Masz kilka godzin na reakcję, a objawy bywają mylące. Lekarka o konsekwencjach IChM

Weryfikacja

Autor: lek. Joanna Zambonelli, specjalistka medycyny rodzinnej

Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) to jeden z tych problemów zdrowotnych, gdy mamy naprawdę niewiele czasu na skuteczną pomoc. Meningokoki nie dopadają nas często, ale kiedy już tak się dzieje, postęp wywołanej choroby bywa piorunujący. To co robić?

Inwazyjna choroba meningokokowa nie stanowi takiego samego zagrożenia przez całe życie.

Najbardziej niebezpieczna jest dla niemowląt i młodszych dzieci - choroba może mieć przebieg piorunujący, prowadzący w ciągu kilku godzin do zgonu.

Zakażenia zakończone śmiercią zdarzają się też wśród nastolatków i młodych dorosłych, chociaż zarazem u osób w wieku od 15 do 24 roku życia jest najwyższy odsetek bezobjawowych nosicieli.

Jak rozpoznać IChM? Co robić, by uniknąć poważnych konsekwencji zakażenia, jeśli już dopadną nas meningokoki? Lek. Joanna Zambonelli, specjalistka medycyny rodzinnej nie ma dla nas dobrych wieści.

Inwazyjna choroba meningokokowa - skąd się bierze

Lek. Joanna Zambonelli, specjalistka medycyny rodzinnej, przyznaje, że już na studiach medycznych ostrzega się przyszłych lekarzy, że są takie sytuacje, które trudno przewidzieć. Sytuacja zdrowotna pacjenta zmienia się błyskawicznie, a jeśli nie zostanie wdrożona na czas właściwa pomoc, czasem dochodzi do zgonu pozornie zdrowych ludzi.

Jako przykład takiego zagrożenia wskazywane są zakażenia meningokokami. Wywołuje je bakteria, Gram-ujemna dwoinka Neisseria meningitidis.

Infekcja przebiega najczęściej pod postacią zapalenia mózgu i/lub opon mózgowo-rdzeniowych oraz posocznicy. Może również wywoływać ropne zapalenie stawów, zapalenie płuc, zapalenie osierdzia, zapalenie spojówek, szpiku kostnego, ucha środkowego, gardła, zakażenia w obrębie układu moczowo-płciowego i miednicy małej.

Rozróżnia się 13 typów serologicznych groźnej bakterii, z których A, B, C, Y i W 135 odpowiadają za większość przypadków zachorowań. W Polsce najczęściej zakażenia (ok. 200-300 rocznie) wywołują meningokoki typu B i C. 

Jeśli jednak wyjeżdżasz za granicę, zagrożeniem mogą też być inne typy. Przykładowo w krajach afrykańskich najwięcej groźnych zakażeń powodują meningokoki typu A - odpowiadają nawet za lokalne epidemie.

Meningokoki - jedynym źródłem zakażenia jest drugi człowiek

Jak przypomina Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, wyłącznym źródłem zakażenia jest człowiek, zarówno chory, jak i bezobjawowy nosiciel. Meningokoki kolonizują jamę nosowo-gardłową. Przenoszone są drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania) lub przez kontakt bezpośredni (np. podczas pocałunku).

Szerzenie się choroby meningokokowej odbywa się zazwyczaj za pośrednictwem bezobjawowych nosicieli (rzadko pomiędzy osobami, które zachorowały na IChN). Nosicielstwo może utrzymywać się przez wiele miesięcy.

Nosiciele mogą stanowić 2-25% populacji, ale w środowiskach zamkniętych ich odsetek może sięgać 40-80%. Okres wylęgania może wynosić 2-10 dni, na ogół jest to jednak okres 3-4 dni.

By zachorować na IChN, trzeba mieć wyjątkowego pecha (statystycznie 3 przypadki na 100 tys.). Jeśli jednak znajdziesz się w niewłaściwym miejscu, ryzyko znacząco rośnie. Przedszkola, koszary, koncerty rockowe to miejsca, w których w ostatnich latach wybuchały lokalne ogniska. 

