Badania na boreliozę – jak wyglądają i jaka jest cena testów na boreliozę

Badania na boreliozę warto wykonać za każdym razem, gdy doszło do ukąszenia przez kleszcza. Na rozpoczęcie diagnostyki trzeba czekać nawet kilka tygodni. Wcześniej można wykonać badanie kleszcza, który nas ukąsił, aby sprawdzić, czy jest on nosicielem jakiejś choroby. Jak wyglądają badania na boreliozę i jaka jest cena testów?

Spis treści

1. Borelioza wczesna miejscowa – badania laboratoryjne
2. Borelioza wczesna rozsiana – badanie na boreliozę
3. Borelioza późna – jakie badania na wykrycie boreliozy?
4. Czym jest borelioza?
5. Borelioza z Lyme – monitorowanie leczenia
6. Borelioza - krążące kompleksy immunologiczne
7. Borelioza - test transformacji limfocytów (LTT)
8. Borelioza - test CD57
9. Berlioza - test ELFA i CLIA

Badania na boreliozę (odkleszczową chorobą bakteryjną powodowaną przez bakterie Borrelia burgdorferi oraz jej odmiany) zaleca się wykonać jak najwcześniej od momentu ukąszenia przez kleszcza.

W diagnostyce boreliozy z Lyme wykorzystuje się określone schematy diagnostyczne, które opierają się przede wszystkim na metodach serologicznych.

Jednak biorąc pod uwagę złożony patomechanizm choroby oraz ograniczenia metod laboratoryjnych, borelioza może sprawiać wiele trudności diagnostycznych.

Dlatego na rynku pojawia się coraz więcej badań laboratoryjnych, które mogłyby rozwiązać ten problem. Niestety większość z nich nie ma potwierdzonej wartości diagnostycznej i nie powinna być wykorzystywana w rutynowej diagnostyce boreliozy z Lyme.

Borelioza wczesna miejscowa – badania laboratoryjne

Na tym etapie po kontakcie z zakażonym kleszczem dochodzi do miejscowego zakażenia i pojawienia się tzw. rumienia wędrującego (łac. erythema migrans), który jest objawem znamiennym dla boreliozy z Lyme.

Obecność rumienia w miejscu ugryzienia kleszcza jest wystarczająca, aby stwierdzić zakażenie krętkiem Borrelia. Etap wczesnej miejscowej boreliozy trawa od kilku dni do około 4 tygodni, a u chorego mogą pojawić się objawy grypopodobne.

Jest to najwcześniejszy etap zakażenia w którym metody serologiczne (ELISA i Western blot), badające obecność przeciwciał IgM i IgG, mogą dawać wyniki fałszywie ujemne. Na tym etapie obserwuje się tzw. okno serologiczne, czyli początkowy okres zakażenia, w którym organizm jeszcze nie wytwarza przeciwciał przeciwko krętkom Borrelia.

Pierwsze przeciwciała IgM pojawiają się w około 2 tygodniu choroby, ale u większości osób ich obecność jest wykrywana dopiero po kilku tygodniach. W przypadku ujemnego wyniku serologicznego badanie należy powtórzyć po około 3-4 tygodniach od zakażenia.

Badania ELISA i Western blot są refundowane przez NFZ, jednak lekarz kierujący musi mieć podstawy do ich zlecenia. Prywatnie badanie ELISA kosztuje od 30 do 100 zł, a badanie Western blot od 80 do 200 zł.

Na bardzo wczesnym etapie zakażenia można rozważyć wykonanie badania molekularnego metodą PCR. Metoda wykrywa materiał genetyczny bakterii (DNA), którego jest najwięcej w płynach ustrojowych właśnie we wczesnej fazie zakażenia. Im dłuższy czas od zakażenia tym mniejsze prawdopodobieństwo wykrycia DNA bakterii.

Jednak należy mieć na uwadze, że w Polsce wciąż brakuje standaryzacji metod molekularnych w diagnostyce boreliozy z Lyme i dlatego metoda ta nie jest rekomendowana jako narzędzie diagnostyczne. Badanie molekularne nie jest refundowane przez NFZ i kosztują w granicach 160-200 zł.

Borelioza wczesna rozsiana – badanie na boreliozę

Na etapie wczesnej rozsianej boreliozy dochodzi do zakażenia wielu narządów, stawów, mięśni, układu nerwowego oraz układu krążenia. Pojawia się wczesna neuroborelioza objawiająca się bólami głowy, zapaleniem nerwu twarzowego, zmęczeniem lub sztywnością karku. Faza ta trwa około kilku tygodni od momentu zakażenia.

Na etapie wczesnej rozsianej boreliozy występują przede wszystkim przeciwciała IgM. W 6-8 tygodniu od zakażenia zaczynają pojawiać się również przeciwciała IgG. Dlatego podstawą diagnostyki na tym etapie zakażenia są metody serologiczne.

