Mononukleoza - objawy, badania, leczenie, powikłania

Mononukleoza bywa mylona z grypą lub przeziębieniem, a ból gardła w trakcie mononukleozy przypomina ten odczuwalny w trakcie anginy. Nazywana jest chorobą pocałunków, gdyż najłatwiej zarazić się nią przez pocałunek. Wywołuje ją wirus Epstein-Barr przenoszony przez ślinę. Mononukleoza zakaźna najczęściej atakuje dzieci i młodzież. Jakie są objawy mononukleozy, jakie badania pomagają ją zdiagnozować, jak przebiega leczenie mononukleozy?

Spis treści

1. Mononukleoza - co to za choroba?
2. Mononukleoza - objawy
3. Mononukleoza - wysypka
4. Mononukleoza - diagnoza
5. Mononukleoza - leczenie
6. Mononukleoza - powikłania
7. Mononukleoza - rekonwalescencja
8. Jak zapobiec mononukleozie?

Mononukleoza - co to za choroba?

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową. Początkowo bardzo przypomina przeziębienie - chory na mononukleozę ma złe samopoczucie, boli go głowa, gardło. Pojawiają się też objawy grypopodobne, takie jak łamanie w kościach.

Mononukleozę wywołuje wirus nazwany na cześć swoich odkrywców wirusem Epsteina-Barr (w skrócie EBV). Wirus mononukleozy jest bardzo rozpowszechniony. U większości osób dorosłych (aż 96-99 proc.) stwierdza się przeciwciała świadczące o kontakcie z EBV. Gdy wirus dostanie się do organizmu, wnika do ślinianek i w nich zaczyna się mnożyć. Najlepiej czuje się w ślinie - to właśnie kontakt ze śliną chorego, w której aż roi się od tych zarazków, daje początek infekcji. 

Z tego powodu na mononukleozę najczęściej chorują dzieci w wieku przedszkolnym, które - jak to dzieci - biorą do buzi wspólne zabawki, a także młodzież w okresie dojrzewania, która przeżywa pierwsze miłości i pocałunki (stąd inna nazwa mononukleozy - choroba pocałunków). Jednocześnie to właśnie w tej grupie ma też najłagodniejszy przebieg. Najciężej chorują dorośli w wieku powyżej 35 lat.Każdy, kto chorował na mononukleozę, nabył trwałą odporność na wirusa Epsteina-Barra, ale już do końca życia będzie jego nosicielem. 

Wirus EBV jest sprawcą jednego z nowotworów układu krwionośnego - chłoniaka Burkitta. Na szczęście nie ma związku między zachorowaniem na mononukleozę a zwiększonym ryzykiem pojawienia się chłoniaków.

Mononukleoza - objawy

Czas od wniknięcia wirusa do organizmu do pierwszych objawów mononukleozy jest dość długi. Pierwsze objawy choroby pojawiają się dopiero po 30-50 dniach od zakażenia. 

Są zazwyczaj bardzo mylące. Zwłaszcza mononukleoza u dzieci często przypomina:

• przeziębienie (złe samopoczucie, bóle pleców, katar)
• lub lekkie zapalenie migdałków (podniesiona temperatura, ból gardła)

Ale mononukleoza może mieć również dużo ostrzejszy przebieg, przez co nasuwa podejrzenie anginy (której objawami są m.in. silny ból gardła, mocno powiększone migdałki z nalotem, a także wysoka temperatura).

Nie zawsze jednak mononukleoza jest tak podstępna. Najczęściej po kilku dniach takich mylących objawów często pojawiają się te najbardziej charakterystyczne objawy mononukleozy:

• wysoka gorączka, sięgająca 40°C, która utrzymuje się dość długo, zazwyczaj około dwóch tygodni
• znacznie powiększone węzły chłonne na szyi, pod pachami, pod żuchwą i w pachwinach - mogą mieć rozmiary włoskiego orzecha, twarde i bolą przy dotyku
• silny ból gardła i powiększone migdałki z szarawym nalotem - nalot ów jest przyczyną nieprzyjemnego, mdłego zapachu z ust
• u połowy chorych na mononukleozę występuje również ból brzucha wywołany powiększeniem śledziony, gruczołu leżącego po lewej stronie w górnej części jamy brzusznej
• niekiedy na powiekach, łukach brwiowych i nasadzie nosa pojawia się również charakterystyczna opuchlizna
• objawem mononukleozy jest także katar
• gdy wirus dostanie się do wątroby, u chorego na mononukleozę występują objawy żółtaczki

Mononukleoza - wysypka

W trakcie mononukleozy może również pojawić się wysypka - do takiej sytuacji może dojść wówczas, jeśli lekarz uznał, że przyczyną złego samopoczucia jest infekcja bakteryjna gardła i przepisał antybiotyk: ampicylinę lub jej pochodną.

Mononukleoza - diagnoza

Tak liczne mylące objawy utrudniają postawienie trafnej diagnozy. Jeśli więc są wątpliwości, rozwiać je pomogą badania krwi, bo wirus EBV atakuje także krwinki białe (a ściślej - limfocyty B) i zmienia je w charakterystyczny sposób.

