Witrektomia - operacja, która ratuje wzrok

Często mówi się, że witrektomia to "operacja ostatniej szansy", i jest w tym dużo prawdy. Dzięki temu zabiegowi wiele osób cieszy się dobrym wzrokiem, chociaż wcześniej miały niewielkie szanse na jego zachowanie. Kiedy wykonuje się witrektomię i jak przebiega taka operacja?

Spis treści

1. Witrektomia: wskazania
2. Badania przed witrektomią
3. Jak przebiega operacja?
4. Co po operacji?

Witrektomia to nowoczesna technika operacyjna lecząca głównie schorzenia siatkówki, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu nieuchronnie prowadziły do utraty wzroku.

Siatkówka (błona wyścielająca tylna ścianę oka) odgrywa w procesie widzenia bardzo ważną rolę. Przekazuje do komórek mózgowych impulsy świetlne (wcześniej przekształcając je na impulsy elektryczne), gdzie zostają zamienione na obrazy oglądanych przez nas przedmiotów. Dlatego, jeżeli coś w siatkówce szwankuje, pogarsza się wzrok.

Dokładność widzenia aż w 90 procentach zależy od stanu tzw. plamki żółtej, czyli centralnej części siatkówki, która umożliwia precyzyjne widzenie tego, co znajduje się na wprost. W tym miejscu mieści się najwięcej receptorów światłoczułych i każdy z nich jest połączony z jednym neuronem znajdującym się w polu wzrokowym mózgu (1:1), podczas gdy w innych rejonach siatkówki 200 receptorów "zaopatruje" jedną komórkę nerwową.

Witrektomia: wskazania

Wskazaniem do witrektomii są wszystkie choroby związane z mechanicznym uszkodzeniem siatkówki. Może uratować i poprawić wzrok w przypadku odwarstwienia siatkówki, otworu w plamce żółtej czy krwotoków podsiatkówkowych. Operacje przeprowadza się najczęściej wtedy, gdy nie ma innych sposobów wyleczenia schorzenia.

Witrektomia jest jedynym ratunkiem w przypadku uszkodzenia siatkówki wskutek zrostów z ciałem szklistym (galaretowata substancja składająca się w 98 procentach z wody, która wypełnia tylną komorę oka między soczewką a siatkówką, nadaje gałce ocznej kształt i chroni siatkówkę). Zabieg wykonuje się głównie w celu przyłożenia siatkówki, gdy nie można użyć specjalnej plomby zamykającej "dziurę" od zewnątrz. Uwalnia wtedy siatkówkę od nieprawidłowych zrostów z ciałem szklistym, co powoduje powstanie przedarcia siatkówki.

Witrektomia służy też do usuwania błon na siatkówce czy zamknięcia otworu plamki żółtej. Otwory powstają na skutek działania sił rozsuwających siatkówkę na boki. Nie wiadomo jednak, co wyzwala takie napięcie ani dlaczego ciało szkliste przykleja się do plamki.

Witrektomię stosuje się również, by oczyścić drogę światła z zalegającej krwi czy złogów przesłaniających widzenie. Wylewy krwi do oka najczęściej towarzyszą zmianom na tle cukrzycy (retinopatia cukrzycowa). Początkowo choroba powoduje uszkodzenie drobnych naczyń siatkówki – im więcej uszkodzonych naczyń, tym większy obszar niedokrwienia. Następstwem tego jest tworzenie się nowych, nieprawidłowych naczyń i nawracające krwawienia, co w konsekwencji prowadzi do powtarzających się wylewów krwi do ciała szklistego i odwarstwienia siatkówki. Na wylewy narażone są też osoby ze zwyrodnieniem naczyń krwionośnych. W ciele szklistym z wiekiem tworzą się męty ciała szklistego, po pewnym czasie obkurcza się ono i oddziela od siatkówki. Podczas tego procesu (który zaczyna się ok. 50. roku życia) może dojść do uszkodzenia naczynia krwionośnego, przedarcia i odwarstwienia siatkówki. Tego typu zmiany zwykle występują w osłabionej części siatkówki, najczęściej w tzw. zwyrodnieniu kraciastym.

U niektórych na skutek złego metabolizmu w ciele szklistym gromadzą się złogi, które utrudniają dopływ światła do siatkówki. Z reguły są to mydła wapniowe lub złogi cholesterolowe – taką sytuację nazywamy skrzeniem. Skrzenie białe lub bielejące dotyczy mydła wapniowego, natomiast rozpływ skrzący (w badaniu widać złocisty pył) towarzyszy złogom cholesterolu.

Badania przed witrektomią

Zanim lekarz podejmie decyzję o operacji, trzeba wykonać szereg badań:

• OCT (okulistyczna koherentna tomografia) daje przekrój siatkówki z dokładnością do 3 mikrometrów, dzięki temu lekarz może zobaczyć, w których warstwach siatkówka jest uszkodzona albo jakie są relacje między ciałem szklistym a siatkówką;
• USG oka pokazuje topografię oka, co pozwala dokładnie zlokalizować miejsce, gdzie siatkówka jest odwarstwiona;
• badania okulistyczne (ostrość i pole widzenia, ciśnienie w gałce ocznej).

