Ślepota rzeczna (onchocerkoza): przyczyny, objawy, leczenie

Onchocerkoza występuje przede wszystkim w Afryce, głównie w strefie równikowej, niektórych kraje Ameryki Południowej oraz Półwyspie Arabskim. Bardziej popularna nazwa tej groźnej, pasożytniczej choroby to ślepota rzeczna, bo w rezultacie może prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wzroku.

Spis treści

1. Ślepota rzeczna (onchocerkoza): objawy
2. Ślepota rzeczna (onchocerkoza): badania
3. Ślepota rzeczna (onchocerkoza): leczenie
4. Ślepota rzeczna (onchocerkoza): profilaktyka

Ślepota rzeczna (onchocerkoza) wywoływana jest przez pasożyty z gatunków nicieni Onchocerca volvulus, których przenosicielem (wektorem) jest niewielka czarna meszka z rodzaju Simulium. Zamieszkuje ona tereny rzeczne, przede wszystkim w Afryce w strefie równikowej, w Ameryce Południowej (niektóre obszary Brazylii, Kolumbii, Ekwadoru, Boliwii) oraz głównie w Jemenie na Półwyspie Arabskim. Do zakażenia dochodzi w wyniku ugryzienia – owad żywi się krwią, a w tym samym czasie nicienie wnikają w skórę człowieka. Tam po ok. roku osiągają postać dorosłą (pojedyncza filaria może mieć nawet kilkadziesiąt centymetrów długości), która jest zdolna do składania larw (mikrofilarie), żyjących w ludzkich tkankach.

Ślepota rzeczna (onchocerkoza): objawy

Pierwsze niepokojące objawy, wskazujące na możliwość zakażenia pasożytem Onchocerca volvulus, dotyczą skóry. Zaczyna ona swędzieć (świąd dotyczy przede wszystkim dolnych partii tułowia, ud i pośladków), pojawiają się zmiany w postaci podskórnych grudek czy pokrzywki, z widocznymi, rumieniowo-obrzękowymi zmianami na ciele. W przebiegu onchocerkozy pojawia sowda - liszajowaciejące zanikowe zapalenie skóry na kończynach lub tułowiu. To asymetryczne, swędzące, przebarwione zmiany nadmiernie rogowaciejącego, łuszczącego się naskórka. Zanik owłosienia i gruczołów potowych, przy powiększeniu węzłów chłonnych w pachwinach  sprawia, że określa się je mianem "wiszących pachwin". Z czasem skóra staje się wiotka, szybko się starzeje, bo larwy powodują niszczenie kolagenu i elastyny, odpowiedzialnych za jej jędrność. Mogą też tworzyć się wyczuwalne palcami guzki podskórne. To zgromadzone w jednym miejscu dorosłe osobniki pasożyta, które mogą żyć nawet 15 lat i produkować kolejne mikrofilarie. Skóra staje się odbarwiona, mogą pojawić się na niej również owrzodzenia, które z czasem się łuszczą oraz miejscowe obrzęki, jako wynik nieprawidłowo działającego układu limfatycznego.

Kolejnym, symptomatycznym objawem ślepoty rzecznej, jest powiększenie węzłów chłonnych. To odpowiedź organizmu na toczący się w niej stan zapalny. Jeśli choroba nie zostanie rozpoznana i nie wdroży się leczenia we wczesnym jej stadium, dochodzi do dalszego zakażenia organizmu.

Charakterystycznymi objawami ślepoty rzecznej są te dotyczące oczu: zapalenie spojówek i tęczówki, zmiany wewnątrz gałki ocznej (m.in. na siatkówce), zmętnienie rogówki, a z czasem również jej twardnienie. Okazuje się, że najbardziej niebezpieczne są obumarłe nicienie, wokół których tworzy się stan zapalny. Może to prowadzić do nieodwracalnych zmian w narządzie wzroku – do częściowej lub nawet całkowitej ślepoty.

Ślepota rzeczna (onchocerkoza): badania

By mieć całkowitą pewność, że mamy do czynienia ze ślepotą rzeczną lekarze wykonują szereg badań. Najprostszym jest biopsja skóry i umieszczenie jej fragmentu w specjalnym roztworze, gdzie pod mikroskopem można zaobserwować przemieszczające się w niej nicienie. Czasem stosuje się też chirurgiczne usunięcie podskórnego guza i sprawdzenie, czy występują tam dorosłe osobniki pasożyta. Jeszcze inną metodą jest badanie przedniego odcinka i dna oka, gdzie można zobaczyć nicienie i wytworzony wokół nich stan zapalny. W zaawansowanym stadium ślepoty rzecznej objawy są tak charakterystyczne, że badania są tylko formalnym potwierdzeniem choroby.

Ślepota rzeczna (onchocerkoza): leczenie

Podstawowym lekiem w przypadku onchocerkozy jest iwermektyna. Podaje się ją zazwyczaj raz na pół roku, kuracja trwa minimum 15 lat (tyle, ile żyje mniej więcej dorosły pasożyt). W praktyce przyjmuje się lek do końca życia, ponieważ nie zabija on dorosłych osobników pasożytów, a jedynie larwy. Najlepiej gdy leczenie rozpocznie się we wczesnym stadium choroby, wtedy są większe szanse na zahamowanie jej postępów, a objawy ograniczą się tylko do skóry czy węzłów chłonnych, a nie obejmą narządu wzroku. Obecnie trwają prace naukowców, by nie tylko opracować lek, zwalczający dorosłe postaci nicieni, ale też w celu stworzenia szczepionki, która zapobiegałaby zachorowaniu na tę groźną chorobę.

Ślepota rzeczna (onchocerkoza): profilaktyka

Najprostszym sposobem, by uniknąć zakażenia pasożytami, wywołującymi ślepotę rzeczną, jest unikanie miejsc, gdzie żyją meszki z rodzaju Simulium. Nie mają one zdolności do zbyt dalekiego przemieszczania się (zazwyczaj ok. kilkuset metrów), dlatego rejon ich występowania jest ograniczony. Jeśli jednak znajdziemy się na terenach, gdzie można je spotkać, warto zadbać o odpowiedni strój - zakładać ubrania z długimi rękawami, długie spodnie, zakrywające kostki, okrycie głowy. Można też stosować gotowe do kupienia preparaty odstraszające meszki lub naturalne olejki eteryczne o zapachu wanilii i eukaliptusa, bo nie lubią one tych zapachów.