Najprostsze z badań to tzw. testy szkiełkowe. Można je wykonać ambulatoryjnie (miesza się kroplę krwi oraz specjalny odczynnik i czeka 3 minuty na wynik). Testy są dosyć dokładne, choć zdarzają się wyniki wprowadzające w błąd - dodatnie przy braku choroby czy ujemne w przypadku jej obecności.

Jeśli pacjent jest poważnie chory i lekarz podejrzewa u niego mononukleozę, to mimo ujemnego testu szkiełkowego można potwierdzić rozpoznanie przez wykonanie profilu serologicznego. To drogie badanie, ale dokładne - wykrywa przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym cząsteczkom wirusa EBV (czyli jego antygenom).

Mononukleoza - leczenie

Nie ma specjalnych leków przeciwko mononukleozie. Istnieje co prawda parę specyfików przeciwwirusowych, ale nie działają one na wirusa EBV. Organizm musi więc sam uporać się z chorobą, w czym jednak nie tylko można, ale należy mu pomóc.

Podstawą kuracji jest bardzo oszczędny tryb życia. Póki nie opadnie gorączka, najlepiej jest po prostu leżeć w łóżku i wypoczywać.

Temperaturę można obniżać, zażywając leki z paracetamolem albo ibuprofenem. Pomogą one również w razie towarzyszącego chorobie bólu głowy czy bólu mięśni.

Trzeba także dużo pić, żeby nie dopuścić do odwodnienia.

Dieta powinna być lekkostrawna - oszczędzająca wątrobę i łagodna dla obolałego gardła. Jej podstawę, zwłaszcza w początkowym okresie choroby, mogą stanowić np. przecierane zupy.

Płukanie gardła może pomóc zmniejszyć jego ból, możesz to robić naparem rumianku lub płukankami dostępnymi w aptece. Jeśli ból jest silny, złagodzi go np. preparaty w sprayu, ssanie kostek lodu lub tabletek na gardło.

Należy też dbać, by powietrze w pokoju chorego było dobrze nawilżone. Można do wody w nawilżaczu dodawać olejki eteryczne (np. eukaliptusowy, sosnowy), które zmniejszają obrzęk śluzówki nosa. Ułatwi to oddychanie i jednocześnie zapobiegnie wysuszeniu śluzówek gardła.

Mononukleoza - powikłania

Powikłania mononukleozy zdarzają się rzadko, ale są poważne.

Do powikłań mononukleozy należą:

• pęknięcie śledziony, któremu towarzyszy temu silny ból zlokalizowany w lewej górnej części brzucha oraz objawy typowe dla wstrząsu: osłabienie, omdlenie, bladość, szybkie tętno, poty. Taka sytuacja wymaga natychmiastowej interwencji chirurga i usunięcia pękniętego narządu.
• upośledzenie drożności dróg oddechowych
• zapalenie mięśnia sercowego i tkanek otaczających serce
• zajęcie szpiku kostnego bądź ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego)
• jeśli wirus zaatakuje wątrobę, zwykle dochodzi do żółtaczki, która także wymaga leczenia szpitalnego. 

Mononukleoza - rekonwalescencja

Mononukleoza jest bardzo wyczerpująca dla organizmu. Długotrwała gorączka, powiększenie i ból węzłów chłonnych, a wreszcie kilkutygodniowa obecność wirusa we krwi są dla niego poważną próbą. Dlatego osłabienie i szybka męczliwość mogą dokuczać jeszcze przez kilka tygodni po ustąpieniu choroby.

Trzeba zatem zapewnić sobie więcej snu i odpoczynku, żeby móc w pełni zregenerować siły. Bardzo ważne jest unikanie znaczniejszego wysiłku fizycznego i wystrzeganie się urazów brzucha. Powiększona podczas choroby śledziona wystaje bowiem spod chroniących ją żeber, a ponieważ jest bardzo delikatna, łatwo może pęknąć.

Ponadto, gdy ustąpią już wszystkie objawy przebytej choroby, warto jest jeszcze zrobić kontrolne badanie krwi (morfologię), aby stwierdzić, czy nie ma anemii oraz, czy wygląd i liczba wszystkich krwinek wróciły do normy.

Jak zapobiec mononukleozie?

Unikaj (a zwłaszcza naucz tego dziecko) podpijania z cudzej szklanki czy używania wspólnych sztućców. Dlaczego? Bo już na kilka dni przed pojawieniem się objawów mononukleozy wirus EBV jest w dużej ilości obecny w ślinie i może zarażać.

Ale często nawet jeszcze 6 miesięcy po ustąpieniu symptomów choroby wirus znajduje się w ślinie i jest wciąż groźny. U niektórych osób wydzielanie go ze śliną utrzymuje się nawet latami. Jedyną obroną przed nim jest przestrzeganie higieny.

Agnieszka Paculanka

Krystyna Bilska