Film łzowy - skład i funkcje

Film łzowy to cienka warstwa ochronna, która powleka powierzchnię gałki ocznej i jest po niej mechanicznie rozprowadzana dzięki stałemu, bezwiednemu mruganiu. Jaki jest skład filmu łzowego? Jaka jest jego rola? Co się dzieje, gdy pojawiają się zaburzenia wydzielania filmu łzowego?

Spis treści

1. Film łzowy - warstwy
2. Film łzowy - skład
3. Film łzowy - funkcje
4. Film łzowy - zaburzenia
5. Film łzowy - leczenie

Aby film łzowy był prawidłowo rozprowadzany po całej powierzchni oka i działał ochronnie muszą być spełnione trzy warunki. Pierwszym jest prawidłowy odruch mrugania, drugim - ścisły kontakt między zewnętrzną powierzchnią oka a powiekami, a trzecim prawidłowa budowa nabłonka rogówki.

Film łzowy - warstwy

Prawidłowy film łzowy składa się z trzech warstw:

• wodnistej, wydzielanej przez gruczoły łzowe
• śluzowej wydzielanej przez komórki kubkowe spojówki
• tłuszczowej wydzielanej przez gruczoły łojowe Meiboma

Każda z tych warstw odgrywa bardzo ważną rolę nie tylko w ochronie gałki ocznej, ale także w procesie prawidłowego widzenia.

Warstwa tłuszczowa (lipidowa) stanowi warstwę zewnętrzną filmu łzowego. Utrudnia ona odparowywanie łez, utrzymuje stabilność filmu łzowego oraz umożliwia swobodne (bez oporu), poruszanie gałkami ocznymi.

Grubość warstwy lipidowej zwiększa się podczas wzmożonego mrugania i zmniejsza przy rzadkim mruganiu. Niedobór tej warstwy sprzyja dolegliwości jaką jest zespół suchego oka.

Warstwa wodna to środkowa część filmu łzowego. Składa się ona głównie z wody, elektrolitów, mucyny oraz białka. Jej głównym zadaniem jest właściwe nawilżenie nabłonka rogówki oraz dostarczenie do niego tlenu.

Warstwa ta zawiera w swoim składzie mi.in immunoglobuliny A i dzięki temu ma właściwości przeciwbakteryjne, a tym samym wpływa na dezynfekcje powierzchni oka.

Warstwa wodna filmu łzowego usuwa z powierzchni oka wszelkie zanieczyszczenia oraz utrzymuje gładką powierzchnię optyczną poprzez eliminowanie drobnych nieregularności przedniej powierzchni rogówki.

Warstwa śluzowa (mucynowa) pozwala na ścisłe przyleganie i utrzymywanie się filmu łzowego na powierzchni rogówki. Niedobory w warstwie śluzowej mogą wynikać z braku wody oraz nadmiernego odparowywania łez.

Film łzowy - skład

Film łzowy musi mieć odpowiedni skład i być wytwarzany we właściwej ilości, aby oczy były prawidłowo odżywiane i utrzymywane w dobrej kondycji. Pojawienie się nieprawidłowości w którejkolwiek z trzech wymienionych wcześniej warstw prowadzi do wystąpienia schorzenia nazywanego zespołem suchego oka.

Łzy to przezroczysta ciecz, której głównym składnikiem jest woda. Poza nią składnikiem łez jest także:

• chlorek sodowy (około 0,9%) nadający im słonawy smak
• białka (około 0,5-0,7%) - albuminy, lizozym (rozpuszcza błonę komórkową bakterii) i globuliny
• kwas askorbinowy
• cukier i mocznik
• elektrolity (aniony chlorku i fosforu, kationy sodu i potasu)

Film łzowy - funkcje

Najważniejszą rolą filmu łzowego jest nawilżanie i odżywianie powierzchni oka, co zapobiega uszkodzeniom rogówki. Film łzowy pełni rolę "smaru", który ułatwia swobodne ruchy powiek. Substancje chemiczne zawarte we łzach wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, chroniąc oko przed infekcjami.

Film łzowy ma także wpływ na regulację ostrości widzenia. Powierzchnia filmu łzowego stykająca się ze światem zewnętrznym (powietrzem) posiada największą, w całym układzie optycznym oka, moc załamującą promienie światła. Wynosi ona ok. 60 dioptrii.

