Małpia ospa - pierwsze objawy i ryzyko zakażenia. Co powinno cię zaniepokoić?

Małpia ospa to choroba wirusowa, która endemicznie występuje w Afryce Środkowej i Zachodniej. Potwierdzone przypadki zachorowań, jakie co jakiś czas mają miejsce w Europie i na innych kontynentach, w tym w Ameryce Północnej, skłaniają do bliższego przyjrzenia się tej chorobie. Warto w szczególności wiedzieć, jakie są objawy małpiej ospy i w jaki sposób można się nią zarazić.

Spis treści

1. Jaki wirus wywołuje małpią ospę i jak można się zarazić?
2. Objawy małpiej ospy u ludzi
3. Jak rozpoznaje się małpią ospę?
4. Czy małpia ospa jest chorobą śmiertelną?
5. Na czym polega leczenie małpiej ospy?
6. Czy istnieje szczepionka na małpią ospę?

Małpia ospa to jedna z chorób odzwierzęcych. Jej nosicielami są przede wszystkim gryzonie i małpy. Endemicznie występuje głównie w Afryce, w pobliżu tropikalnych lasów deszczowych. Jednak coraz częściej zakażone zwierzęta znajdowane są w pobliżu dużych miast.

Małpią ospę po raz pierwszy potwierdzono u ludzi w 1970 r w Demokratycznej Republice Konga. Chorym był 9-letni chłopiec. Od tego czasu przypadki małpiej ospy u ludzi zanotowano w 11 krajach afrykańskich. Większa epidemia miała miejsce w 2017 r. w Nigerii, kiedy zanotowano ponad 200 potwierdzonych przypadków zachorowań.

Jednak eksperci podkreślają, że małpia ospa może być chorobą o globalnym znaczeniu dla zdrowia publicznego, gdyż oprócz krajów Afryki Środkowej i Zachodniej dotyka również resztę świata. Pierwszy potwierdzony przypadek zachorowania poza Afryką odnotowano w 2003 r w USA (w sumie zachorowało wtedy ponad 70 osób).

Przypadki zachorowania występowały również m.in. w Izraelu i w Singapurze. W maju 2022 r potwierdzono małpią ospę m.in. w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Szwecji, Włoszech, Belgii i Francji, a także w Kanadzie i USA.

Niepokój ekspertów budzi również znaczący wzrost zakażeń tym wirusem bezpośrednio w Afryce - w 2021 r tylko w Demokratycznej Republice Konga zanotowano około 3 tys. zachorowań.

Jaki wirus wywołuje małpią ospę i jak można się zarazić?

Małpią ospę wywołuje otoczkowy dwuniciowy wirus DNA należący do rodzaju Orthopoxvirus z rodziny Poxviridae - tej samej, do której należy wirus ospy prawdziwej, wyeradykowany dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym.  

Jego nosicielami są różne gatunki zwierząt - w tym wiewiórki, szczury, popielice i oposy, a także małpy. Od nich właśnie pochodzi nazwa choroby - małpia ospa - pierwsze potwierdzone przypadki zakażeń wśród ludzi miały bowiem miejsce po kontakcie z małpami.

Wiadomo, że istnieją co najmniej dwie odmiany wirusa. Jeden z nich występuje w Afryce Zachodniej,  nie przenosi się między ludźmi i daje łagodne objawy choroby. Drugi, obecny w Afryce Środkowej, może przenosić się między ludźmi i wywołuje poważniejszy przebieg choroby.

Wirusem małpiej ospy można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z krwią, płynami ustrojowymi lub zmianami skórnymi chorego zwierzęcia bądź człowieka - a także z powierzchnią lub materiałem, który został nim skażony. Do organizmu dostaje się poprzez drogi oddechowe, błony śluzowe, a także przez uszkodzoną skórę.   

Możliwym czynnikiem ryzyka zakażenia jest również jedzenie nieodpowiednio przyrządzonego mięsa i innych produktów pochodzących od zakażonych zwierząt.

Jak informuje WHO, przenoszenie wirusa drogą kropelkową wymaga zwykle bliskiego, przedłużonego  kontaktu "twarzą w twarz", dlatego na ryzyko zakażenia narażone są przede wszystkim te osoby, które mają długi i częsty kontakt z chorym (w tym pracownicy ochrony zdrowia czy domownicy).

Transmisja wirusa jest możliwa również z zakażonej matki przez łożysko na płód (co prowadzi do wrodzonej ospy małpiej) lub w trakcie porodu.

