Zespół hiperstymulacji jajników. Jakie kobiety są najbardziej narażone?

Weryfikacja

Konsultacja: lek. Krzysztof Urban, specjalista medycyny rodzinnej enel-med

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) to powikłanie, które może wystąpić w trakcie leczenia niepłodności, szczególnie w wyniku stosowania leków stymulujących jajeczkowanie. Objawia się bólem brzucha, obrzękiem, nudnościami i problemami z oddychaniem. Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie zespołu hiperstymulacji jajników?

Spis treści

1. Co to jest zespół hiperstymulacji jajników?
2. Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników
3. Objawy zespołu hiperstymulacji jajników
4. Diagnostyka i leczenie zespołu hiperstymulacji jajników

Co to jest zespół hiperstymulacji jajników?

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) to stan, który występuje w wyniku nadmiernej odpowiedzi jajników na leczenie hormonalne, zwłaszcza w kontekście procedur wspomaganego rozrodu, takich jak zapłodnienie in vitro (IVF) czy stymulacja owulacji.

Celem tych terapii jest pozyskanie większej liczby jajeczek do zapłodnienia, jednak w niektórych przypadkach jajniki reagują w sposób nadmierny, co prowadzi do ich powiększenia i gromadzenia się płynu w jamie brzusznej, a w niektórych przypadkach również w klatce piersiowej.

Zespół hiperstymulacji jajników występuje głównie u kobiet, które poddawane są intensywnej stymulacji za pomocą leków hormonalnych, takich jak gonadotropiny.

Z danych medycznych wynika, że OHSS pojawia się w około 3-6 proc. cyklów przygotowujących do zapłodnienia in vitro (IVF), a przypadki ciężkiej hiperstymulacji dotyczą około 1 proc. pacjentek.

Zespół hiperstymulacji jajników jest najczęściej powikłaniem leczenia hormonalnego, stosowanego w procedurach wspomaganego rozrodu, nakierowanego na pobudzenie jajników do tzw. poliowulacji czyli mnogiego jajeczkowania. W niektórych przypadkach może jednak wystąpić także w przebiegu naturalnej ciąży

- wyjaśnił w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie lek. Krzysztof Urban, specjalista medycyny rodzinnej enel-med.

Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) rozwija się w wyniku nadmiernej odpowiedzi jajników na leczenie hormonalne stosowane w terapii niepłodności. Główną przyczyną jest podawanie gonadotropin (FSH i LH), które mają na celu pobudzenie wzrostu pęcherzyków jajnikowych i zwiększenie liczby komórek jajowych gotowych do zapłodnienia.

Jednym z kluczowych czynników zwiększających ryzyko OHSS jest zespół policystycznych jajników (PCOS), ponieważ kobiety z tym schorzeniem silniej reagują na stymulację hormonalną.

Dodatkowo ryzyko rośnie u młodszych kobiet, szczególnie tych poniżej 35. roku życia, ponieważ zazwyczaj mają one większą rezerwę jajnikową i mogą produkować więcej pęcherzyków w odpowiedzi na hormony.

Istotnym czynnikiem jest także wysoki poziom estradiolu, który w trakcie stymulacji jajników może powodować zwiększoną przepuszczalność naczyń krwionośnych i zatrzymywanie płynów w organizmie.

Kolejną przyczyną OHSS jest nadmierna liczba dojrzewających pęcherzyków - jeśli w trakcie stymulacji jajników rozwija się więcej niż 20 pęcherzyków, organizm może zareagować nadprodukcją czynników wzrostu i substancji prozapalnych, co zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań.

Ponadto kobiety o niskiej masie ciała są bardziej podatne na skutki hormonalnej stymulacji, a ich organizm może gorzej radzić sobie z zatrzymywaniem płynów.

Ze względu na te czynniki lekarze starają się dopasować dawki leków hormonalnych do indywidualnej reakcji organizmu pacjentki oraz monitorować jej stan w trakcie leczenia, aby zmniejszyć ryzyko nadmiernej reakcji jajników.

W nowoczesnych protokołach stymulacji coraz częściej stosuje się strategie minimalizujące ryzyko OHSS, np. niższe dawki gonadotropin, alternatywne sposoby wywoływania owulacji lub zamrożenie zarodków i przeniesienie ich do macicy w późniejszym cyklu, co pozwala uniknąć najcięższych postaci tego powikłania.

