Jak przywrócić prawidłową owulację? Dieta, styl życia, leczenie

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Brak owulacji jest jedną z przyczyn problemów z zajściem w ciążę. Jeśli przyczyny bezowulacyjnego cyklu nie wynikają z przeszkód anatomicznych np. niedrożnych jajników, bardzo często można je zlikwidować dzięki odpowiedniemu leczeniu farmakologicznemu, zmianie diety oraz odmianie stylu życia.

Spis treści

1. Jak powinien przebiegać prawidłowy cykl miesięczny kobiety?
2. Jak rozpoznać bezowulacyjne cykle?
3. Przyczyny bezowulacyjnych cykli
4. Zmiana diety w celu odzyskania owulacji
5. Dieta na owulację przy PCOS
6. Dieta na owulację przy niedoczynności tarczycy
7. Dieta na owulację w przypadku otyłości
8. Dieta na poprawę owulacji – ogólne zalecenia
9. Zmiana stylu życia w celu odzyskania owulacji
10. Leczenie farmakologiczne braku owulacji

Brak owulacji może mieć bardzo różne przyczyny. Może wynikać zarówno z chorób, jak i niekorzystnego wpływu stresu i innych czynników na organizm. Owulację można przywrócić za pomocą leczenia farmakologicznego. Istnieją też inne sposoby na poradzenie sobie z tym problemem. Można do nich zaliczyć m. in. zmianę stylu życia oraz diety.

Jak powinien przebiegać prawidłowy cykl miesięczny kobiety?

1 dzień cyklu menstruacyjnego to dzień miesiączki. Następuje wtedy złuszczanie się endometrium, co wiąże się z pojawieniem krwawienia. Kolejna faza, która następuje po miesiączce, to faza folikularna. Wówczas to endometrium, czyli błona śluzowa wyściełająca macicę rozrasta się, aby stworzyć dogodne warunki do ewentualnego zapłodnienia.

W tej fazie cyklu dominują estrogeny i to one wpływają na jajniki, aby zaczęły w nich dojrzewać pęcherzyki Graffa. Jeden z nich w trakcie cyklu staje się pęcherzykiem dominującym i w momencie owulacji uwalnia komórkę jajową (jeśli do tego nie dojdzie, mamy do czynienia z cyklem bezowulacyjnym).

Uwolniona z pęcherzyka komórka jajowa dojrzewa i jeśli nie dotrą do niej plemniki i nie dojdzie do zapłodnienia – obumiera. W drugiej fazie cyklu dominuje progesteron i to on jest odpowiedzialny za podtrzymanie ciąży.

Gdy komórka jajowa nie zostaje zapłodniona, wówczas poziom progesteronu pod koniec cyklu spada i wtedy pojawia się krwawienie, co jest jednoznaczne z rozpoczęciem kolejnego cyklu miesięcznego.

Zakłada się, że prawidłowy cykl miesiączkowy powinien trwać od 28-32 dni. Ale jest to sprawa indywidualna i bywa, że przy dłuższych cyklach kobieta ma prawidłową owulację i bez problemu zachodzi w ciążę. Wynika to z faktu, że pierwsza faza cyklu, czyli folikularna, może się przedłużać i trwać nawet ponad 20 dni. Z kolei faza lutealna jest raczej trwała i szacowana na 14 dni.

Faza folikularna może się też skracać i mieć mniej niż 14 dni, co powoduje, że owulacja zostaje przyspieszona, a kobieta może zajść w ciążę w okresie, w którym się tego nie spodziewa.

Jak rozpoznać bezowulacyjne cykle?

Najlepszą metodą na stwierdzenie, czy mamy do czynienia z bezowulacyjnymi cyklami, jest obserwacja. Podczas owulacji temperatura ciała jest lekko podwyższona (choć nie u wszystkich kobiet), a przez kilka dni można zauważyć przezroczysty, ciągnący śluz o konsystencji białka jajka.

