Filariozy: przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Filariozy to choroby pasożytnicze wywołane przez nicienie żyjące w tkankach człowieka, przenoszone przez owady żywiące się krwią. Do zachorowania dochodzi najczęściej u osób zamieszkujących rejony podzwrotnikowe, a także u osób podróżujących w te części świata. jakie są objawy filariozy? Jak przebiega leczenie filariozy?

Spis treści

1. Filariozy: przyczyny
2. Filariozy: objawy
3. Filariozy: 4 główne rodzaje
4. Wuszererioza
5. Loajoza
6. Onchocerkoza
7. Mansoneloza
8. Filariozy: rozpoznanie
9. Filariozy: różnicowanie
10. Filariozy: leczenie
11. Filariozy: zapobieganie
12. Filariozy: rokowanie

Filariozy - choroby pasożytnicze wywoływane przez nicienie - zostały podzielone na 3 grupy, w zależności od objawów klinicznych jakie wywołują poszczególne pasożyty.

Wyróżnia się skórną postać filariozy (Loa loa, Onchocerca volvulus), postać limfatyczną (Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, Brugia timori), a także postać filariozy, w której przebiegu dominują objawy pochodzące z jam ciała (gatunki nicieni z grupy Mansonella).

W praktyce klinicznej zdecydowanie najczęściej obserwuje się postaci skórne i limfatyczne filarioz.Larwy nicieni dostają się do organizmu poprzez ukłucie komara lub innego krwiopijnego stawonoga, dlatego tak ważne jest, aby podróżując do egzotycznych krajów zadbać o regularne stosowanie skutecznych repelentów.

Wśród nicieni odpowiedzialnych za wywołanie filariozy wyróżnia się pasożyty Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, Brugia timori, Onchocerca volvulus oraz Loa loa. Typowo występują one w Azji, zwłaszcza w Indiach i Chinach, Indonezji, Afryce oraz Ameryce Południowej i Środkowej.

W Polsce nicienie te w środowisku naturalnym nie występują, jednak osoby chore na filariozę coraz częściej zgłaszają się do lekarza specjalisty chorób zakaźnych, z powodu wzrostu popularności egzotycznych podróży do krajów strefy tropikalnej.

Specyficzną cechą pasożytów z grupy nicieni jest przemieszczanie się drogą naczyń limfatycznych. Powodują wtedy utrudniony odpływ chłonki z okolicznych tkanek, gromadzenie się płynu tkankowego i w konsekwencji, powstawanie obrzęków limfatycznych.

Filariozy: przyczyny

Wektorem zakażenia filariozą są komary z rodzajów Culex, Aedes oraz Anopheles lub inne owady krwiopijne, np. meszki czy bąki. Zasysają one do swojego przewodu pokarmowego zainfekowaną mikrofilariami (czyli larwami nicieni) krew po ukłuciu chorego na filariozę człowieka.

W organizmie owada larwy przechodzą szereg przemian i dojrzewają do formy zdolnej do wywołania zakażenia (jest to dokładnie III stadium larwalne, przechodzące do aparatu kłująco-ssącego owada). W trakcie ukłucia i ssania krwi wcześniej zdrowego człowieka zdolne do zakażenia larwy przechodzą przez skórę do jego krwi obwodowej i rozwijają się do postaci dorosłej (filarii).

Dostają się do tkanki podskórnej, układu chłonnego oraz jam ciała, a stamtąd uwalniają do krwi obwodowej mikrofilarie, które są zasysane przez owady krwiopijne- w ten sposób cykl rozwojowy nicieni się zamyka.

Filariozy: objawy

Obraz kliniczny choroby pasożytniczej wywołanej nicieniami zależy głównie od rodzaju pasożyta, który ją wywołuje oraz lokalizacji jego dorosłej postaci. Zdarza się jednak, że przebiega bezobjawowo.

Do objawów wspólnych filarioz, prezentowanych przez pacjentów we wczesnym, ostrym stadium zakażenia zalicza się dolegliwości wywoływane głównie przez krążące we krwi obwodowej człowieka mikrofilarie oraz reakcję immunologiczną organizmu na obce antygeny pasożyta.

