Gruźlica kości i stawów - przyczyny, objawy, leczenie

Gruźlica kości i stawów pojawia się, gdy dojdzie do rozsiania prątków gruźlicy z pierwotnej lokalizacji. Początkowe objawy bywają niespecyficzne, co utrudnia rozpoznanie. Które kości i stawy najczęściej objęte są chorobą? Jak przebiega leczenie gruźlicy kości?

Spis treści

1. Gruźlica kości i stawów - objawy
2. Cztery okresy gruźlicy kostno-stawowej
3. Gruźlica kości i stawów - różnicowanie
4. Gruźlica kości i stawów - rozpoznanie
5. Gruźlica kości i stawów - leczenie

Gruźlica kości i stawów rozwija się zazwyczaj jako wysiew gruźlicy pierwotnej zlokalizowanej w płucach, węzłach chłonnych, przewodzie pokarmowym lub jako nawrót lub ponowne zakażenie u chorych z obniżoną odpornością.

Co ciekawe, około 5% chorych z gruźlicą ma ogniska chorobowe w układzie ruchu. Najczęstszymi lokalizacjami są trzony kręgów oraz stawy z dużą ilością błony maziowej.

Poza tym ogniska chorobowe mogą być obecne w stawie biodrowym, stawie krzyżowo-biodrowym, spojeniu łonowym, krętarzu większym kości udowej, stawie kolanowym, stawie skokowo-goleniowym, stopie, stawie barkowym, stawie łokciowym, nadgarstku, a także w trzonach kości małych i długich oraz kościach płaskich i różnokształtnych.

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną przez prątki Mycobacterium tuberculosis lub Mycobacterium bovis, która nadal powoduje znaczną śmiertelność na świecie. Najwięcej zakażeń i zgonów obserwuje się w Afryce Subsaharyjskiej, natomiast najwyższy odsetek nowych przypadków obserwuje się w Azji południowo-wschodniej.

Po ekspozycji na prątki gruźlicy infekcja może zostać wyeliminowana, rozwinąć się w zakażenie pierwotne lub może ulec reaktywacji w przyszłości.

Gruźlica kości i stawów - objawy

Gruźlica kości i stawów rozwija się zazwyczaj jako wysiew gruźlicy pierwotnej zlokalizowanej w płucach, węzłach chłonnych, przewodzie pokarmowym lub jako nawrót lub ponowne zakażenie u chorych z obniżoną odpornością.

Do zakażenia dochodzi zwykle drogą krwionośną lub przez przechodzenie procesu chorobowego z ropni, z nerki, ewentualnie drogą naczyń limfatycznych. Najczęściej gruźlica lokalizuje się w kręgosłupie, stawie biodrowym i stawie kolanowym.

W kościach przyjmuje postać ogniskowego zakażenia (tzw. osteitis tuberculosa) lub zapalenia szpiku kostnego (osteomyelitis tuberculosa), a w stawach zapalenia maziówki (tzw. synovitis tuberculosa), które może objąć procesem zapalnym oba kostne końce stawowe, gdy przejdzie do światła stawu.

Chorzy mogą zgłaszać u lekarza takie objawy jak

• ogólne złe samopoczucie
• spadek masy ciała
• utratę apetytu
• czasem kaszel

Co ciekawe, stopniowo rozwijające się dolegliwości bólowe mogą być początkowo mylnie rozpoznawane jako zwyrodnienie stawu lub aseptyczne zapalenie stawu.

Gruźlica kręgosłupa zajmuje zazwyczaj jego odcinek piersiowo-lędźwiowy i rozpoczyna się w przednim kącie trzonu kręgowego. Stopniowy rozwój choroby przyczynia się do tego, że w chwili rozpoznania może już istnieć ropień przykręgowy.

Co więcej, narastające niszczenie przedniej części trzonu kręgu doprowadza do nieprawidłowego wygięcia kręgosłupa i powstania garbu.

Czytaj też: Jakie objawy daje gruźlica układu nerwowego?

Cztery okresy gruźlicy kostno-stawowej

Na podstawie objawów klinicznych i tworzących się zmian patologicznych, wyróżnia się cztery okresy gruźlicy kostno-stawowej. Zalicza się do nich okres zmian początkowych, destrukcji, odnowy oraz okres deformacji.