Do tego niektóre kobiety mogą w tym czasie odczuwać tkliwość piersi lub czuć kłucie w okolicach któregoś z jajników. W trakcie owulacji pojawia się też większe libido i większa ochota na podjęcie współżycia.

Jeśli kobieta nie obserwuje u siebie ani obecności śluzu, nie ma wyższej temperatury ciała, do tego jej cykle są zbyt długie (powyżej 35 dni) lub miesiączka nie występuje przez kolejne 3 miesiące (a przyczyną tego stanu nie jest ciąża), wówczas powinna udać się do ginekologa i wykonać odpowiednie badania, aby dowiedzieć się, co jest przyczyną zaburzeń jajeczkowania.

Aby stwierdzić, czy owulacja występuje (i kiedy dokładnie przypada), można zakupić w aptece specjalny test owulacyjny, który wykonuje się analogicznie do testów ciążowych. Wystarczy nanieść kilka kropli moczu na test paskowy i odczekać około 10 minut, by odczytać wynik. Warto wiedzieć, że test owulacyjny nie powinien być wykonywany z porannego moczu, a na 2 godziny przed jego wykonaniem powinno się ograniczyć spożycie napojów.

Tego typu test wykrywa hormon luteinizujący (LH) w moczu, który może świadczyć o prawdopodobnej owulacji. Test wykonuje się albo w połowie cyklu (jeśli mamy cykle 28-32), albo pamiętając, że druga faza cyklu wynosi 14 dni, należy odjąć te 14 dni od ilości dni naszego cyklu miesięcznego i wykonać test we właściwym czasie.

Na przykład, przy cyklu trwającym 36 dni wykonujemy test w okolicach 22 dnia; przy cyklu mającym 21 dni – robimy go w 6 dniu.

Przyczyny bezowulacyjnych cykli

Brak owulacyjnych cykli może wynikać z bardzo różnych przyczyn. Ale do najbardziej znanych zalicza się:

• PCOS, czyli zespół policystycznych jajników,
• niedoczynność tarczycy,
• przewlekły stres,
• insulinooporność,
• nadwagę lub niedowagę,
• wiek powyżej 37. roku życia.

Zmiana diety w celu odzyskania owulacji

Dieta nie jest cudownym remedium na odzyskanie owulacji, ale jest istotnym czynnikiem, który może korzystnie wpłynąć na odzyskanie równowagi hormonalnej, a tym samym przywrócenie prawidłowego cyklu miesięcznego.

W przypadku schorzeń takich jak: insulinooporność, niedoczynność tarczycy, czy PCOS dieta może korzystnie wpłynąć na funkcjonowanie organizmu, co przełoży się na większe prawdopodobieństwo wystąpienia owulacji i większą szansę na zajście w ciążę.

Dieta na owulację przy PCOS

Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS, to jedna z najczęstszych przyczyn zaburzeń miesiączkowania i nie występowania owulacji. Zakłada się, że choroba ta może mieć podłoże genetyczne, choć również czynniki środowiskowe mają niebagatelny wpływ na jej wystąpienie. To, co jest najbardziej charakterystyczne dla PCOS to występowanie licznych, niedojrzałych pęcherzyków w jajowodach, z których żaden nie staje się dominującym, co powoduje, że nie dochodzi do owulacji.

Symptomy w wyglądzie zewnętrznym, które sugerują występowanie tej jednostki chorobowej to: nadmierne owłosienie (hirsutyzm), które pojawia się np. na twarzy lub klatce piersiowej, czy łysienie androgenowe.

Kobiety z PCOS często zmagają się również z trądzikiem, spadkiem energii i nadwagą, co związane jest z kolei z często towarzyszącą insulinoopornością. Nie występowanie miesiączki, nieregularne cykle, czy też poronienia w I trymestrze, to także charakterystyczne objawy dla PCOS.

Przywrócenie prawidłowych cykli miesięcznych, a tym samym owulacji, powinno wiązać się z dążeniem do unormowania gospodarki insulinowej.