Chorzy najczęściej skarżą się na uciążliwy świąd skóry, pokrzywkę, nudności, powiększenie węzłów chłonnych, a także obrzęki kończyn dolnych czy narządów płciowych zewnętrznych.

W zaawansowanym stadium choroby, gdy postaci dorosłe lokalizują się w tkance podskórnej, układzie chłonnym, narządzie wzroku czy ośrodkowym układzie nerwowym, prezentowane przez chorych objawy chorobowe dotyczą z reguły zajętych narządów.

Towarzyszyć im mogą objawy ogólne, jak gorączka, bóle głowy oraz bóle stawowe, świadczące o toczącym się przewlekłym procesie zapalnym w organizmie.

W przewlekłym stadium choroby pasożytniczej leczonej nieodpowiednio lub wcale, obumarłe mikrofilarie i postaci dorosłe mogą ulegać zwapnieniu, tworzyć ziarniniaki i guzki w obrębie skóry i tkanki podskórnej.

Filariozy: 4 główne rodzaje

Wuszererioza

Wuszererioza jest najczęściej opisywaną filariozą u człowieka, wywoływaną przez nicienia Wuchereria bancrofti, przenoszoną przez komary. Postaci dorosłe nicieni żerują w naczyniach i węzłach chłonnych, przez co w zaawansowanym stadium choroby powstaje stan zapalny naczyń i powiększenie węzłów chłonnych.

Mogą być one tkliwe, o ograniczonej ruchomości względem tkanek otaczających, skóra nad nimi może być zmieniona, zaczerwieniona i nadmiernie ucieplona. Zmiany w obrębie układu chłonnego spowodowane są obecnością, rozwojem i obumieraniem filarii w węzłach i naczyniach chłonnych.

Warto zaznaczyć że dojrzałe samice Wuchereria bancrofti osiągają rozmiary około 8-10cm długości.

Nicienie powodują zaburzenia przepływu chłonki i powstawanie typowych obrzęków limfatycznych. Najczęstszym późnym powikłaniem nawracającego zapalenia naczyń chłonnych narządów płciowych u mężczyzn jest wodniak jądra.

Natomiast masywnych rozmiarów obrzęki, które doprowadzają do zniekształcenia zajętej okolicy, nazywane są słoniowacizną. Najczęściej dotyczy ona kończyn dolnych, jamy brzusznej i zewnętrznych narządów płciowych (moszny u mężczyzn, warg sromowych u kobiet).

Gromadzący się płyn tkankowy i chłonka wywołują przewlekły stan zapalny i doprowadzają do nieodwracalnego włóknienia tkanki łącznej.

Charakterystyczne jest wystąpienie trwałych zmian w postaci ogromnej opuchlizny uniemożliwiającej funkcjonowanie i poruszanie się, stwardnienia skóry, a także pojawienie się wybrzuszeń oraz narośli w obrębie zajętej procesem chorobowym okolicy, kończąc na zaburzeniach czucia i zmianach zwyrodnieniowych w układzie kostno-stawowym.

Zmieniona skóra jest sucha, zrogowaciała, napięta, błyszcząca, podatna na pęknięcia i tworzenie się trudno gojących się nadżerek oraz owrzodzeń, które stają się wrotami zakażenia.

Loajoza

Leoloza jest filariozą wywoływaną przez nicienia Loa loa, przenoszoną przez bąki z rodzaju Chrysops. Objawy choroby dotyczą najczęściej trzech układów:

• Objawy skórne

Loajoza należy do filarioz skórnych. Dorosłe postaci pasożyta lokalizować mogą się w obrębie tkanki łącznej podskórnej, dlatego typowymi objawami klinicznymi dla tej jednostki chorobowej są bolesne i swędzące zmiany skórne. Dolegliwości bólowe najczęściej występują w okolicy kończyn górnych i na twarzy.

Jakie choroby wywołują ból twarzy?

Ponadto, w ich obrębie tworzy się masywna, przemijająca po pewnym czasie (godzinach, a nawet dniach) opuchlizna nazywana obrzękiem kalabarskim. Są to pojawiające się okresowo, niebolesne zmiany tworzące się wokół martwych pasożytów.

