Ich zatkanie grozi schorzeniami oczu. Czym są gruczoły Meiboma?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Gruczoły Meiboma produkują wydzielinę, która nawilża oko. Bez niej dochodzi do tarcia rogówki i spojówki, a tym samym do ciągłego podrażniania oka, które może prowadzić nawet do utraty wzroku. Zobacz, jak funkcjonują te gruczoły i co może cię spotkać, jeśli zaniedbasz higienę powiek.

Spis treści

1. Czym są gruczoły Meiboma?
2. Gruczoły Meiboma – jaką pełnią funkcję?
3. Dysfunkcja gruczołów Meiboma – na czym polega?
4. Czynniki wpływające na dysfunkcję gruczołów Meiboma
5. Choroby spowodowane przez zaburzenia pracy gruczołów Meiboma
6. Leczenie dysfunkcji gruczołów Meiboma

Czym są gruczoły Meiboma?

Aby zrozumieć dokładnie, czym są gruczoły Meiboma i gdzie są umiejscowione, warto zapoznać się z ogólną budową oka.

Oko zbudowane jest z gałki ocznej oraz powieki, aparatu łzowego, spojówki i mięśni gałki ocznej. Każda gałka oczna posiada ścianę, na którą składa się warstwa włóknista (znajduje się od zewnątrz), warstwa naczyniowa (środkowa) oraz nerwowa (umiejscowiona od wewnątrz, nazywana siatkówką).

Najbardziej wewnętrzna warstwa, czyli siatkówka, posiada na swojej powierzchni fotoreceptory (czopki, pręciki), które pochłaniają światło. Czopki umożliwiają np. widzenie w intensywnym świetle, natomiast pręciki pozwalają widzieć, gdy światło jest przytłumione np. o zmroku.

Na środkową warstwę ściany gałki ocznej – błonę naczyniową, składają się natomiast: tęczówka, ciało rzęskowe i naczyniówka. Na tęczówce usytuowana jest źrenica, która reguluje ilość światła, jaka pada na siatkówkę.

Warstwa zewnętrzna, czyli włóknista, złożona jest z rogówki oraz twardówki. Zadaniem rogówki jest załamywanie światła. Przednia część gałki ocznej oraz wewnętrzna część powieki zajęte są przez spojówkę. Jest to bardzo cienka błona, która jest zwilżana m.in. przez wydzielinę produkowaną przez gruczoły łzowe.

Za nawilżanie spojówki i rogówki odpowiada też wydzielina produkowana przez gruczoły Meiboma usytuowane wewnątrz tarczki powieki.

Gruczoły Meiboma – jaką pełnią funkcję?

Ze względu na to, że ani rogówka ani spojówka nie posiadają własnej, naturalnej ochrony przed wysychaniem i nie mają bariery ochronnej przed wnikaniem do nich drobnoustrojów, konieczne jest powlekanie ich filmem łzowym.

Film ten składa się z trzech warstw:

• warstwy śluzowej (najbliżej spojówki),
• warstwy wodnej (środkowej)
• i warstwy lipidowej (zewnętrznej).

Głównym składnikiem warstwy mucynowej są glikoproteiny, które są wytwarzane przez komórki kubkowe spojówki, czyli tak zwane gruczoły Molla i Krase’a.

Warstwę środkową, wodną, którą tworzą: woda, białko oraz sole. Produkowane są przez gruczoły łzowe i mają właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, ogólnie hamujące rozwój drobnoustrojów. Wypłukują także zanieczyszczenia, które dostały się do oka i utrzymują odpowiednie nawodnienie nabłonka.

Z kolei warstwa lipidowa złożona jest z estrów cholesterolu i wosków estrowych, które wytwarzane są przez gruczoły Meiboma.

Pełni ona bardzo ważne zadanie, natłuszcza bowiem powierzchnię oka i zapobiega tarciu gałki ocznej przez powiekę. Warstwa tłuszczowa zapobiega też parowaniu wody z łez.

Dysfunkcja gruczołów Meiboma – na czym polega?

Zaburzenie pracy gruczołów Meiboma jest najczęstszym, wykrywanym schorzeniem okulistycznym, z którym zgłaszają się pacjenci do gabinetu specjalisty. Dysfunkcje tych gruczołów wynikają przede wszystkim z rozwijającego się w nich stanu zapalnego, nieprawidłowego składu wydzieliny lub ilościowej zmiany wydzielanej substancji.

Prawidłowo działające gruczoły Meiboma, które są gruczołami łojowymi, wytwarzają lipidy, które powlekają zewnętrzną warstwę spojówki. Wydzielina uwalniania jest przede wszystkim w trakcie mrugania.

Podczas ruchu powieki ku górze, jest ona rozprowadzana po powierzchni gałki ocznej. Z kolei kiedy powieka kieruje się w dół, zbiera wydzielinę i osadza ją na brzegu powieki aż do kolejnego mrugania.