Zakażenia na koncercie były szczególnie niebezpieczne i trudne do kontrolowania, bo potencjalni chorzy rozjechali się po całym kraju, nieświadomi zagrożenia.

To co z tymi objawami? Kiedy podejrzewać problem?

Zobacz: te szczepienia trzeba powtarzać

Zobacz galerię 5 zdjęć

Objawy zakażenia meningokokami u dzieci – to zależy od wieku

Przebieg inwazyjnej choroby meningokokowej u dzieci bywa zróżnicowany w zależności od wieku. Teoretycznie - im młodsze dziecko, tym łatwiej rozpoznać jej objawy. Z drugiej strony - u najmłodszych dzieci przebieg choroby jest najszybszy i najbardziej groźny.

Objawy zakażenia meningokokami u niemowląt (do 1 roku życia)

• Utrata apetytu
• Podwyższona temperatura ciała
• Wymioty
• Nadmierna senność
• Rozdrażnienie
• Biegunka
• Nienaturalny odcień skóry
• Obniżone napięcie mięśniowe
• Problemy z oddychaniem
• Charakterystyczna wysypka wybroczynowa, będąca sygnałem sepsy.

Jak przypomina lek. Joanna Zambonelii, u dzieci do ukończenia 3. miesiąca życia nigdy nie lekceważymy gorączki i nagłego pogorszenia ich całościowego stanu - zmniejszenia aktywności, odmowy przyjmowania pokarmu, niereagowania na bodźce zewnętrzne.

Stan takiego malucha może pogorszyć się dosłownie z minuty na minutę i nawet pozornie banalne infekcje bakteryjne, nie tylko te najcięższe, zazwyczaj wymagają leczenia szpitalnego.

Najmniejszych dzieci do ukończenia roku nie leczymy samodzielnie, starannie je obserwujemy. Z nagłą wysypką wybroczynową zawsze jedziemy do szpitala - bez paniki, wybroczyny miewają inne przyczyny, bywają też przez rodziców mylone z innymi zmianami skórnymi. Wątpliwości trzeba wyjaśnić, ale groźna wysypka wybroczynowa nie występuje jako objaw izolowany, u dzieci, których stan ogólny nie niepokoi.

Objawy zakażenia meningokokami u dzieci do 5. roku życia

U dzieci w wieku przedszkolnym symptomy są zbliżone do tych obserwowanych u niemowląt. Dość często pojawia się ból nóg, który dziecko potrafi już zwykle sygnalizować.

Wysypka wybroczynowa zazwyczaj występuje nieco później niż u niemowląt, zazwyczaj po 9-12 godzinach od momentu zakażenia.

Mogą jej towarzyszyć:

• Drgawki
• Zmiana koloru skóry
• Wymioty
• Światłowstręt
• Sztywność szyi
• Biegunka
• Zaburzenia świadomości
• Utrata przytomności

Nim pojawią się najpoważniejsze objawy, rodzice zwykle orientują się, że tym razem nie jest to zwykła infekcja kataralna, przeziębienie, jakich było już kilka w przeszłości.

Dziecko w poważnym stanie zwykle nie je, nie pije, podsypia, ma cechy odwodnienia.

Kluczowy objaw, nim pojawią się wybroczyny i inne nie pozostawiające już wątpliwości, to inny, niecharakterystyczny, a zarazem ciężki, przebieg infekcji. Wówczas nie ma się co wahać i trzeba szukać pomocy.

Lekarka przypomina zarazem, że dzieci są różne i wiele zależy od rodzicielskiej czujności. Chorego dziecka po prostu nie spuszczamy z oka:

Dzieci mają ogromne zdolności kompensacyjne. Czasem objawy do pewnego momentu są raczej łagodne, a potem stan dziecka błyskawicznie się zmienia. Jeśli pojawiają się nowe objawy, a stan dziecka się pogarsza, powinno zostać ponownie zbadane.

