniosek sprawdzany jest pod względem formalnym oraz merytorycznym, a następnie przesyłany do bazy danych WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) oraz europejskiej bazy danych gromadzącej informacje na temat działań niepożądanych leków i preparatów medycznych.

Niepożądane odczyny poszczepienne są faktem i zaprzeczanie im jest postawą szkodzącą zdrowiu publicznemu. Od wielu lat lekarze oraz eksperci starają się usprawnić system ich zgłaszania, rozważają również możliwość wprowadzenia funduszu odszkodowawczego, na wzór tego istniejącego w USA czy Czechach, dla osób, u których wystąpiły poważne, potwierdzone, działania niepożądane po podaniu szczepienia.

Jednak świadomość  możliwości wystąpienia NOP powinna mobilizować rodziców do otwartej, spokojnej, merytorycznej rozmowy z lekarzem na temat wątpliwości dotyczących szczepień, a nie bezkrytycznego słuchania wypowiedzi z internetowych forów karmiących się lękiem o najbliższych. Statystki jednoznacznie wskazują, że szczepienia pozwalają uniknąć zachorowania oraz powikłań związanych z chorobami zakaźnymi, a ciężkie NOPy występują niezwykle rzadko.

Nawet jeśli na 2111 zakwalifikowanych NOP-ów, stwierdzono 3 odczyny ciężkie, to stanowią one 0,1% wszystkich NOP-ów, zaś powikłania po odrze występują u 30% osób chorych.

Szczepienia ochronne dzieci – skutki uboczne

Wielu rodziców decyduje się nie szczepić swoich dzieci, ze względu na możliwość wystąpienia skutków ubocznych po szczepieniach. O tym jakie reakcje mogą wystąpić po szczepieniach opowiada pediatra Alicja Karney z Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.