Pierwszy okres choroby to okres zmian początkowych trwający zazwyczaj od 2 do 6 miesięcy, w którym tworzą się ogniska chorobowe. Występujące u chorych objawy to okresowe bóle miejscowe i obrzęki przy zajęciu stawów kończyn.

W drugim okresie choroby (okres destrukcji) dochodzi do rozprzestrzeniania się ognisk i tworzenia ropni. Trwa on od 6 miesięcy do 1 roku (a nawet dłużej). Stan ogólny chorych pogarsza się, czują się osłabieni, upośledzone mogą być funkcje ruchowe, obecne są czasem objawy neurologiczne.

W badaniach laboratoryjnych krwi występować może podwyższone OB, a także obniżenie poziomu białek w osoczu.

Okres trzeci choroby to okres odnowy, który trwa od 6 do 12 miesięcy. Dochodzi w nim do gojenia się ognisk chorobowych, zmniejszenia objawów miejscowego zapalenia i tym samym poprawy stanu ogólnego chorych.

Ostatni okres gruźlicy kostno-stawowej to okres deformacji. Charakterystyczne dla niego jest ustąpienie objawów klinicznych choroby przy jednoczesnwj stałej progresji deformacji strukturalnych. Warto pamiętać, że brak objawów zapalenia u chorego nie oznacza wygojenia się ogniska - nadal istnieje możliwość powrotu procesu chorobowego.

Gruźlica kości i stawów - różnicowanie

Gruźlicę układu kostno-stawowego różnicuje się z innymi nieswoistymi zapaleniami kości i stawów, jałowymi martwicami, zmianami pourazowymi, nowotworami, zmianami chorobowymi w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, a także zaburzeniami naczyniowymi.

Gruźlica kości i stawów - rozpoznanie

Rozpoznanie gruźlicy układu kostno-stawowego opiera się na zdjęciach RTG zajętych chorobą miejsc lub innych miejsc podejrzanych o bycie ogniskiem pierwotnym (np. rentgen płuc).

Na zdjęciu mogą być widoczne przykładowo różnego stopnia uszkodzenia stawu lub osteopenia okołostawowa (zmniejszenie gęstości tkanki kostnej okołostawowej).

W diagnostyce wykorzystuje się również tzw. testy nowej generacji typu IGRA (Interferon Gamma Release Assay).

Polegają one na pomiarze interferonu gamma, który wydzielany jest przez limfocyty T stymulowane in vitro swoistymi antygenami dla Mycobacterium tuberculosis.

Istnieją również testy genetyczne Real Time PCR, które badają w pobranym materiale (np. błona maziowa stawów, wyskrobiny z kości) obecność DNA prątków jak i gen oporności na rifampicynę (jeden z podstawowych leków stosowanych w terapii gruźlicy).

Można również przeprowadzić hodowlę prątków z materiału pobranego od chorego (np. płyn stawowy, zeskrobiny kości), ale trwa to około 6 tygodni.

Czytaj też: Źródła zakażenia gruźlicą

Gruźlica kości i stawów - leczenie

W leczeniu gruźlicy układu kostno-stawowego stosuje się tzw. terapię wielolekową – wykorzystuje się w niej doustne antybiotyki z chemioterapeutykami.

Do głównych leków zalicza się rifampicynę, pyrazynamid i hydrazyd, do uzupełniających streptomycynę i etambutol, a do dodatkowych etionamid, cykloserynę, kwas para-aminosalicylowy, wiomycynę oraz kanamycynę.

Zwykle przyjmuje się od 4 do 5 wymienionych leków przez okres od 6 do 18 miesięcy. Warto w tym miejscu wspomnieć, że terapia może okazać się nieskuteczna, gdyż narasta oporność na stosowane leki.

Leczenie chirurgiczne stanowi uzupełnienie farmakoterapii i wykorzystuje się je zazwyczaj celem oczyszczenia ogniska chorobowego w kości oraz przeprowadzenia zabiegu synowektomii stawu z jego następowym unieruchomieniem i odciążeniem.

Ropnie kręgosłupa czasem wymagają zdrenowania oraz stabilizacji kręgosłupa z użyciem implantów. Zdarza się również, że konieczne jest wykonanie endoprotezoplastyki zmienionych chorobowo stawów.