Aspergiloza: przyczyny, objawy, leczenie

Aspergiloza jest wywoływana przez grzyby z rodzaju Aspergillus (kropidlak), które powodują różnego rodzaju reakcje alergiczne, powierzchniowe zakażenia skórne, ograniczone zakażenia inwazyjne, otwarte zakażenia płucne, a także mogą skolonizować cały organizm. Jakie są objawy aspergilozy? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Aspergiloza: podział i objawy kliniczne
2. Aspergiloza: diagnostyka laboratoryjna
3. Aspergiloza: leczenie

Aspergiloza obejmuje szeroki zakres jednostek chorobowych wywoływanych przez gatunki z rodzaju Aspergillus. Kropidlaki rozpowszechnione są na całym świecie, a ich zarodniki występują w powietrzu, glebie i rozkładającej się materii. Kontakt z nimi może prowadzić do różnego rodzaju reakcji alergicznych, powierzchniowych zakażeń skórnych, ograniczonych zakażeń inwazyjnych, otwartych zakażeń płucnych czy też kolonizacji organizmu. Najczęstszą i najważniejszą drogą zakażenia jest układ oddechowy. Rzadziej dochodzi do zakażeń drogą pokarmową czy przez uszkodzoną skórę lub śluzówki.

Aspergiloza: podział i objawy kliniczne

W przypadku reakcji alergicznych wystąpienie objawów uzależnione jest od stopnia nadwrażliwości pacjenta na antygeny Aspergillus.

• Alergiczne zapalenie zatok wywołane przez Aspergillus charakterystycznymi objawami są: niedrożność nosa, ból głowy, ból twarzowy jak również laboratoryjne dowody nadwrażliwości.

• Postać oskrzelowo-płucna aspergilozy daje objawy takie jak astma, nacieki płucne, eozynofilia krwi obwodowej, podwyższony poziom surowiczych IgE oraz dowody nadwrażliwości na antygeny Aspergillus, które mogą zostać potwierdzone poprzez wykonanie testów skórnych.

Kolonizacja obejmować może niedrożne zatoki przynosowe oraz dolne drogi oddechowe. Skutkować to może wytworzeniem grzybniaka kropidlakowego oraz tzw. czopującej oskrzelowej aspergilozy.

• Grzybniak kropidlakowy ma skłonność do tworzenia się w obrębie zatok przynosowych lub wcześniej utworzonych jamach płucnych, najczęściej wtórnie do przebytej gruźlicy lub innej przewlekłej jamistej choroby płuc. Zwykle przebiega bezobjawowo, chociaż może powodować ciężkie i zagrażające życiu krwotoki płucne - w takiej sytuacji sugerowane jest chirurgiczne usunięcie jamy wraz z grzybniakiem. Można go wykryć poprzez wykonanie badania radiologicznego.

• Czopująca oskrzelowa aspergiloza towarzyszy zwykle podstawowej chorobie płuc, takiej jak mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie oskrzeli lub rozstrzenie oskrzeli. Objawy pozostają takie jak w chorobie zasadniczej, nie dochodzi do uszkodzeń tkanki, a leczenie nie jest konieczne.

Ograniczone postacie inwazyjne aspergilozy rozwijają się najczęściej na tle łagodnej immunosupresji np. przy stosowaniu niskich dawek steroidów, ale również w przypadku cukrzycy czy chorób kolagenowych naczyń. Zazwyczaj tworzą się w miąższu płucnym oraz oskrzelach - to martwicza rzekomobłoniasta aspergiloza lub przewlekła martwicza płucna aspergiloza. Ich objawy to:

• gorączka
• duszności
• kaszel z odkrztuszaniem plwociny i krwioplucie.

W badaniu radiologicznym stwierdza się zapalenie płuc o miejscowo destrukcyjnym charakterze, z tworzeniem nacieków i obecnością grzybniaka kropidlakowego. W leczeniu stosuje się chirurgiczne wycięcie zajętych powierzchni i wdrożenie terapii przeciwgrzybiczej.Inwazyjna płucna aspergiloza oraz rozsiana aspergiloza to wyjątkowo wyniszczające choroby, obarczone bardzo wysokim wskaźnikiem śmiertelności, przekraczającym zwykle 70%. Dotyczą one pacjentów z poważnie upośledzoną odpornością, ze znaczną neutropenią, po przeszczepach szpiku kostnego i narządów litych oraz chorych na AIDS. Głównymi czynnikami predysponującymi do rozwoju zakażenia jest liczba neutrofili poniżej 500/cm3, cytotoksyczna chemioterapia oraz leczenie kortykosteroidami. U chorych stwierdza się gorączkę, często z towarzyszącym opłucnowym bólem w klatce piersiowej i krwiopluciem, wynikającymi z obecności płucnych nacieków. Ostateczne rozpoznanie tych postaci aspergilozy jest niejednokrotnie opóźnione, ponieważ hodowle krwi i plwociny są zazwyczaj ujemne. Ze względu na angioinwazyjność grzyba często obserwuje się rozsiew krwiopochodny zakażenia do miejsc pozapłucnych. Do najczęściej zajmowanych miejsc należą mózg, serce, nerki, przewód pokarmowy, wątroba i śledziona.

Aspergiloza: diagnostyka laboratoryjna

W diagnostyce zakażeń wywołanych przez Aspergillus najczęściej stosuje się metody mikroskopowe i hodowle, celem stwierdzenia obecności charakterystycznych zarodników. Wykorzystuje się również pomocniczo w diagnozowaniu inwazyjnej postaci aspergilozy testy immunologiczne wykrywające przeciwciała anty-Aspergillus oraz antygen galaktomannanowy Aspergillus w surowicy krwi.

Aspergiloza: leczenie

W leczeniu farmakologicznym stosuje się amfoterycynę B oraz worikonazol, który obecnie zapewnia bardziej efektywną i mniej toksyczną terapię. Zalecane jest również chirurgiczne usunięcie zajętych chorobą obszarów.

Szczególnej uwagi wymagają pacjenci z neutropenią i z innych grup wysokiego ryzyka rozwoju aspergilozy. W celu minimalizacji ekspozycji na spory Aspergillus powinni oni przebywać w pomieszczeniach, w których powietrze jest filtrowane.