Film łzowy skupia promienie światła na siatkówce, co wpływa na ostre widzenie. Dlatego nawet niewielkie zaburzenia ciągłości filmu łzowego mogą mieć wpływ na pogorszenie się ostrości wzroku.

Film łzowy - zaburzenia

Najczęstszą przyczynę nieprawidłowego działania filmu łzowego są zaburzenia w składzie warstwy wodnej. Zmniejszanie wydzielania łez najczęściej związane jest z autoimmunologicznym procesem zaniku gruczołów łzowych, który występuje u ludzi starszych.

Do częstych przyczyn należy przyjmowanie niektórych leków, np. alfa- i beta- blokerów stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, leków przeciwdepresyjnych, leków antyarytmicznych, przeciw chorobie Parkinsona, leków przeciwhistaminowych czy stosowanych w leczeniu choroby wrzodowej.

Do tej grupy należą także leki stosowane miejscowo do oka, które zmniejszają przekrwienie gałek ocznych. Uszkodzenie gruczołów rzadziej jest spowodowane chorobami tkanki łącznej, sarkoidozą, wrodzonymi zespołami braku gruczołu łzowego lub guzami oczodołu.

Zaburzenia składu wodnej warstwy filmu łzowego mogą wystąpić również u osób, które noszą soczewki kontaktowe lub przebyły zabieg laserowej korekcji wzroku. W tych przypadkach przyczyną zmniejszenia wydzielania łez jest uszkodzenie czucia rogówkowego, które na zasadzie odruchu pobudza wydzielanie łez.

Zaburzenia w warstwie śluzowej powstają w wyniku zmniejszenia ilości mucyny w filmie łzowym, przy prawidłowym wydzielaniu płynu łzowego. Powoduje to niestabilność filmu łzowego, który bardzo szybko ulega przerwaniu. Ten rodzaj zaburzenia wywołany jest najczęściej niedoborem witaminy A, co powoduje uszkodzenie komórek kubkowych.

Chorobami, które upośledzają wydzielanie mucyny poprzez niszczenie komórek kubkowych są:

• jaglica
• zespół Stevensa-Johnsona
• przewlekłe zapalenie spojówek
• rumień wielopostaciowy
• uszkodzenia chemiczne oraz termiczne

Zaburzenia w warstwie tłuszczowej najczęściej mają związek z nieprawidłowym działaniem gruczołów Meiboma. Częstą przyczyną jest przewlekły stan zapalny brzegów powiek lub samych gruczołów wywołany infekcją bakteryjną.

Enzymy lipazy wydzielane przez bakterie powodują rozkład lipidów, co wywołuje zwiększenie ilości kwasów tłuszczowych, które mogą przerywać ciągłość filmu łzowego i uszkadzać toksycznie nabłonek rogówki. Nadmierna ilość lipidów powoduje, że łzy mogą się pienić.

Film łzowy - leczenie

Leczenie przyczynowe zaburzeń filmu łzowego jest nierzadko trudne, dlatego najczęściej stosuje się leczenie objawowe. W przypadku zaburzeń warstwy wodnej filmu łzowego stosuje się nawilżające krople do oczu nazywane sztucznymi łzami, które nawilżają powierzchnie oka.

Preparaty te składają się głównie z wody z dodatkiem substancji zwiększającej lepkość cieczy. Najlepiej wybierać preparaty, które nie zawierają konserwantów. W przypadku zaburzeń warstwy tłuszczowej można zastosować spray liposomalny.

Poprawia on nawilżenie powierzchni powiek i oczu, a także stabilizuje warstwę lipidową filmu łzowego. Jest on bardzo łatwy w użyciu, rozpyla się go na zamknięte powieki z odległości około 10 centymetrów.

Następnie kilkoma mrugnięciami preparat zostaje rozprowadzony po powierzchni oka. Spray liposomalny należy stosować 3-4 razy dziennie.

Czytaj też:

Test stabilności łez

Test Schirmera - badanie pomocne w diagnostyce zespołu suchego oka

ŁZY: niedrożne kanaliki łzowe mogą wywoływać infekcje oka u dziecka

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Anna Jarosz