Ostatnie obserwacje dowodzą również, że małpią ospą można zarazić się również w trakcie stosunku seksualnego za sprawą bliskiego kontaktu - nie jest jasne natomiast, czy sam wirus może być przenoszony drogą płciową.  

Objawy małpiej ospy u ludzi

Okres wylęgania małpiej ospy wynosi od 6 do około 13 dni, ale może również być dłuższy lub krótszy. Jej objawy są zbliżone do objawów ospy prawdziwej, ale znacznie słabsze, i mogą utrzymywać się od 2 do 4 tygodni.

Infekcja ma dwa etapy.

• Na początku pojawia się gorączka, silny ból głowy, pleców i mięśni, dochodzi również do powiększenia węzłów chłonnych - to charakterystyczny objaw, odróżniający ją od chorób, które na początku mogą dawać zbliżone objawy, np. ospa wietrzna czy odra.  
• W ciągu 1-3 dni od wystąpienia gorączki pojawia się wysypka, która lokuje się przede wszystkim na twarzy i kończynach (w tym na dłoniach i podeszwach stóp), a także w jamie ustnej, na spojówkach, rogówce i na genitaliach. Początkowo ma formę płaskich plamek, z których następnie powstają twarde grudki, zmieniające się w wypełnione przezroczystym płynem pęcherzyki lub żółtawe krostki, które wysychają i odpadają. Po odpadnięciu strupków mogą zostać blizny, widoczne nawet przez kilka kolejnych lat.

Liczba zmian na skórze zależy od przebiegu choroby - może być ich kilka, kilkadziesiąt lub nawet kilka tysięcy. W ciężkich przypadkach mogą się one zlewać, pokrywając całe ciało, po czym dochodzi do złuszczania się skóry na dużej powierzchni.

Jak rozpoznaje się małpią ospę?

W przypadku podejrzenia ospy małpiej lekarz różnicuje jej objawy z innymi chorobami przebiegającymi z wysypką, w tym ospą wietrzną, infekcjami skóry, alergią czy kiłą. Bardziej szczegółowe badania obejmują test PCR, do którego pobierana jest próbka ze zmiany chorobowej (zwykle płyn z pęcherzyków).

Czy małpia ospa jest chorobą śmiertelną?

Jak podaje WHO, zakażenie wirusem małpiej ospy może doprowadzić do śmierci - historycznie wskaźnik śmiertelności z powodu tej choroby osiągał nawet 11 proc. i był wyższy wśród małych dzieci. W ostatnim czasie wskaźnik ten wynosi natomiast od 3 do 6 proc.

Na czym polega leczenie małpiej ospy?

Obecnie nie istnieją specyficzne metody leczenia małpiej ospy. W zdecydowanej większości przypadków choroba ma charakter samoograniczający się i dochodzi do samowyleczenia. W trakcie choroby pacjent dużo pić i jeść lekkostrawne, odżywcze posiłki. Jeśli dojdzie do wtórnego nadkażenia bakteryjnego pęcherzyków, należy je leczyć zgodnie ze wskazaniami (zależnie od rodzaju nadkażenia). Licencję Europejskiego Stowarzyszenia Medycznego (EMA) do leczenia ospy małpiej uzyskał w 2022 r lek przeciwwirusowy tecovirimat, nie jest on jednak jeszcze powszechnie dostępny.

Małpia ospa może dawać powikłania, do których należą wtórne infekcje bakteryjne, a także infekcje rogówki z postępującą utratą wzroku, zapalenie mózgu, odoskrzelowe zapalenie płuc oraz posocznica.

Czy istnieje szczepionka na małpią ospę?

Uważa się, że zakażeniom wirusem małpiej ospy zapobiega szczepionka przeciw ospie prawdziwej (jest to bowiem ta sama rodzina wirusów). Ponieważ jednak ospa prawdziwa została już na świecie zwalczona, już kilkadziesiąt lat temu zaprzestano rutynowych szczepień przeciw tej chorobie (w Polsce nastąpiło to w 1980 r). Dlatego osoby w wieku poniżej 40-50 lat (zależnie od kraju) nie są na nią odporne. Oryginalne szczepionki przeciw małpiej ospie nie są już dostępne dla większości społeczeństwa.

W celu zapobiegania ospie małpiej i ospie prawdziwej w 2019 r. w Unii Europejskiej, USA i Kanadzie zarejestrowano nową szczepionkę firmy Bavarian Nordic (jej nazwy handlowe to JYNNEOS, Imvamune albo Imvanex) - ma ona dwie dawki, jednak jej dostępność jest ograniczona. Trwają prace nad szczepionką przeznaczoną wyłącznie do zapobiegania małpiej ospie.

Katarzyna Hubicz