Przedwczesne wygasanie funkcji jajników - definicja, objawy, leczenie

Przedwczesne wygasanie funkcji jajników, POF, jest rozumiane jako utrata podstawowej roli jajnika przed 40. rokiem życia. POF wiąże się z wyczerpaniem zasobu pęcherzyków jajnikowych, nim jeszcze nadejdzie czas naturalnej menopauzy. Jakie są objawy przedwczesnego wygasania funkcji jajników oraz jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - objawy
2. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - przyczyny
3. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - skutki
4. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - rozpoznanie
5. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - badanie AMH
6. Przedwczesne wygasanie czynności jajników - leczenie
7. Przedwczesne wygasanie funkcji jajników a ciąża

Przedwczesne wygasanie funkcji jajników jest schorzeniem związanym z zanikiem podstawowej funkcji jajników i wystąpieniem wcześniejszej menopauzy. Występuje u około 1 proc. kobiet w populacji. Częstość jego występowania określa się na 1/100 kobiet przed 40. rokiem życia i 1/1000 kobiet przed 30. rokiem życia. 

Przedwczesne wygasanie czynności jajników zostaje rozpoznane u około 10 proc. kobiet w klinikach leczenia niepłodności. Najczęściej dotyczy kobiet w wielku 25-40 lat.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - objawy

Objawy przedwczesnego wygasania czynności jajników to:

• nieregularne, zbyt długie cykle miesiączkowe,
• wtórny brak miesiączki,
• obniżone libido,
• uderzenia gorąca,
• pocenie się, najczęściej pocenie nocne,
• problemy z koncentracją,
• w badaniu USG mała liczba pęcherzyków jajnikowych i zmniejszona objętość jajników,
• w badaniach hormonalnych stwierdza się hipogonadyzm hipergonadotropowy: niskie stężenie estradiolu (E2 < 20 pg/ml), wysokie stężenie gonadotropin (FSH > 20 IU/l), niskie stężenie AMH-hormonu antymüllerowskiego (< 1 ng/ml).

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - przyczyny

Przedwczesne wygasanie czynności jajników ma różne przyczyny.

• Genetyczne

Choroby genetyczne, w których dochodzi do przedwczesnego wygasania czynności jajników to m.in.: zespół Turnera, zespół łamliwego chromosomu X oraz rzekoma niedoczynność przytarczyc typu 1a.

• Autoimmunologiczne

Choroby, którym towarzyszy wydzielanie przeciwciał przeciwjajnikowych często są związane z POF. Również inne schorzenia występujące na tle autoimmunologicznym, na przykład choroba Hashimoto, choroba Addisona, cukrzyca typu 1, bielactwo, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, czy niedokrwistość złośliwa mogą współistnieć z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników.

• Leczenie onkologiczne - chemioterapia, radioterapia

Podczas radioterapii dochodzi do uszkodzenia jajników. Leki stosowane podczas chemioterapii mają także negatywny wpływ na funkcjonowanie gonad. Duże ryzyko zaburzeń płodności może wywołać cyklofosfamid, melfalan, dakarbazyna.

• Enzymatyczne

Przyczyną POF mogą być również wrodzone niedobory enzymatyczne, na przykład galaktozemia.

• Środowiskowe

Infekcje wirusowe jak i palenie papierosów mogą doprowadzić do przedwczesnego wygasania czynności jajników.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - skutki

Kiedy w organizmie kobiety poziom estrogenów jest zbyt niski, manifestuje się to obniżeniem gęstości mineralnej kości, wyższym ryzykiem złamań. Zaleca się regularne wykonywanie badania gęstości kości – densytometrię.

Jednak jednym z najważniejszych skutków wystąpienia POF dla kobiet jest obniżenie płodności.

Czytaj też: Jakie są przyczyny niepłodności kobiet?

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - rozpoznanie

Aby rozpoznać przedwczesne wygasanie czynności jajników należy uzyskać, przynajmniej dwukrotnie, wynik FSH >40IU/l w odstępie około 4 tygodni.

Jednak rozpoznanie o przedwczesnym wygasaniu czynności jajników trzeba stawiać bardzo rozważnie, gdyż jest to diagnoza, z którą wielu kobietom trudno się pogodzić. Nie powinno się oceniać na podstawie jednorazowego oznaczenia FSH.

Należy również uświadomić pacjentkę o możliwości przejściowego powrotu funkcji jajników. Sytuacja ta zdarza się jednak bardzo rzadko.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - badanie AMH

Hormon antymüllerowski, czyli AMH (Anti-Müllerian Hormone) jest wydzielany przez komórki ziarniste pęcherzyków preantralnych. Ma za zadanie wraz z hormonem folikulotropowym (FSH) regulować dojrzewanie pęcherzyków, w których rozwija się komórka jajowa.

Aby ocenić rezerwę jajnikową, a więc ilość pozostałych pęcherzyków jajnikowych, należy wykonać badanie AMH.

Norma AMH jest wartością zależną od wieku. Przyjmuje się, że wartości pomiędzy 1 ng/ml, a 3,0 ng/ml są prawidłowe dla kobiet w wieku rozrodczym.

• Niski poziom AMH wskazuje na małą liczbę pęcherzyków jajnikowych, poniżej 1,0 ng/ml zaleca się dalszą diagnostykę w kierunku przedwczesnego wygasania czynności jajników
• Wysoki poziom AMH związany jest najczęściej z zespołem policystycznych jajników

Badanie AMH nie wymaga przygotowania pacjenta. Wykonuje się je niezależnie od dnia cyklu, czy przyjmowania antykoncepcji hormonalnej.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników - leczenie

W leczeniu substytucyjnym stosuje się hormonalną terapię zastępczą, czyli podawanie brakujących hormonów. Estrogen przyjmowany przez pacjentki zapobiega zwiększonej łamliwości kości oraz osteoporozie. 

Należy pamiętać, że wskazane jest leczenie przyczynowe.

Opisane zostały przypadki powrotu czynności jajników po zastosowaniu diety bezglutenowej w przypadku rozpoznania celiakii.

Zaleca się także stosowanie preparatów bez recepty, np. melatoniny. Uznaje się, że wpływa to pozytywnie na płodność, cykl miesiączkowy oraz nastrój.

Przedwczesne wygasanie funkcji jajników a ciąża

U młodszych pacjentek, posiadających choćby minimalną odpowiedź jajników na stymulację, istnieje szansa na zajście w ciąże naturalnie.

Brak ciąży po kilku stymulowanych cyklach może być wskazaniem do wykonania zapłodnienia pozaustrojowego.

Przeczytaj także:

• Jajniki – budowa, funkcje i choroby
• Niewydolność jajników: przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie
• Torbiele jajników – groźne czy nie?
• Zespół policystycznych jajników (PCOS): przyczyny, objawy, leczenie
• Rak jajnika - objawy, diagnostyka, leczenie

O autorze

Natalia Młyńska

Studentka kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Jej największą pasją jest medycyna. Uwielbia też sport, głównie bieganie i taniec. Chciałaby swoich przyszłych pacjentów leczyć tak, aby widzieć w nich człowieka, nie tylko chorobę.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki 

Natalia Młyńska