Jeśli jedną z przyczyn pojawienia się PCOS jest zła dieta np. nadmiar spożywanych węglowodanów, brak odpowiednio długich przerw między posiłkami, wówczas zaburzenia gospodarki glukozowej mogą wpłynąć na brak równowagi hormonalnej i pogłębiać problem w zespole policystycznych jajników.

Dieta w PCOS powinna przede wszystkim:

• bazować na produktach o niskim indeksie glikemicznym,
• być przeciwzapalna,
• wprowadzać dużą ilość antyoksydantów,
• dbać o odpowiednią podaż niezbędnych, nienasyconych kwasów tłuszczowych,
• dostarczać odpowiednich proporcji białka zwierzęcego i roślinnego.

Do produktów przeciwskazanych w PCOS zalicza się z kolei:

• tłuszcze nasycone,
• żywność typu fast food,
• alkohol,
• sól kuchenną,
• węglowodany o wysokim ładunku glikemiczny,
• napoje gazowane, soki owocowe,
• sól kuchenną.

Wprowadzenie produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG) i dań o niskim ładunku glikemicznym (mogą się w nich znajdować produkty o wysokim IG, jednak równoważą je inne produkty zmniejszające skoki insuliny np. tłuszcze, białko), powoduje, że gospodarka insulinowa kobiet z PCOS stabilizuje się i zmniejsza się u nich tkanka tłuszczowa na brzuchu, która jest tkanką czynnie produkującą hormony. Tego typu dieta pozwala na przywrócenie równowagi hormonalnej.

Duża ilość antyoksydantów w produktach typu: jagody, borówki, brokuły, morele, orzechy również będzie korzystna w PCOS, gdyż zmniejsza stan zapalny w organizmie, a tym samym normuje stan organizmu (ma to szczególne znaczenie przy PCOS immunologicznym, w którym to stan zapalny indukuje powstanie schorzenia).

Istotnym elementem dietoterapii w zespole policystycznych jajników jest też spożywanie odpowiedniej proporcji kwasów omega-3 o działaniu przeciwzapalnym do kwasów omega-6, które, choć są zdrowe, w większych ilościach mają działanie prozapalne.

Dlaczego proporcja, która wynosi około 5:1 (kwasy omega-3 do omega-6), jest tak istotna? Bo tłuszcze te walczą o te same receptory. Gdy omega-6 zajmą większą ich ilość, dla kwasów omega-3 nie zostanie zbyt wiele miejsca. Mimo wszystko kwasy omega-6 warto jeść, zwłaszcza olej z wiesiołka, który korzystnie wpływa na równowagę hormonalną kobiet.

Dieta na owulację przy niedoczynności tarczycy

Nieleczona i niewyrównana niedoczynność tarczycy ma bardzo duży wpływ na zaburzenia cyklu miesiączkowego, a tym samym i owulacji. Sam fakt, że w oocytach znaleziono receptory dla hormonów tarczycy, świadczy o tym, jak istotną rolę pełnią one w procesie prawidłowej owulacji. Jak pokazują badania, u kobiet z niedoczynnością tarczycy występuje trzykrotnie większe prawdopodobieństwo zaburzeń miesiączkowania niż u kobiet zdrowych.

Zaburzenia funkcji tarczycy wpływają między innymi na SGHB, czyli globuliny wiążące hormony płciowe. U kobiet z niedoczynnością tarczycy znacznie spada ich ilość, co prowadzi do zwiększenia stężenia np. androgenów. Poza tym u takich osób znacznie zwiększa się poziom prolaktyny, a hiperprolaktynemia jest główną przyczyną zaburzeń miesiączkowania i to ona prowadzi do bezowulacyjnych cykli. Niedoczynna tarczyca powoduje również, że częściej występuje wtórny brak miesiączki, jak również występowanie rzadkich miesiączek.