Objawy zakażenia meningokokami u dzieci w wieku szkolnym

U starszych dzieci, uczęszczających do szkoły, charakterystyczna wysypka meningokokowa może pojawić się z opóźnieniem, nawet po kilkunastu godzinach od wystąpienia pierwszych symptomów. Wcześniej mogą wystąpić:

• Ból głowy, gorączka
• Wymioty
• Zmiana koloru skóry

Utrata przytomności oraz trudności z oddychaniem mogą wystąpić nawet po upływie doby od pojawienia się początkowych objawów infekcji.

Objawy zakażenia meningokokami u młodych dorosłych – niebezpieczne różnice

Infekcja meningokokowa stanowi zagrożenie również dla młodych dorosłych. W ich przypadku, poza bólem głowy i gardła, może wystąpić silne uczucie pragnienia. Podwyższona temperatura ciała może pojawić się nawet po 8 godzinach od zakażenia. Co istotne, w wielu przypadkach wysypka wybroczynowa w ogóle się nie pojawia.

Brak tego charakterystycznego objawu znacząco utrudnia postawienie diagnozy i opóźnia rozpoczęcie leczenia. Po upływie około doby od zakażenia, osoba chora może stracić świadomość, przytomność, mieć drgawki.

- Właściwie w każdej grupie wiekowej możemy mieć problem z wczesnym rozpoznaniem infekcji meningokokowej - nie tylko pacjenci, opiekunowie, ale nawet lekarze - podkreśla lek. Joanna Zambonelli i dodaje, że osobiście jest choćby z tego powodu zwolenniczką szczepień przeciw meningokokom. Sama się zaszczepiła, bo jest w grupie ryzyka ze względu na możliwy regularny kontakt z patogenami. Zarazem jest świadoma, że dla wielu osób barierą jest cena tych szczepień.

Szczepienie przeciw meningokokom nie jest w Polsce obowiązkowe, a jedynie zalecane u dzieci i innych grup podwyższonego ryzyka.

Wysypka wybroczynowa – pomocny objaw

Najbardziej charakterystycznym objawem inwazyjnej choroby meningokokowej jest wysypka wybroczynowa. Mimo że nie występuje zawsze, jej nagłe pojawienie się ZAWSZE powinno być traktowane jako sygnał alarmowy i skłaniać do kontaktu z lekarzem! Obecność tej wysypki może świadczyć o tym, że bakterie przedostały się do krwi i doszło do uszkodzenia naczyń krwionośnych.

Wysypka wybroczynowa może pojawić się w dowolnym miejscu na ciele i przybiera formę drobnych, czerwonych punkcików o średnicy 1-2 mm (wielkości główki szpilki), które nie bledną pod wpływem ucisku. Czasami punkciki te zlewają się, tworząc większe plamy, dlatego należy zwracać uwagę na wszelkie tego typu zmiany skórne. Wysypka może pojawić się dosłownie wszędzie: za uszami, między palcami, a u chłopców nawet na mosznie.

Test szklanki – szybka weryfikacja, która może uratować życie!

Cechą odróżniającą wysypkę wybroczynową od innych zmian skórnych jest fakt, że nie blednie ona pod wpływem nacisku. Aby to sprawdzić, można wykonać prosty test z użyciem szklanki.

Jak przeprowadzić test szklanki?

• Przygotuj przezroczystą szklankę.
• Przyciśnij ją bocznie lub dnem (jeśli jest wystarczająco cienkie) do obszaru skóry, na którym pojawiła się wysypka.
• Obserwuj, jak zachowują się plamki pod szkłem.
• Jeśli pod wpływem ucisku czerwone plamki znikają – prawdopodobnie nie mamy do czynienia z infekcją meningokokową.
• Jeśli plamki pozostają widoczne przez szkło – konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska!

Pamiętaj, że test szklanki ma charakter orientacyjny. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, zawsze skonsultuj się z lekarzem.

Wysypka, która nie jest wybroczynową, także może towarzyszyć poważnej chorobie, a uszkodzenie naczyń krwionośnych bywa niezwiązane z sepsą.

Brak wybroczyn nie jest podstawą do zostania w domu, gdy dziecko np. ma zaburzenia świadomości, cechy odwodnienia czy drgawki.

Eliza Dolecka

lek. Joanna Zambonelli, specjalistka medycyny rodzinnej