Jądra: budowa i funkcje. Choroby jąder

Jądra, czyli gruczoły jądrowe, decydują o męskim być albo nie być. Panowie mówią czasem o nich: moje klejnoty. I jak o klejnoty powinni o nie dbać. Każdy mężczyzna powinien jak zbudowane są jądra i jakie pełnią funkcje. Powinien też regularnie wykonywać samobadanie jąder i znać objawy chorób jąder, takich jak rak, żylaki powrózka nasiennego, zapalenie jądra czy skręt jądra.

Jądra znajdują się na zewnątrz jamy brzusznej w worku mosznowym i mają skomplikowaną budowę wewnętrzną. W ich miąższu jest z ok. 200 płacików, a każdy z nich wytwarza plemniki. Stąd plemniki wędrują do najądrzy, gdzie dojrzewają i przygotowują się do dalszej wędrówki - przez nasieniowód, przewód wytryskowy i... dalej. Ile ich jest?

W przeciętnej objętości ejakulacie znajduje się 250-300 mln plemników! Ale na tym nie kończy się zadanie jąder. Zajmują się również wytwarzaniem męskich hormonów, czyli androgenów. Jednym z najważniejszych jest testosteron, powstający już w okresie płodowym. Ma on ogromny wpływ na ukształtowanie i rozwój jąder, moszny, prącia, nasieniowodów. Wpływa też na budowę ciała mężczyzny, barwę jego głosu, owłosienie, masę mięśni, a także na tzw. typowo męskie zachowania.

Spis treści

1. Jądra: budowa. Powstawanie plemników
2. Choroby jąder: wnętrostwo
3. Choroby jąder: zapalenie jądra
4. Choroby jąder: wodniak jądra
5. Choroby jąder: ostry skręt jądra
6. Choroby jąder: żylaki powrózka nasiennego
7. Choroby jąder: rak
8. Rzadkie choroby jąder

Jądra: budowa. Powstawanie plemników

Najważniejszą częścią męskiego układu rozrodczego jest członek (zwany penisem) zakończony zaokrągloną główką (żołędzią). Przez penis przechodzi cewka moczowa, przez którą na zewnątrz ciała odprowadzany jest mocz oraz sperma – płyn zawierający plemniki, czyli męskie komórki rozrodcze. Informacja genetyczna zawarta jest w główce plemnika. Witka służy jedynie do przemieszczania się tej komórki rozrodczej – w ciągu godziny może przepłynąć ponad 7 cm. Pokonanie drogi z pochwy do jajowodu zajmuje mu więc ok. 90 minut.

Plemniki rozwijają się i są przechowywane w jądrach. U dorosłego mężczyzny codziennie może powstać ponad 100 mln plemników. Najlepszymi warunkami dla powstających plemników jest temperatura o 3-5 st. C niższa niż ciepłota ciała. To dlatego jądra wiszą w mosznie, poza obrębem ciała. Gdy jest gorąco, mięśnie moszny rozluźniają się, pozwalając jądrom wisieć swobodnie we względnym chłodzie z dala od ciała. Gdy jest zimno, mięśnie te kurczą się, przyciągając jądra blisko ciała.

• Nie przegrzewaj jąder!

Najlepszym warunkiem do produkcji plemników jest temperatura o 3-5 st. C niższa od ciepłoty ciała. To dlatego jądra wiszą w mosznie, poza obrębem ciała. Gdy jest gorąco, mięśnie moszny rozluźniają się, pozwalając jądrom wisieć swobodnie we względnym chłodzie z dala od ciała. A kiedy jest zimno, mięśnie kurczą się, przyciągając jądra bliżej ciała.

Niestety, te niezwykłe gruczoły, podobnie jak inne narządy, chorują.

Niektóre schorzenia są związane z wrodzonymi lub nabytymi wadami budowy jąder, inne z niedomaganiem hormonalnym. Choroby te - zwłaszcza, gdy są nie leczone - mogą spowodować niepłodność mężczyzny, a niektóre, jak rak jądra, zagrażają życiu. Wiele schorzeń jąder dotyczy chłopców, nastolatków i mężczyzn do 35 roku życia. Ale rak jądra atakuje także starszych mężczyzn, po 65. roku życia.

Choroby jąder: wnętrostwo

Wnętrostwo, inaczej niezstąpienie jąder to wada rozwojowa. Już w łonie matki jądra przyszłego mężczyzny przedostają się z jamy brzusznej (zstępują) przez kanał pachwinowy do moszny. Noworodek płci męskiej powinien więc mieć obydwa gruczoły umiejscowione w mosznie, co dość łatwo wyczuć, delikatnie dotykając mosznę. Zdarza się jednak, że podczas wędrówki jądro zatrzymuje się po drodze i nie schodzi do worka mosznowego. Budzi to niepokój u rodziców i często żądają od lekarza natychmiastowej interwencji. Nie ma takiej potrzeby. Zwykle, nim dziecko ukończy pierwszy rok życia, jądra zstępują na swoje miejsce. Jeżeli tak się nie stanie, trzeba skonsultować się z chirurgiem dziecięcym. Podczas badania lekarz dłonią poszuka jądra w kanale pachwinowym, a jeśli go nie znajduje, zleca badanie USG, które lokalizuje uciekiniera.