Dieta w niedoczynności tarczycy powinna uwzględniać te składniki odżywcze, które są niezbędne do produkcji hormonów tarczycy i które usprawniają konwersję T4 (tyroksyny) do T3 (trójjodotyroniny). Jednym z tego typu składników jest jod, bez którego nie może dojść do powstania odpowiedniej ilości hormonów tarczycowych.

Produktami żywnościowymi zasobnymi w ten pierwiastek są przede wszystkim: dorsz, makrela, ostrygi, otręby, sól jodowana, wody mineralne. Oprócz tego konieczne jest dostarczenie wraz z dietą selenu, gdyż wpływa on na aktywność dejodynazy jodotyroninowej, która jest katalizatorem przemiany nieaktywnej postaci hormonu tarczycowego T4 w aktywny –T3.

Najbardziej zasobne w selen są: orzechy brazylijskie, nerki, skorupiaki, ryby, ogólnie – mięso. Również cynk będzie niezbędny dla prawidłowej pracy tarczycy, gdyż palce cynkowe stanowią jeden ze składników struktury hormonów tarczycy i przy braku cynku obserwuje się upośledzone działanie T3. Niedobór cynku wpływa również na gorszą konwersję T4 do T3. Dieta bogata w cynk powinna zawierać: kakao, wołowinę, czy produkty pełnoziarniste.

Odpowiednia kaloryczność diety jest również niezmiernie istotna dla prawidłowej pracy tarczycy. Zbyt restrykcyjne diety osłabiają jej funkcjonowanie i zmniejszają aktywność dejodynaz. Oprócz tego niekorzystnie wpływają na przemianę T4 do T3 i zwiększają prawdopodobieństwo konwersji T4 do nieaktywnej postaci rT3.

Dieta na owulację w przypadku otyłości

Otyłość sama w sobie nie jest przyczyną zaburzeń owulacji, choć u pacjentek z nadmierną masą ciała częściej stwierdza się: zwiększoną produkcję androgenów zarówno w jajnikach jak i nadnerczach, do tego zmniejszenie stężenia SGHB (białka wiążącego hormony), jak również zwiększenie obwodowej aromatyzacji androgenów i zaburzenie wydzielania gonadotropin. Mimo wszystko u kobiet otyłych najważniejsza jest nie – ilość tkanki tłuszczowej, lecz jej umiejscowienie.

Najbardziej problematyczna jest tkanka tłuszczowa na brzuchu, która jest tkanką hormonalnie czynną, wydziela prozapalne cytokiny, które przyczyniają się do rozwoju PCOS, czy insulinooporności, a te z kolei stają się przyczyną zaburzeń miesiączkowania.

W przypadku kobiet otyłych, u których dostrzega się nieregularne cykle, zakłócenia owulacji, czy problemy z zajściem w ciążę, konieczna jest redukcja masy ciała.

Można ją osiągnąć poprzez mniej kaloryczną dietę oraz aktywność fizyczną. Regularny ruch pozwala poprawić parametry insulinowe, natomiast mniej kaloryczna dieta oparta o produkty przeciwzapalne, z niskim indeksem glikemicznym stabilizuje gospodarkę insulinową wpływając pozytywnie na gospodarkę hormonalną kobiety.

Dieta na poprawę owulacji – ogólne zalecenia

Białko

Jak donoszą badania, nadmierna ilość spożywanego białka może wpływać na zaburzenia owulacji. Także źródło białka ma znaczenie, gdyż zbyt duże spożycie białka zwierzęcego (większe niż roślinnego) skutkuje zwiększeniem ryzyka niepłodności wynikającej z zaburzeń owulacji.

Najbardziej niekorzystny wpływ na płodność zdaje się mieć mięso czerwone takie jak: wołowina, czy wieprzowina. Polecane jest za to mięso drobiowe oraz białko roślinne.

Dostrzega się z kolei pozytywny wpływ diety opartej na białku roślinnym, który może wynikać z tego, że zawarta w roślinach arginina poprawia przepływ krwi przez narządy rodne, co sprzyja rozwojowi oocytów oraz ułatwia zagnieżdżanie się zarodka.

