Zespół hiperstymulacji jajników. Jakie kobiety są najbardziej narażone?

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) to powikłanie, które może wystąpić w trakcie leczenia niepłodności, szczególnie w wyniku stosowania leków stymulujących jajeczkowanie. Objawia się bólem brzucha, obrzękiem, nudnościami i problemami z oddychaniem. Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie zespołu hiperstymulacji jajników?

Spis treści

1. Co to jest zespół hiperstymulacji jajników?
2. Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników
3. Objawy zespołu hiperstymulacji jajników
4. Diagnostyka i leczenie zespołu hiperstymulacji jajników

Co to jest zespół hiperstymulacji jajników?

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) to stan, który występuje w wyniku nadmiernej odpowiedzi jajników na leczenie hormonalne, zwłaszcza w kontekście procedur wspomaganego rozrodu, takich jak zapłodnienie in vitro (IVF) czy stymulacja owulacji.

Celem tych terapii jest pozyskanie większej liczby jajeczek do zapłodnienia, jednak w niektórych przypadkach jajniki reagują w sposób nadmierny, co prowadzi do ich powiększenia i gromadzenia się płynu w jamie brzusznej, a w niektórych przypadkach również w klatce piersiowej.

Zespół hiperstymulacji jajników występuje głównie u kobiet, które poddawane są intensywnej stymulacji za pomocą leków hormonalnych, takich jak gonadotropiny.

Z danych medycznych wynika, że OHSS pojawia się w około 3-6 proc. cyklów przygotowujących do zapłodnienia in vitro (IVF), a przypadki ciężkiej hiperstymulacji dotyczą około 1 proc. pacjentek.

Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) rozwija się w wyniku nadmiernej odpowiedzi jajników na leczenie hormonalne stosowane w terapii niepłodności. Główną przyczyną jest podawanie gonadotropin (FSH i LH), które mają na celu pobudzenie wzrostu pęcherzyków jajnikowych i zwiększenie liczby komórek jajowych gotowych do zapłodnienia.

Jednym z kluczowych czynników zwiększających ryzyko OHSS jest zespół policystycznych jajników (PCOS), ponieważ kobiety z tym schorzeniem silniej reagują na stymulację hormonalną.

Dodatkowo ryzyko rośnie u młodszych kobiet, szczególnie tych poniżej 35. roku życia, ponieważ zazwyczaj mają one większą rezerwę jajnikową i mogą produkować więcej pęcherzyków w odpowiedzi na hormony.

Istotnym czynnikiem jest także wysoki poziom estradiolu, który w trakcie stymulacji jajników może powodować zwiększoną przepuszczalność naczyń krwionośnych i zatrzymywanie płynów w organizmie.

Kolejną przyczyną OHSS jest nadmierna liczba dojrzewających pęcherzyków - jeśli w trakcie stymulacji jajników rozwija się więcej niż 20 pęcherzyków, organizm może zareagować nadprodukcją czynników wzrostu i substancji prozapalnych, co zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań.

Ponadto kobiety o niskiej masie ciała są bardziej podatne na skutki hormonalnej stymulacji, a ich organizm może gorzej radzić sobie z zatrzymywaniem płynów.

Ze względu na te czynniki lekarze starają się dopasować dawki leków hormonalnych do indywidualnej reakcji organizmu pacjentki oraz monitorować jej stan w trakcie leczenia, aby zmniejszyć ryzyko nadmiernej reakcji jajników.

W nowoczesnych protokołach stymulacji coraz częściej stosuje się strategie minimalizujące ryzyko OHSS, np. niższe dawki gonadotropin, alternatywne sposoby wywoływania owulacji lub zamrożenie zarodków i przeniesienie ich do macicy w późniejszym cyklu, co pozwala uniknąć najcięższych postaci tego powikłania.

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników

Pierwsze objawy zespołu hiperstymulacji jajników pojawiają się zazwyczaj po kilku dniach od pobrania komórek jajowych do zapłodnienia in vitro. W zależności od nasilenia dolegliwości wyróżnia się cztery postaci OHSS: łagodną, umiarkowaną, ciężką i krytyczną.

Zdecydowana większość przypadków mieści się w dwóch pierwszych kategoriach, jednak w niektórych sytuacjach stan pacjentki może ulec znacznemu pogorszeniu.

• postać łagodna: wzdęcia, niewielki ból brzucha wynikający z powiększenia jajników,
• postać umiarkowana: umiarkowany ból brzucha, nudności i wymioty, wodobrzusze widoczne na USG,
• postać ciężka: wodobrzusze, problemy z oddychaniem spowodowane nagromadzeniem płynu w otrzewnej, opłucnej i osierdziu, skąpomocz, zagęszczenie krwi, hipoproteinemia (zaburzenie równowagi białkowej w organizmie),
• postać krytyczna: intensywne wodobrzusze, duże zagęszczenie krwi (hematokryt >55%), bezmocz, zakrzepica, zespół ostrej niewydolności oddechowej, możliwy wstrząs hipowolemiczny i niewydolność nerek.

W najcięższych przypadkach OHSS może stanowić zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Diagnostyka i leczenie zespołu hiperstymulacji jajników

Diagnostyka zespołu hiperstymulacji jajników opiera się na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych i laboratoryjnych. Kluczowe znaczenie ma USG przezpochwowe, które pozwala ocenić wielkość jajników oraz obecność płynu w jamie brzusznej.

Dodatkowo monitoruje się parametry krwi, takie jak hematokryt, stężenie białka, elektrolity i czynność nerek. W niektórych przypadkach konieczne jest badanie RTG klatki piersiowej lub tomografia komputerowa, aby ocenić ewentualne nagromadzenie płynu w opłucnej.

Leczenie OHSS zależy od nasilenia objawów. W postaci łagodnej i umiarkowanej zaleca się odpoczynek i unikanie wysiłku fizycznego. Istotne jest spożywanie dużej ilości płynów oraz zwiększenie udziału białka w diecie.

W cięższych przypadkach konieczna jest hospitalizacja, kontrolowanie gospodarki wodno-elektrolitowej oraz dożylne podawanie płynów. Czasami wykonywany jest drenaż płynu z jamy brzusznej lub opłucnej, a w skrajnych przypadkach wdrażane jest leczenie przeciwzakrzepowe.

Ważnym elementem terapii jest również ścisła obserwacja pacjentki i monitorowanie parametrów życiowych, aby uniknąć poważnych powikłań, takich jak zakrzepica czy niewydolność narządów.

Zobacz galerię 6 zdjęć

Paula Komendarczuk