Zarówno rzadsze mruganie, które ma miejsce np. podczas pracy przy komputerze, jak i zatkanie ujścia gruczołów Meiboma, prowadzić mogą do zaburzeń w wytwarzaniu wydzieliny, zmniejszając jej ilość, co niekorzystnie odbija się na stanie oka. Staje się ono przesuszone, podrażnione, często zaczerwienione, a pacjenci skarżą się na uczucie pieczenia.

Czynniki wpływające na dysfunkcję gruczołów Meiboma

Hiperkeratynizacja oraz zatkanie ujścia gruczołów

Najbardziej istotnym czynnikiem przyczyniającym się do dysfunkcji gruczołów Meiboma jest nadmierne, patologiczne rogowacenie nabłonka przewodów wyprowadzających wydzielinę oraz hiperkeratynizacja ujścia gruczołów Meiboma.

W momencie, gdy pojawia się zbyt dużo zrogowaciałych komórek nabłonka, dochodzi do zagęszczenia wydzieliny, zwiększenia jej lepkości, co z kolei doprowadza do zwężenia przewodów wyprowadzających, jak również stopniowego zatykania ujścia gruczołów łojowych.

Prowadzi to do jednoczesnego zastoju wydzieliny, jak również wzrostu ciśnienia w systemie kanalików. Z upływem czasu dochodzi do atrofii gruczołowej, niekorzystnych zmian w nabłonku – nawet metaplazji, jak również zaburzeń w produkcji wydzieliny oraz spadku jej jakości.

Hormony

Hormony płciowe w bardzo dużym stopniu wpływają na funkcjonowanie gruczołów Meiboma, gdyż tak zwane męskie hormony płciowe – androgeny (wytwarzane też przez kobiety) pobudzają gruczoły do zwiększonej syntezy lipidów. Powodują one większą produkcję tłuszczy, a jednocześnie zwiększają ilość wydzielanej warstwy filmu powlekającego oko.

Z kolei estrogeny oraz progesteron hamują te działania. „Żeńskie” hormony płciowe działają anatagonistycznie wobec androgenów, co powoduje, że hamują produkcję lipidów, a co za tym idzie – wydzieliny.

Tłumaczy to, dlaczego kobiety, które stosują środki antykoncepcyjne lub hormonalną terapię zastępczą mogą mieć problem z zespołem suchego oka wywołanego przez zaburzenia funkcjonowania gruczołów Meiboma (u podłoża stoi wtedy np. nadmiar estrogenów).

Leki i choroby, które mogą zaburzać funkcjonowanie gruczołów Meiboma

Lekami, które sprzyjają zaburzeniom gruczołów Meiboma, są leki przeciwalergiczne stosowane doustnie. Mogą one zwiększać ryzyko zaniku tych gruczołów. Poza tym niekorzystnie wpływają leki hipotensyjne (na obniżenie ciśnienia), jak również leki antydepresyjne.

Leki hormonalne, które działają antyandrogenowo również mogą przyczyniać się do dysfunkcji gruczołów Meiboma.

Chorobą, która może przyczyniać się do dysfunkcji gruczołów łojowych brzegów powiek, jest zespół Sjorgena, który należy do chorób autoimmunologicznych. Jest to schorzenie, które atakuje tkanki i bardzo często objawia się nadmierną suchością oczu.

Również trądzik różowaty w jego postaci ocznej przyczyniać się będzie do zaburzeń gruczołów Meiboma. Oprócz tego czynnikami ryzyka są: hipercholesterolemia, choroba atopowa, nadciśnienie tętnicze, niedobór androgenów.

Czynnikami sprzyjającymi dysfunkcji wydzielania lipidów przez gruczoły Meiboma są również: zapalenie brzegów powiek, olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek, zespół wiotkiej powieki, czy zakażenie Demodex folliculorum.

Wilgotność powietrza

Duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gruczołów Meiboma ma również wilgotność powietrza.

Kiedy w otoczeniu jest zbyt sucho – a dyskomfort dla osób z zespołem suchego oka pojawia się już przy 5 % wilgotności i 40 % parowania łez z powierzchni gałki ocznej, dochodzi do podrażnienia oka.

To dlatego przebywanie przez dłuższy czas w klimatyzowanych pomieszczeniach, jak również przemieszczanie się samolotem, powoduje gorsze funkcjonowanie oka, jego pieczenie i wpływa niekorzystnie na pracę gruczołów Meiboma.

Choroby spowodowane przez zaburzenia pracy gruczołów Meiboma

Zespół suchego oka

Niedobór lipidów produkowanych przez gruczoły Meiboma przyczynia się do nadmiernego parowania łez, a tym samym do powstania zespołu suchego oka. Schorzenie to wiąże się ze zmniejszonym wydzielaniem łez, jak również nieprawidłowym ich składem.