Węglowodany

Ze względu na to, że zaburzona gospodarka insulinowa ma istotny wpływ na zaburzenia owulacji, wydaje się zasadne, aby w diecie, która ma sprzyjać wyregulowaniu cyklu oraz prawidłowej owulacji, znajdowały się węglowodany o niskim indeksie glikemicznym lub były komponowane z innymi składnikami dania tak, by miało ono ogólnie niski ładunek glikemiczny.

Szczególnie korzystne są węglowodany zasobne w błonnik takie jak: kasze, pieczywo pełnoziarniste, mąka z pełnego przemiału, które hamują skoki glukozy we krwi.

Tłuszcze

W każdej diecie powinny znaleźć się dobrej jakości tłuszcze takie jak: oliwa z oliwek, olej lniany, konopny, olej z ogórecznika, czy olej z orzechów. Jednakże w menu kobiet z zaburzeniami owulacji ma to szczególne znaczenie, gdyż wspomaga to uzyskanie równowagi hormonalnej.

Jedząc tłuste ryby bogate w kwasy omega-3, łykając tran, wygasza się stany zapalne w organizmie, co ma niebagatelne znaczenie przy PCOS, czy endometriozie wpływających na zaburzenia owulacji.

Witaminy

Niedobór witaminy D może wpływać niekorzystnie na cykl miesiączkowy i prowadzić do jego zaburzeń. W związku z tym należy zadbać o to, aby dostarczać tę witaminę nie tylko w lecie, kiedy dochodzi do naturalnej syntezy przezskórnej i pozyskujemy ją dzięki promieniom słonecznym, ale także w zimie, czy jesieni, kiedy słońca brak.

Najlepszym jej źródłem będą tłuste ryby oraz tran. Można też sięgnąć po pojedynczy suplement z zawartością witaminy D, dbając o to, aby zawierał przynajmniej 2000 jednostek.

Oprócz witaminy D, korzystnie na płodność oraz cykl miesiączkowy wpływa witamina B6, która reguluje poziom prolaktyny ( zbyt wysoki jej poziom blokuje owulację) i pozytywnie wpływa na podtrzymanie właściwego stężenia progesteronu.

Także witamina B12 niezbędna jest do właściwego przebiegu owulacji. Witaminę B6 znajdziemy przede wszystkim w rybach, wątrobie, orzechach, bananach, produktach pełnoziarnistych. Natomiast najlepszym źródłem witaminy B12 jest mięso.

Zmiana stylu życia w celu odzyskania owulacji

Środowisko pracy

Czynniki środowiskowe mają bardzo duży wpływ na płodność kobiety i właściwy cykl miesiączkowy. Udowodniono, że kobiety pracujące w zakładach pracy, w których narażone były na ciągłe stykanie się w nadmiernych ilościach z: farbami, klejami, pestycydami, czynnikami chemicznymi obecnymi w laboratoriach czy przemyśle chemicznym, wystawione były na kontakt z ołowiem czy rtęcią, miały zaburzenia owulacji, jak również częściej dochodziło u nich do poronienia.

Także niekorzystne promieniowanie jonizujące, czy niewłaściwe pole elektromagnetyczne, prowadziło do niekorzystnych zmian w jajnikach i nawet wtórnego braku miesiączki.

Jeśli kobieta pracuje w wyżej wymienionych warunkach, a przy tym ma zaburzenia cyklu miesiączkowego, nie może zajść w ciążę, powinna zmienić pracę na taką, która nie będzie narażać jej organizmu na szkodliwy wpływ czynników zewnętrznych.

Palenie papierosów

Palenie tytoniu to kolejny czynnik, który zaburza gospodarkę hormonalną kobiety. I nie dotyczy to tylko kobiet aktywnie palących, ale również biernych palaczy. Dym tytoniowy zawiera tyle toksycznych substancji, że – jak to udowodnili w swoich badaniach w 2007 r. Homan i wsp. , może prowadzić do spadku LH (hormonu luteinizującego), jak również podwyższać poziom FSH (hormonu folikulotropowego), co skutkuje zaburzeniem owulacji.