Przyczyną jest nadmierna odpowiedź na zastosowane u pacjentki leki do stymulacji jajników. Stymulacja jajników jest stosowana u większości kobiet podchodzących do in vitro, bowiem zwiększa szanse na uzyskanie wyższej niż fizjologiczna liczby dojrzałych komórek jajowych, które można następnie pobrać i zapłodnić w warunkach laboratoryjnych i uzyskać więcej zarodków do transferu. Metod ta jednak nie jest pozbawiona działań niepożądanych, do których zaliczamy zespół hiperstymulacji jajników. Czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu hiperstymulacji są: młody wiek, mały wskaźnik masy ciała, duża rezerwa jajnikowa, zespół policystycznych jajników czy przebyty wcześniej OHSS.

- podsumował ekspert.

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników

Pierwsze objawy zespołu hiperstymulacji jajników pojawiają się zazwyczaj po kilku dniach od pobrania komórek jajowych do zapłodnienia in vitro. W zależności od nasilenia dolegliwości wyróżnia się cztery postaci OHSS: łagodną, umiarkowaną, ciężką i krytyczną.

Zdecydowana większość przypadków mieści się w dwóch pierwszych kategoriach, jednak w niektórych sytuacjach stan pacjentki może ulec znacznemu pogorszeniu.

• postać łagodna: wzdęcia, niewielki ból brzucha wynikający z powiększenia jajników,
• postać umiarkowana: umiarkowany ból brzucha, nudności i wymioty, wodobrzusze widoczne na USG,
• postać ciężka: wodobrzusze, problemy z oddychaniem spowodowane nagromadzeniem płynu w otrzewnej, opłucnej i osierdziu, skąpomocz, zagęszczenie krwi, hipoproteinemia (zaburzenie równowagi białkowej w organizmie),
• postać krytyczna: intensywne wodobrzusze, duże zagęszczenie krwi (hematokryt >55%), bezmocz, zakrzepica, zespół ostrej niewydolności oddechowej, możliwy wstrząs hipowolemiczny i niewydolność nerek.

W najcięższych przypadkach OHSS może stanowić zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Diagnostyka i leczenie zespołu hiperstymulacji jajników

Diagnostyka zespołu hiperstymulacji jajników opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych i laboratoryjnych. Kluczowe znaczenie ma USG przezpochwowe, które pozwala ocenić wielkość jajników oraz obecność płynu w jamie brzusznej.

Dodatkowo monitoruje się parametry krwi, takie jak hematokryt, stężenie białka, elektrolity i czynność nerek. W niektórych przypadkach konieczne jest badanie RTG klatki piersiowej lub tomografia komputerowa, aby ocenić ewentualne nagromadzenie płynu w opłucnej.

Większość przypadków OHSS ma łagodny lub umiarkowany przebieg i ustępuje samoistnie. Nadzór odbywa się w warunkach ambulatoryjnych w ośrodkach prowadzących stymulację jajników. Ciężkie przypadki są rzadkie i zawsze wymagają hospitalizacji

- powiedział lekarz.

Leczenie OHSS zależy od nasilenia objawów. W postaci łagodnej i umiarkowanej zaleca się odpoczynek i unikanie wysiłku fizycznego. Istotne jest spożywanie dużej ilości płynów oraz zwiększenie udziału białka w diecie.

W cięższych przypadkach konieczna jest hospitalizacja, kontrolowanie gospodarki wodno-elektrolitowej oraz dożylne podawanie płynów. Czasami wykonywany jest drenaż płynu z jamy brzusznej lub opłucnej, a w skrajnych przypadkach wdrażane jest leczenie przeciwzakrzepowe.

Ważnym elementem terapii jest również ścisła obserwacja pacjentki i monitorowanie parametrów życiowych, aby uniknąć poważnych powikłań, takich jak zakrzepica czy niewydolność narządów.

Zobacz galerię 6 zdjęć

Paula Komendarczuk

Konsultacja: lek. Krzysztof Urban, specjalista medycyny rodzinnej enel-med