Oczy są nadmiernie przesuszone, pieką, swędzą i dają uczucie piasku pod powiekami. Pacjenci skarżą się na przekrwienie gałki ocznej, a także czasem na zaburzenia widzenia.

Zespół suchego oka powoduje niestabilność filmu łzowego, co zwiększa ryzyko zapalenie spojówek, samej powierzchni oka, czy też gruczołów dodatkowych. Może też prowadzić do uszkodzenia oka.

Infekcje brzegów powiek

Ze względu na to, że dysfunkcja gruczołów Meiboma zaburza skład filtru łzowego, który chroni oko przed wnikaniem do niego różnorakich drobnoustrojów, może dojść do licznych infekcji brzegów powiek.

Jedną z konsekwencji może być gradówka – niewielki guzek, które powstaje na skutek zatkania ujścia gruczołów Meiboma oraz nagromadzenia wokół nich łojowej wydzieliny. Jest ona jałowym zapaleniem, zwykle o charakterze przewlekłym, które ma charakter ziarniny. Gradówka zlokalizowana jest zwykle w obrębie dolnej lub górnej powieki. Towarzyszy jej zgrubienie brzegu powieki.

Inną postacią stanu zapalnego brzegu powiek jest jęczmień, który jest ostrą fazą zapalenia wynikającą z zakażenia paciorkowcem lub gronkowcem. Do nadkażenia dochodzi znów w wyniku zatkania ujścia gruczołów Meiboma i zgromadzenia wokół nich wydzieliny.

Typowym objawem tej infekcji jest bolesny ropień usytuowany na powiece oraz mocne zaczerwienie miejsca, w którym się on znajduje. Jęczmieniowi towarzyszy silny ból, a oczy mogą łzawić i swędzić.

Inne powikłania

Osoby które zmagają się z przewlekłym zapaleniem gruczołów Meiboma są bardziej narażone na stopniowy zanik tych gruczołów.

Poza tym ich dysfunkcja wpływa na zmiany w pozostałych strukturach oka powodując np. zapalenie nadtwardówki, nastrzyk spojówki gałkowej (czyli poszerzenie jej naczyń), uszkodzenie nabłonka rogówki a także jej ścieńczenie. Zaburzenia te prowadzą do częstych zapaleń rogówki i spojówki.

Leczenie dysfunkcji gruczołów Meiboma

W tym momencie nie ma konkretnych leków, które mogłyby wyleczyć na stałe zaburzenia zachodzące w gruczołach Meiboma.

Stosuje się tu przeważnie leczenie zachowawcze polegające na stosowaniu ciepłych kompresów, przemywaniu brzegów powiek oraz aplikowaniu sztucznych łez. Ciepłe kompresy mają na celu rozrzedzić wydzielinę, a następujący po tym ( i konieczny) masaż powiek, pozwala skuteczniej ją upłynnić i udrożnić ujścia gruczołów.

Kompresy najlepiej wykonywać z ciepłej, a nawet bardzo ciepłej wody lub herbaty (stosujemy napar). Wygodniejszą formą niż waciki nasączone herbatą są specjalne okulary wypełnione nagrzewającą się łatwo substancją.

Podgrzewamy je w garnku z gorącą wodą, a kiedy uzyskają odpowiednią temperaturę (zwykle po około 10 minutach), czekamy aż chwilkę przestygną (chodzi o to aby nie poparzyć oka) i nakładamy na przymknięte powieki. Kompres trzymamy do czasu wystygnięcia okularów.

Późniejszy etap pracy z upłynnianiem wydzieliny polega na tym, że po ciepłym kompresie nagrzane powieki masujemy ruchem okrężnym, ściągając skórę i wydzielinę w dół, do brzegu powiek.

Następnie oczyszczamy powierzchnię powiek za pomocą specjalnych chusteczek o działaniu odkażającym. Tego typu chusteczki stosujemy też kilka razy w ciągu dnia.

Są do zdobycia w aptece i działają o wiele lepiej niż zwykła chusteczka higieniczna, która podrażnia oko.

W trakcie dnia należy również nawilżać oko przy pomocy sztucznych łez, co pozwala na lepsze funkcjonowanie oka w ciągu dnia i pozbycie się uczucia pieczenia czy podrażnienia.

Sposobem na leczenie dysfunkcji gruczołów Meiboma jest również suplementacja kwasami omega-3. Wpływają one korzystnie na skład lipidów wytwarzanych przez te gruczoły, jak również działają przeciwzapalnie.

Aby uzyskać korzystny efekt wynikający z ich suplementacji należy stosować od 1-2 grama dziennie. W przypadku początkowych bólów brzucha (wynikających z trawienia tłuszczu) warto zacząć od mniejszej dawki, aby przyzwyczajać organizm do trawienia oleju.

Przy braku poprawy, należy skonsultować problem ze specjalistą, gdyż nie trawienie tłuszczu może wynikać np. z niewydolności wątroby lub trzustki.

Dominika Wilk