Poza tym substancje zawarte w papierosach doprowadzają do niekorzystnych zmian w oocytach oraz negatywnie wpływają na proces kształtowania się ciałka żółtego. Sprawiają też, że zmniejsza się ilość pęcherzyków jajnikowych oraz obniża się ich jakość.

Przy zaburzeniach hormonalnych jednym z pierwszych zaleceń lekarskich jest rzucenie palenia. Jest to najszybszy i najprostszy sposób, by wyeliminować jeden ze znaczących czynników, które wpływają negatywnie na cykl miesiączkowy.

Niewłaściwa aktywność fizyczna

Umiarkowany wysiłek fizyczny zdecydowanie dobrze wpływa na płodność kobiety albowiem reguluje gospodarkę glukozową, jak również zapobiega otyłości. Natomiast nadmierna aktywność fizyczna, zbyt długie i zbyt ciężkie treningi doprowadzają do tego, że występuje nierównowaga pomiędzy tkanką mięśniową a tłuszczową i, przy dołączonej do tego restrykcyjnej diecie, może wystąpić wtórny brak miesiączki.

Zbyt intensywny trening, szczególnie u młodych kobiet, doprowadzać może ponadto:

• do zaburzeń owulacji,
• zakłóceń w wydzielaniu gonadoliberyny (hormonu wydzielanego przez podwzgórze),
• do zaburzeń produkcji LH,
• hiperprolaktynemii,
• czy hiperandrogemii.

Jeśli kobiecie zależy na unormowaniu gospodarki hormonalnej, powinna zmniejszyć ilość treningów i zmienić je na lżejsze np. trening siłowy zmienić na jazdę rowerem, jogę, pilates.

Leczenie farmakologiczne braku owulacji

Cytrynian klomifenu

Farmakologiczna stymulacja owulacji uzależniona jest od czynnika, który spowodował zakłócenia cyklu miesiączkowego. Jednym z leków na zaburzenia owulacji jest cytrynian klomifenu, który jest selektywnym modulatorem receptora estrogenowego SERM i ma właściwości zarówno estrogenne jak i antyestrogenne.

Rezultatem zastosowania leku jest zwiększona ilość wydzielania gonadotropiny oraz stymulacja przysadki oraz wytworzenie FSH. To z kolei pobudza do wzrostu oraz dojrzewania pęcherzyki jajnikowe i prowadzi do pojawienia się pęcherzyka dominującego.

Letrozol

Innym z leków stosowanych do stymulowania owulacji jest letrozol. Należy on do inhibitorów aromatazy – enzymu, który pozwala na konwersję androgenów w estrogeny.

Inhibitor taki jak letrozol hamuje ten enzym, co powoduje zmniejszenie ilości estrogenu. Aktywuje to oś podwzgórze- przysadka-jajniki do wydzielania większej ilości FSH, co skutkuje rozwojem pęcherzyka w jajniku.

Metformina

Ze względu na to, że wiele kobiet ma problemy z owulacją wynikające z PCOS lub insulinooporności, czasem stosuje się u nich terapię metforminą. Metformina to lek, który zmniejsza stężenie glukozy we krwi. Zwykle podawany jest w cukrzycy, choć niekiedy używa się go również przy insulinooporności.

Jeśli u pacjentki nie dostrzega się przyczyn niepłodności związanych z innymi chorobami, czy czynnikami, wówczas jako monoterapię stosuje się metforminę. Zwykle jednak łączy się ją z cytrynianem klomifenu.

Monoterapia metforminą zasadna jest u pacjentek z BMI<30 kg/m2. Przy wyższych wartościach zawsze łączy się ją z cytrynianem klomifenu.

Dominika Wilk