• Objawy ze strony narządu wzroku

Postaci dorosłe nicienia lokalizować mogą się także w obrębie narządu wzroku. Może to doprowadzić do zaczerwienienia spojówek, łzawienia i obniżenia ostrości widzenia. Bez wprowadzenia właściwego leczenia loajoza prowadzi do retinopatii, odwarstwienia siatkówki, a w ostateczności do utraty wzroku.

• Objawy ze strony układu nerwowego

Postaci dorosłe nicienia Loa loa zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym mogą wywoływać zaburzenia czucia, neuropatię obwodową, napady padaczkowe, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu.

Onchocerkoza

Onchocerkoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez nicienie Onchocerca volvulus, przenoszoną przez różne gatunki meszek Simulium. Objawy choroby dotyczą najczęściej narządów i układów:

• Objawy ze strony narządu wzroku

Onchocerkoza inaczej nazywana jest także ślepotą rzeczną. Typowymi cechami dla tej choroby pasożytniczej są zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zapalenie tęczówki, a także ciała rzęskowego.

Najgroźniejszym i niestety najczęstszym powikłaniem przewlekłym zakażenia nicieniem Onchocerca są zaćma (zmętnienie soczewki) oraz jaskra (wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej), które skutkować mogą wraz z upływem czasu stopniowym ograniczeniem ostrości wzroku, a nawet rozwojem całkowitej ślepoty.

• Objawy skórne

Na powierzchni skóry osoby zakażonej nicieniem pojawiają się swędzące grudki i guzki, często zlokalizowane na skórze kończyn górnych i dolnych, tułowiu i pośladkach oraz na głowie. Znajdują się w nich dorosłe postaci nicienia Onchocerca - jedną z metod diagnostycznych tej choroby jest wykrywanie w guzkach pasożytów.

Warto wspomnieć, że dorosłe samice Onchocerca osiągają długość ciała 20-70cm, a samce 3-12cm. Skóra chorych jest zaczerwieniona, obrzęknięta, mało elastyczna, z zaburzeniami pigmentacji, sucha i łatwo się łuszczy.

• Objawy ze strony układu chłonnego

Powiększone węzły chłonne i zaburzenia drenażu chłonki z okolicy narządów płciowych, spowodowane obecnością w naczyniach dojrzałych postaci nicienia, mogą doprowadzić w skrajnych przypadkach do rozwoju słoniowacizny kończyn dolnych i moszny.

Zdarza się, znaczne powiększenie węzłów chłonnych prowadzi do powstawania dużych fałd mało sprężystej i wiotkiej skóry, które zwisają w okolicy pachwin ("wiszące pachwiny"), powodując u pacjentów duży dyskomfort.

Mansoneloza

Mansoneloza to choroba pasożytnicza wywoływana przez nicienie z grupy Mansonella, przenoszona przez muchówki z rodzaju Culicoides, Aedes i Anopheles.

Filarioza ta najczęściej nie wywołuje żadnych charakterystycznych objawów. Może powodować powiększenie węzłów chłonnych oraz reakcje alergiczne związane z inwazją mikrofilarii. Pacjenci zgłaszają pokrzywkę, świąd skóry, obecność guzów i guzków w jej obrębie, a także ogólne objawy grypopodobne, wśród których wyróżnia się gorączkę, ból głowy, ból i obrzęki stawów oraz ból brzucha.

Filariozy: rozpoznanie

Rozpoznanie choroby pasożytniczej ustala lekarz specjalizujący się w zakresie chorób zakaźnych na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego, badania fizykalnego oraz wyników badań dodatkowych. Bardzo ważne jest udzielenie informacji lekarzowi na temat egzotycznych podróży do krajów endemicznego występowania nicieni.

Cechą zwracającą uwagę na możliwość występowania choroby pasożytniczej jest stwierdzana w morfologii krwi eozynofilia, czyli zwiększony odsetek leukocytów kwasochłonnych, a także wysokie stężenia immunoglobulin IgE.

Do ustalenia diagnozy wykorzystuje się także specjalistyczne badanie parazytologiczne krwi, polegające na oglądaniu pod mikroskopem grubego rozmazu świeżej kropli krwi obwodowej pacjenta barwionego metodą Giemsy lub hematoksyliną. Polega ono na określeniu obecności mikrofilarii w badanej próbce.