Diagnostyka serologiczna boreliozy z Lyme rozpoczyna się od etapu przesiewowego, czyli wykonania czułego badania ELISA.

Jeśli wynik jest ujemny oznacza to, że nie wykryto krętków Borrelia lub wynik jest fałszywie ujemny. Kiedy wynik jest dodatni lub słabo dodatni, należy wykonać badanie potwierdzające metodą Western blot, która charakteryzuje się wysoką swoistością i ma ona na celu potwierdzenie wyników uzyskanych metodą ELISA.

W przypadku podejrzenia neuroboreliozy można wykonać badanie molekularne PCR z płynu mózgowo-rdzeniowego. Metoda PCR jest bardzo czuła, a biorąc pod uwagę, ze ilość krętków Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym jest niewielka może być ono pomocne w postawieniu rozpoznania.

Jednak samo, bez wcześniejszego wykonania badania metodami serologicznymi nie stanowi podstawy do rozpoznania zakażenia.

Borelioza późna – jakie badania na wykrycie boreliozy?

Ostatnim etapem zakażenia jest borelioza późna, w której dochodzi do dalszego rozprzestrzeniania się bakterii do narządów i powstania coraz poważniejszych powikłań zakażenia. Pojawia się późna neuroborelioza, borelioza stawowa lub zanikowe zapalenie skóry. Borelioza późna może trwać nawet kilka lat.

Na tym etapie zakażenia w metodach serologicznych wykrywa się tylko przeciwciała IgG. Wysoki poziom IgG przeciwko krętkom Borrelia oraz współwystępowanie objawów wskazują na boreliozę z Lyme. Jednak w niektórych przypadkach (szczególnie u osób, u których bardzo szybko wdrożono antybiotykoterapię na wczesnym etapie zakażenia), przeciwciała IgM mogą utrzymywać się nawet przez kilka lat. W takich sytuacjach przeciwciała te nie są wskaźnikiem aktywnego zakażenia.

Czym jest borelioza?

Borelioza z Lyme – monitorowanie leczenia

Jedną z największych trudności w diagnostyce boreliozy jest brak czułych i specyficznych markerów laboratoryjnych mogących ocenić skuteczność antybiotykoterapii. Standardowo do oceny jej efektywności stosuje się obserwację objawów chorobowych.

Badania wskazują, że do monitorowania skuteczności zakażenia krętkami Borrelia może mieć zastosowanie oznaczanie poziomu przeciwciał IgM i IgG skierowanych przeciwko krętkowemu antygenowi VLsE/C6.

Krętkowe białko VlsE/C6 powoduje bardzo silną i szybką odpowiedź układu odpornościowego. Dodatek tego antygenu do zestawu badań serologicznych, znacznie zwiększa czułość testu. Obecność przeciwciał IgG przeciwko białku VLsE/C6 u chorych z boreliozą z Lyme wynosi:

• 20-50% u chorych na wczesnym etapie zakażenia
• 70-90% u chorych we wczesnej rozsianej boreliozie
• prawie 100% u chorych z późną boreliozą

Badanie nie jest refundowane przez NFZ i kosztuje w granicach 80-150 zł.

Borelioza - krążące kompleksy immunologiczne

Podstawą rozpoznania boreliozy z Lyme są badania serologiczne. Jednak istnieją sytuacje kliniczne, które powodują, że wyniki tych badań mogą być fałszywie ujemne. Jedną z nich jest obecność tzw. kompleksów immunologicznych, które składają się z antygenów krętków Borrelia oraz specyficznych dla nich przeciwciał IgM lub IgG.

Kompleksy immunologiczne blokują przeciwciała, uniemożliwiając ich wykrycie za pomocą metod serologicznych i z tego powodu mogą być przyczyną wyników fałszywie ujemnych. Problem ten pojawia się głównie przy bardzo intensywnych zakażeniach.

Jeśli u chorego występują ewidentne objawy boreliozy, a wyniki badań są ujemne, niektóre laboratoria oferują badanie polegające na rozbijaniu chemicznym kompleksów immunologicznych. Zabieg ten ma na celu uwolnienie przeciwciał i dopiero wtedy pomiarze ich stężenia.

Badania wskazują, że zastosowanie takiej procedury przed wykonaniem badania serologicznego może znacznie zwiększyć wykrywalność przeciwciał przeciwko antygenom krętka Borrelia. Jednak metoda ta nie jest stosowana rutynowo z uwagi na brak jej standaryzacji w laboratoriach.

Cena badania waha się w granicach 110-210 zł (za przeciwciało IgM lub IgG) i nie jest refundowane przez NFZ.