Na podstawie wyników wykonuje się mapę siatkówki, zaznaczając miejsce przedarcia lub/i otworów oraz rozległość odwarstwienia, i opracowuje plan zabiegu.

Jak przebiega operacja?

Celem witrektomii jest usunięcie patologicznych zmian z siatkówki i ciała szklistego. Chirurg dokonuje tej operacji, korzystając ze specjalistycznego mikroskopu oraz specjalnego oświetlenia, z reguły ksenonowego lub diodowego, które daje jasne białe światło, nie ogrzewa i jest dostarczane do oka za pomocą światłowodu. Żeby dostać się do siatkówki, wykonuje się nacięcia w trzech miejscach: dla światłowodu, dla witrektomu (jest to rodzaj gilotyny przesuwającej się z dużą prędkością, która tnie i zasysa) i dla infuzji, by podać niezbędny płyn lub powietrze. Ranki są nieduże, mają długość ok. 0,65 milimetra.

Za pomocą witrektomu usuwa się ciało szkliste i w to miejsce wpuszcza się do oka inną substancję: gaz (jałowe powietrze lub mieszaninę powietrza i specjalnego gazu rozprężającego), płyn infuzyjny lub olej silikonowy, które służą przytrzymaniu siatkówki i zachowaniu kształtu oka. Rodzaj wypełnienia zależy od rodzaju schorzenia siatkówki i decyzji chirurga. Często dopiero podczas operacji można w pełni ocenić stan oka. Olej silikonowy podaje się w ciężkich stanach, gdy trzeba długo przyciskać siatkówkę do podłoża, żeby odzyskać widzenie. Płyny i gazy ulegają samoistnemu wchłonięciu w ciągu 1-6 tygodni. Wadą oleju jest to, że trzeba go operacyjnie usunąć. Ze względu na stan oka czasami olej po kilku, kilkunastu miesiącach tylko się wymienia.

W zależności od stanu oka operacja może mieć różny przebieg. Aby zamknąć otwór w plamce, nie trzeba wycinać całego ciała szklistego. Robi się w nim tylko tunel, przez który za pomocą narzędzi, pod dużym powiększeniem zdejmuje się, wcześniej zabarwioną specjalną substancją, błonę graniczną wewnętrzną siatkówki, żeby zrelaksować napięcia wokół otworu. Potem podaje się do środka gaz lub inną substancję, która rozmasuje obrzęk plamki oraz umożliwi zejście się brzegów otworu.

W przypadku odwarstwienia siatkówki trzeba znaleźć wszystkie dziury i przedarcia, oddzielić od nich ciało szkliste, przyłożyć siatkówkę (odpompować płyn spod siatkówki, tak by przylgnęła do podłoża), miejsca wokół dziur naświetlić laserem i, aby to się zrosło – podać gaz lub olej silikonowy. Niekiedy zabieg przeprowadza się razem z usunięciem zaćmy.

Co po operacji?

Przez kilka dni może utrzymywać się ból oka – pomagają wtedy zwykle środki przeciwbólowe dostępne bez recepty. Początkowo widzenie może być gorsze, wzrok jednak będzie stopniowo wracać do normy. W przypadku wypełnienia olejem silikonowym pogorszenie wzroku utrzymuje się czasem dłużej i jest na tyle uciążliwe, że trzeba wymienić szkła do momentu wypuszczenia oleju.

W rekonwalescencji bardzo pomaga pozostawanie 4-5 godzin dziennie w wymuszonej pozycji: siedzenie z pochyloną do przodu, podpartą głową, chodzenie w lekkim skłonie, leżenie na brzuchu. Nie wolno spać na plecach. W nocy można przesłaniać operowane oko, żeby uniknąć przypadkowego podrażnienia. Do momentu wchłonięcia się gazu (w zależności od jego rodzaju 1-5 tygodni) należy unikać podróży samolotem i wycieczek wysokogórskich; przy oleju silikonowym można latać.

Przez 3 tygodnie nie wolno pływać ani się kąpać, by nie dopuścić do zakażenia rany. Należy też unikać sauny – długi kontakt z bardzo rozgrzanym powietrzem nie jest dobry dla operowanego oka.

W wyznaczonym terminie należy zgłaszać się na wizyty kontrolne. To bardzo ważne, ponieważ operacja jest obarczona ryzykiem powikłań (określa się je na ok. 10%). Najczęściej to zaćma albo krwotoki do oka, najpoważniejszą komplikacją jest odwarstwienie, a w przypadku odwarstwienia – nieprzyłożenie się siatkówki.

miesięcznik "Zdrowie"