Warto pamiętać, że krew do badania powinna być pobrana o odpowiedniej porze dnia i nocy, w zależności od aktywności dobowej mikrofilarii wytwarzanej przez badanego pasożyta.

Mikrofilarie Wuchererii bancrofti oraz Brugia malayi są aktywne w nocy, natomiast Loa loa w ciągu dnia.

Do wykrywania filarioz służą także specjalistyczne metody serologiczne, które opierają się na wykrywaniu swoistych przeciwciał przeciwko nicieniom metodami immunoenzymatycznymi, a także metody molekularne, opierające się na wykrywaniu materiału genetycznego parazytów przy pomocy PCR.

Obecność mikrofilarii można także badać w moczu, wycinkach guzków na skórze oraz w komorze przedniej oka, zależnie od rodzaju nicienia i filariozy. Czasami, w zaawansowanym stadium choroby do uwidocznienia dorosłych postaci pasożytów, które znajdują się w naczyniach chłonnych i powodują ich niedrożność, wykorzystuje się badanie ultrasonograficzne.

Filariozy: różnicowanie

Zakażenie nicieniami należy różnicować z innymi schorzeniami, które powodują ostre zapalenie naczyń chłonnych i limfadenopatię, czyli powiększenie węzłów chłonnych. Wyróżnia się wśród nich sarkoidozę, gruźlicę oraz trąd.

Obrzęk limfatyczny i słoniowacizna, mogą być spowodowane nie tylko przez pasożyty w naczyniach chłonnych, które uniemożliwiają przepływ limfy, ale także uszkodzeniem naczyń chłonnych podczas zabiegu operacyjnego, w przebiegu choroby nowotworowej, a także niewydolnością krążenia.

Przed ustaleniem ostatecznego rozpoznania należy także wykluczyć częstą przyczynę występowania obrzęków kończyn dolnych, jakim jest zakrzepowe zapalenie żył.

Filariozy: leczenie

Lekiem z wyboru stosowanym w terapii filarioz jest dietylokarbamazyna, która skutecznie niszczy krążące mikrofilarie. Warto jednak pamiętać, że rozpadające się postaci larwalne pasożytów mogą wywołać u chorego silną reakcję alergiczną, a nawet doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, dlatego leczenie przeprowadza się wyłącznie w wyspecjalizowanych ośrodkach pod ścisłą kontrolą lekarzy.

Terapię rozpoczyna się od niskich dawek leku, stopniowo i powoli je zwiększając. Innymi lekami stosowanymi w terapii filarioz są iwermektyna, albendazol, a także suramina.

Wspomagająco można stosować leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, nie zwalczą one jednak przyczyny choroby. W zaawansowanym stadium choroby, zwłaszcza słoniowaciźnie, wyleczenie pacjenta nie jest możliwe, należy dbać o higienę i dobry stan skóry kończyn, a także nie dopuszczać do powstawania w jej obrębie trudno gojących się nadżerek czy owrzodzeń.

Warto zadbać o codzienną aktywność fizyczną, która poprawia przepływ chłonki. Leczenie zabiegowe może być niezbędne w zaawansowanym stadium choroby, zwłaszcza przy terapii wodniaka jądra.

Filariozy: zapobieganie

Jedyną poznaną metodą zapobiegania zachorowaniu na filariozę jest skuteczna ochrona przed komarami i innymi owadami krwiopijnymi podczas pobytu w krajach tropikalnych. Zaleca się stosowanie repelentów, moskitier oraz noszenie odzieży z długimi rękawami i nogawkami, zwłaszcza po zmroku.

Filariozy: rokowanie

Rokowanie pacjentów zmagających się z chorobą pasożytniczą jaką jest filarioza jest stosunkowo dobre we wczesnym stadium zaawansowania choroby. Nadal nie odkryto skutecznej terapii trwałych powikłań choroby, do których należy m.in. słoniowacizna, dlatego tak istotne jest wczesne zgłoszenie się do lekarza i rozpoczęcie leczenia.