Borelioza - test transformacji limfocytów (LTT)

Test transformacji limfocytów (LTT, ang. Lymphocyte Transformation Test) ma zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny m. in. w transplantologii, alergologii oraz pośrednio w diagnostyce krętków Borrelia. W przypadku diagnostyki boreliozy z Lyme badanie polega na zidentyfikowaniu we krwi pacjenta obecności komórek układu odpornościowego (limfocytów T), które miały kontakt z bakterią. W teście wykorzystuje się technikę ELISPOT, której zasada jest podobna do metody ELISA, jest jednak od niej czulsza.

Niektórzy wskazują, że badanie LTT w kierunku krętków Borrelia powinno wykonać się w celu:

• potwierdzenia aktywnego zakażenia u osób z dodatnim wynikiem badań serologicznych jednak bez objawów wskazujących jednoznacznie chorobę
• potwierdzenia aktywnego zakażenia u osób z wynikami ujemnymi lub granicznymi w badaniach serologicznych, ale z klinicznymi objawami choroby
• monitorowaniu zakażenia po antybiotykoterapii
• ocenę wznowy boreliozy z Lyme

Według rekomendacji Grupy Roboczej opublikowanych w 2014 roku zarówno badanie LTT, jak i oznaczenie poziomu przeciwciał w krążących kompleksach immunologicznych nie są rekomendowane w diagnostyce boreliozy z Lyme.

Metody te muszą jeszcze przejść walidację (czyli potwierdzenie ich wiarygodności), aby być użytecznym narzędziem diagnostycznym.

Cena badania waha się w granicach 400-550 zł i nie jest ono refundowane przez NFZ.

Borelioza - test CD57

Marker powierzchniowy CD57 jest białkiem, które występuje na powierzchni komórek układu odpornościowego – komórek NK (ang. Natural Killers).

Lekarze z grupy ILADS, czyli Międzynarodowe Towarzystwo ds. Boreliozy i Chorób z Nią Powiązanych uważają, że w fazie przewlekłej boreliozy dochodzi do zahamowania funkcji układu odpornościowego, czego wyrazem jest zmniejszenie populacji komórek NK z markerem CD57.

Postulują, że oznaczanie ich liczby we krwi może służyć ocenie aktywności choroby. Jednak podobnie jak w przypadku metody LTT i rozbijania kompleksów immunologicznych, metoda ta wymaga jeszcze walidacji. Cena badania waha się w granicach 170 zł i nie jest ono refundowane przez NFZ.

Więcej o teście CD57 znajdziesz tutaj.

Berlioza - test ELFA i CLIA

W diagnostyce boreliozy stosuje się przede wszystkim metodę ELISA (ang. Enzyme-Linked Immunosorbent Assay). Jednak w wielu laboratoriach są także używane inne metody serologiczne jak ELFA (ang. Enzyme Linked Fluorescent Assay) wykonywana analizatorem Vidas® i CLIA (ang. Chemiluminescent Immunoassay) wykonywana analizatorem Liaison®.

Czym one się różnią? Zasada działania trzech metod jest bardzo podobna i wykorzystuje specyficzne przeciwciała oraz ich zdolność do łącznia się antygenami. Metody ELFA i CLIA pozwalają na automatyzację analiz i szybsze wykonanie badań w laboratorium. Metody te są również w stanie wykryć niższe stężenia przeciwciał w badanym materiale biologicznym.

Jeśli chodzi o wiarygodność uzyskanych wyników trzema metodami są one niemal takie same. Wyniki dodatnie lub słabo dodatnie uzyskane metodami ELFA i CLIA, podobnie jak w przypadku metody ELISA, powinny być potwierdzone metodą Western blot.

Piśmiennictwo

1. Diagnostyka laboratoryjna chorób odkleszczowych Rekomendacje Grupy Roboczej: Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, Konsultant Krajowy w dziedzinie chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Polskie Towarzystwo Wirusologiczne, Warszawa 2014.
2. Rychlik U. i wsp. Test transformacji limofcytów (LTT) diagnostyka laboratoryjna. Journal of Laboratory Diagnostics 2013, 49 (4);  425-428.
3. Marques A. R. Laboratory Diagnosis of Lyme Disease - Advances and Challenges. Infect Dis Clin North Am. 2015; 29(2): 295–307.
4. Marques A. i wsp. Natural killer cell counts are not different between patients with post-Lyme disease syndrome and controls. Clin Vaccine Immunol. 2009;16:1249–1250.
5. Krzemień P. J. Znaczenie antygenu Vlse/C6 jako markera w diagnostyce wczesnej boreliozy z Lyme i badaniu skuteczności jej leczenia. Health Problems of Civilization 2017; 11 (2): 87-92.
6. Miąskiewicz K. i wsp. Propozycja nowego podejścia metodycznego i interpretacji wyników oznaczeń przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi – analiza składu przeciwciałowego krążących kompleksów immunologicznych. Reumatologia 2011; 49, 5: 328–334.
7. Muraczyńska B. i Gałęziowska E. Kontrowersje związane z diagnozą i leczeniem boreliozy na świecie. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015; 21 (4): 372–377.

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin