Jajowody – budowa, funkcje, choroby

Jajowody odgrywają bardzo ważną rolę w procesie zapłodnienia i przetrwania zarodka przed zagnieżdżeniem się w macicy. Jajowody mają do spełnienia wiele zadań, ale są też podatne na różne schorzenia. Dowiedz się, jak wygląda budowa jajowodów, jakie pełnią funkcje i jakie dotyczą ich choroby.

Spis treści

1. Jajowody: budowa
2. Jajowody: funkcje
3. Jajowody: choroby

Jajowody wyglądają jak trąbki z charakterystycznym, palczastym rozszerzeniem na jednym końcu. Jajowody biegną wewnątrz górnego brzegu więzadła szerokiego i otwierają się do jamy otrzewnowej w okolicy jajników. Każdy jajowód ma około 10 cm długości i jednego centymetra szerokości.

Jajowody przyjmują komórki jajowe uwolnione z jajników i przeprowadzają je do macicy.

Są również miejscem, w którym dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej przez męską komórkę rozrodczą, czyli plemnik.

Umożliwiają one także przedostanie się komórki jajowej z jajników do macicy, bo są łącznikiem między tymi narządami. Ale na tym nie kończy się ich rola.

Jajowody: budowa

Prawy jajowód leży w pobliżu wyrostka robaczkowego, lewy - esicy, czyli jednego z odcinków jelita grubego. Oba otulone są ochraniająca je otrzewną. Ściana jajowodu jest tak zbudowana, aby ułatwić przyjęcie i bezpieczne przeniesienie komórki jajowej do jamy macicy w celu zagnieżdżenia.

Ściana jajowodu zbudowana jest z trzech warstw, są to:

• zewnętrzna błona surowicza
• błona mięśniowa
• błona śluzowa

Warstwa mięśni gładkich w ścianie jajowodu umożliwia wykonywanie rytmicznych skurczów, które kierują się w stronę macicy. Właśnie te ruchy pozwalają na przemieszczanie się komórki jajowej lub zarodka przez jajowody w kierunku macicy.

Ściany jajowodu są wysłane komórkami wyposażonymi w rzęski, małe wypustki podobne do szczoteczki, które "wymiatają" komórkę jajową w kierunku macicy.

Komórki bez rzęsek leżące w głębokich kryptach wewnętrznej wyściółki jajowody wytwarzają wydzielinę służącą do odżywiania komórki jajowej i plemników, które zawędrowały tu podczas swojej podróży przez jajowód.

Produkcja płynu jajowodowego rozpoczyna się jeszcze przed owulacją, czyli jajeczkowaniem. Płyn przypomina surowicę krwi. Jest bogaty w potas, chlorki oraz immunoglobuliny, będące pożywieniem dla zarodka lub komórki jajowej.

Na wyściółkę jajowodów działają hormony wytwarzane przez jajnik i jej aktywność zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Dla przykładu progesteron zwiększa ilość wytwarzanej wydzieliny śluzowej.

Anatomicznie każdy jajowód dzieli się na cztery części:

• Lejek - to część położona najbliżej jajnika. Kształtem przypomina lejek, ale jego brzegi są postrzępione. Dlatego też nazywa się je strzępkami jajowodu. Strzępki otulają jajniki i unoszą się w jamie brzusznej. Najdłuższy ze strzępków łączy się z powierzchnią jajnika za pomocą więzadła lejkowo-jajnikowego. Umożliwia to przechwytywanie wyprodukowanej, a następnie uwolnionej z jajnika komórki jajowej i wprowadzenie jej do jajowodu.
• Bańka  jest najdłuższą, najszerszą, o największej grubości ścianek częścią jajowodu. To tu najczęściej dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej.
• Cieśń jest częścią krótką i wąską. Ma grube ścianki. Zdarza się, że to właśnie tu może utknąć zarodek i rozwija się ciąża jajowodowa, co grozi pęknięciem jajowodu.
• Część maciczna to najkrótszy odcinek jajowodu. To fragment jajowodu znajdujący się już w ścianie macicy i wnikający w jej jamę, czyli dostarczający zarodek do miejsca zagnieżdżenia. 

Jajowody mają bardzo bogate unaczynienie, które pochodzi od tętnicy jajnikowej i tętnic macicznych. Naczynia te łącza się, tworząc łuki tętnicze. Układ żył, który zbiera krew z jajowodu jest lustrzanym odbiciem układu tętnic zaopatrujących jajowód.

Jajowody: funkcje

Jajowody zajmują się transportem komórki jajowej od chwili wychwycenia jej po owulacji, po dostarczenie zarodka do macicy. Odpowiadają także za odżywianie komórki jajowej podczas tej wędrówki.

By mogło dojść do zapłodnienia, jajowody wspomagają również ruch plemników w kierunku jajnika i komórki jajowej, a komórki wydzielnicze odżywiają męskie gamety.

Zapewniają im takie środowisko, by możliwa była tzw. kapacytacja plemników, czyli ich uzdatnienie do zapłodnienia komórki jajowej. To ważna funkcja jajowodów, ponieważ opuszczając męski organizm plemnik nie potrafi, nie jest w stanie zapłodnić komórki. Musi się tego nauczyć w jajowodzie.

Proces uzdatniania plemników polega między innymi na zmianach w strukturze i składzie chemicznym błony komórkowej plemnika, umożliwiających jego wniknięcie do komórki jajowej.

Jajowody: choroby

• Zapalenie jajowodu

To, co w potocznym języku określane jest jako zapalenie jajnika, w rzeczywistości prawie zawsze jest zapaleniem jajowodu. Zapaleniu towarzyszą zazwyczaj obustronne bóle w podbrzuszu, które są asymetryczne i mogą promieniować do pachwiny, a nawet w kierunku uda lub do okolicy lędźwiowej. Czasami pojawia się wysoka gorączka.

Przyczynami zapalenia jajowodów są zazwyczaj zakażenia wstępujące z pochwy lub z macicy. Częstą przyczyną choroby są zakażenia dwoinką rzeżączki i chlamydiami.

Zapalenie jajnika dotyczy jego zewnętrznej osłonki. Typowym objawem zapalenia jajowodów są kłujące lub ciągłe bóle w dolnej części brzucha, w okolicach przydatków. Do dodatkowych symptomów choroby należą obfite upławy z pochwy, krwawienia, zaparcia, kolka, nudności, wymioty, trudności w oddawaniu moczu, podwyższona temperatura ciała.

• Niedrożność jajowodów

To jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności. Nie ma charakterystycznych objawów niedrożności jajowodów. Zazwyczaj wykrywa się ją dopiero podczas diagnostyki, gdy pojawiają się trudności z zajściem w ciążę.

Często przyczyną niedrożności są zrosty, które powstają po zapaleniu.

Sprzyjają im także zabiegi przeprowadzane w okolicy jajowodów (niekoniecznie ginekologiczne), w obrębie miednicy mniejszej, ale też w jamie brzusznej.

Drożności jajowodów zagraża też endometrioza, czyli choroba, która powoduje, że błona śluzowa typowa dla macicy pojawia się w innych narządach, na przykład w jajowodach, które może dosłownie zatkać.

• Wodniak jajowodu

Rozwija się, gdy dojdzie do zablokowania odpływu płynnej treści powstającej w jajowodzie. Gromadzący się płyn wywołuje obrzęk.

• Ropniak jajowodu

Jeśli zablokowana w jajowodzie treść jest ropna, nie mówimy o wodniaku, a o ropniaku jajowodu.

• Krwiak jajowodu

Rozwija się, gdy dojdzie do zablokowania odpływu krwi w jajowodzie. 

• Rak jajowodu

Rak jajowodu to rzadki nowotwór złośliwy, trudny do wykrycia, w 10-27% przypadków występujący obustronnie.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Anna Jarosz