Wnętrostwo leczy się na dwa sposoby - hormonalnie, albo chirurgicznie. Sprowadzenie jądra przed ukończeniem przez chłopca 2. roku życia to szansa na to, że w dorosłym życiu mężczyzna będzie mógł mieć własne dzieci. Gdy zabieg wykonuje się u starszego chłopca lub młodzieńca, wzrasta ryzyko pojawienia się problemów z wytwarzaniem plemników, co może prowadzić do kłopotów z prokreacją. Drugim argumentem za jak najwcześniejszym uporaniem się z wnętrostwem jest 30-40 razy większe prawdopodobieństwo zachorowania na raka jądra przez mężczyznę, którego gruczoły zbyt długo nie były sprowadzone do moszny.

Choroby jąder: zapalenie jądra

Zapalenia jądra zdarza się rzadko, częściej występują stany zapalne najądrza. Jednak, gdy już rozwinie się zapalenie jądra, mężczyzna bardzo cierpi. Ból jest silny, towarzyszy mu obrzęk jądra oraz wysoka gorączka, sięgająca nawet 40 st. C. Do zapalenia jądra może dojść, gdy chorobotwórcze drobnoustroje wraz z krwią dotrą do niego z innego ogniska zapalnego w organizmie. Inna droga wiedzie przez nasieniowód, a przyczyną najczęściej są w tym przypadku infekcje układu moczowego. Gdy rozwija się zapalenie zazwyczaj atakuje najądrze, potem jądro. Jeśli nie rozpocznie się leczenia może rozwinąć się wodniak jądra.

Zapalenia jądra to nic innego jak nagromadzenie się surowiczej cieczy między ściankami moszny a samym jądrem. Ostre zapalenie jądra pochodzenia bakteryjnego leczy się zazwyczaj antybiotykami. Leczenie jest konieczne, gdyż w przeciwnym wypadku może dojść do powikłań w postaci ropnia, a to już wymaga interwencji chirurgicznej.

U młodych mężczyzn częstą przyczyną zapalenia jądra jest powikłanie po śwince, która jest chorobą wirusową. Objawy są równie uciążliwe jak przy bakteryjnym zapaleniu, ale nie trzeba wtedy przyjmować antybiotyków. Po kilku dniach stan zapalny sam ustępuje.

Choroby jąder: wodniak jądra

Wodniak jądra może pojawić się zarówno u niemowląt i małych chłopców (wodniak wrodzony) jak i u dorosłych mężczyzn (wodniak nabyty). Polega na nadmiernym gromadzeniu się płynu w worku mosznowym. Zwykle nie daje żadnych objawów, poza widocznym powiększeniem worka mosznowego (zazwyczaj z jednej, częściej prawej, strony).

Ponieważ wodniak jądra może mieć wpływ m in. na płodność i rozwój innych chorób, nie należy zwlekać z pójściem do lekarza. Diagnostyka nie jest skomplikowana, obejmuje m.in. diafanoskopię, która polega na podświetleniu moszny, np. latarką. Charakterystyczne dla wodniaka jądra jest to, że światło przenika przez niego na wylot, w przeciwieństwie np. do guza.

Jeśli wodniak nie wchłonie się sam, konieczny jest zabieg chirurgiczny, którego celem jest usunięcie płynu z moszny.

Choroby jąder: ostry skręt jądra

Między 14. a 18. rokiem życia, kiedy młody człowiek pokwita i forsownie uprawia sport (np. dużo jeździ na rowerze), może dostać tzw. skrętu jądra. W rzeczywistości jest to ostre skręcenie powrózka nasiennego powstałe w wyniku obrotu jądra wokół własnej osi. Powoduje zatrzymanie krążenia krwi, a to grozi utratą jądra. Bardzo charakterystyczny dla skrętu jądra jest nagły (pojawiający się często w nocy), bardzo silny ból. Nudnościom i wymiotom towarzyszy szybko powiększający się obrzęk całej moszny.

W takim przypadku jak najszybciej należy zgłosić się na ostry dyżur do najbliższego szpitala. W ciągu 4-6 godzin operacyjnie należy odkręcić jądro. Dzięki temu zwykle udaje się je uratować. Jeśli interwencja chirurga nastąpi zbyt późno - jądro trzeba amputować. Ze względów kosmetycznych można po pewnym czasie wszczepić protezę jądra.

Choroby jąder: żylaki powrózka nasiennego

Powrózki nasienne są zaopatrzone w liczne naczynia, które odprowadzają krew z jąder. Jest to możliwe dzięki specjalnym zastawkom żylnym. Gdy nie działają one sprawnie, krew zatrzymuje się i powstają pogrubienia (jakby rozdęcia) żył, czyli żylaki powrózka nasiennego. Wtedy, na skutek bardzo wolnego odpływu krwi, w mosznie zaczyna wzrastać temperatura i jądra przegrzewają się. Powoduje to zmiany w składzie nasienia oraz zaburzenia hormonalne.

Żylakom powrózka nasiennego nie towarzyszą specjalne uciążliwe dolegliwości. Mężczyzna ma jedynie wrażenie, że jądro jest jakby cięższe, czasem odczuwa ciągnące bóle w pachwinie. Chorobę rozpoznaje się, badając jądra palcami. Potwierdzenie rozpoznania lekarz uzyskuje, zlecając USG. Jedyną skuteczną metodą pozbycia się żylaków jest zabieg chirurgiczny (klasyczny lub laparoskopowy).

Choroby jąder: rak

Niebolesne powiększenie jądra stanowi przeważnie pierwszy, a często również jedyny sygnał, że rozwija się choroba nowotworowa. Czasami najpierw jądro staje się małe i twarde, a potem zaczyna się szybko znacznie powiększać. Zazwyczaj jest nieproporcjonalnie ciężkie w stosunku do swojej wielkości. Objawy takie zawsze powinny skłonić mężczyznę do natychmiastowej wizyty u urologa. Zleci on wówczas badanie USG. W przypadku podejrzenia raka jądra nie wykonuje się biopsji, na skutek której można by doprowadzić do rozsiewu choroby.

Pierwszym objawem raka jądra u dzieci może być wczesne, ale bardzo wyraźne dojrzewanie płciowe. Jeszcze 20 lat temu zachorowanie na nowotwór jądra prawie zawsze równało się wyrokowi śmierci. Obecnie - zwłaszcza gdy zostanie wcześnie wykryty - jest w ponad 90 proc. uleczalny. Ponieważ na nowotwory jądra zapadają głównie ludzie młodzi, między 15. a 35. rokiem życia, dlatego każda, nawet niewielka zmiana w wyglądzie czy ciężarze jądra powinna skłaniać mężczyzn do wizyty u lekarza.

Jeśli choroba zostanie potwierdzona, nowotwór trzeba wyciąć. Zwykle usuwa się całe jądro. W trakcie operacji przeprowadza się badanie histopatologiczne. Jego wynik przesądza m.in. o tym, czy należy usunąć także węzły chłonne oraz czy konieczna będzie chemioterapia lub radioterapia. Niekiedy dla ratowania życia stosuje się obie terapie jednocześnie.

Rzadkie choroby jąder

• Anorchia

Anorchia to wrodzony obustronny brak jąder. Chłopcy z tą dolegliwością mają słabo wykształcone prącie, brakuje u nich worka mosznowego. W okresie dojrzewania nie mają męskiego zarostu i włosów łonowych. Nie przechodzą mutacji, a ich mięśnie słabo się rozwijają. W wieku dojrzałym mają nieproporcjonalne długie kończyny (cechy eunuchoidalne). Leczenie hormonalne może spowodować rozwój wtórnych cech płciowych (np. wydłużenie penisa, wzrost siły mięśni), ale bezpłodność jest nieodwracalna.

• Hipogonadyzm

Hipogonadyzm jest następstwem niedoczynności hormonalnej jąder. Hipogonadyzm pierwotny może się pojawić po zapaleniu jąder, urazach fizycznych lub napromienianiu. Do 15. roku życia choroba rozwija się nie dając żadnych objawów. Później wyraźnie widać, że chłopiec nie dojrzewa - nie przechodzi mutacji, nie ma zarostu, a jego narządy płciowe pozostają niewielkich rozmiarów. Około 19. roku życia pojawia się bardzo skąpe owłosienie pachowe, a zarost na głowie schodzi nisko na czoło. Już po 30. roku życia pojawiają się wyraźne zmarszczki na twarzy, skóra przybiera kolor wosku, a górne powieki są stale opuchnięte. Leczenie polega na wieloletnim podawaniu testosteronu.

• Zespół Klinefeltera

Zespół Klinefeltera charakteryzują bardzo małe jądra oraz ginekomastia (powiększone piersi), która po 50. roku życia często kończy się rozwojem raka piersi. Większość mężczyzn trafia do endokrynologa w wieku 18-20 lat. Kierowani są po komisji wojskowej, zwykle z powodu niedojrzałości płciowej.

Mężczyźni ci mają częste zaburzenia erekcji, zanika u nich popęd płciowy. Typowe są także zmiany charakterologiczne - chorzy często popadają w konflikty z otoczeniem, są jednak bardzo mocno przywiązani do matki, niekiedy opóźnieni intelektualnie. Są to zwykle osoby wysokie, z długimi kończynami i kobiecą sylwetką, prześladuje ich skłonność do otyłości. Jedynym lekiem łagodzącym skutki choroby jest testosteron.

Anna Jarosz