Endometrioza to choroba zagadka. Jakie są jej objawy?

Szacuje się, że nawet do 50% kobiet skarżących się na bóle w okolicach miednicy może usłyszeć w gabinecie lekarza ginekologa diagnozę: endometrioza. Czym jest ta tajemnicza choroba? Jakie dolegliwości i objawy mogą wskazywać na jej istnienie?

Endometrioza, nazywana inaczej gruczolistością zewnętrzną, to występowanie błony śluzowej charakterystycznej dla macicy (tzw. endometrium) w obrębie innych narządów, na przykład w jajnikach lub jajowodzie. Znacznie rzadziej ten typ nabłonka wykrywa się w odległych organach, zupełnie nie związanych z funkcją rozrodczą, np. sercu lub mózgu.

Przyrost komórek endometrium jest zależny od działania żeńskich hormonów – estrogenów - dlatego też na endometriozę cierpią najczęściej kobiety w wieku rozrodczym, pomiędzy 15 a 45 rokiem życia. Szacuje się, że choroba ta diagnozowana jest u około 7–15% regularnie miesiączkujących kobiet.

Spis treści

1. Przyczyny endometriozy
2. Objawy endometriozy
3. Jak zdiagnozować endometriozę?
4. Metody leczenia endometriozy
5. Endometrioza - kiedy do lekarza?

Przyczyny endometriozy

Na temat powstawania endometriozy powstało bardzo wiele teorii. Niestety, pomimo licznych badań naukowych, dokładny mechanizm choroby nadal nie został poznany. Najbardziej prawdopodobnym założeniem wydaje się tzw. teoria wstecznego miesiączkowania.

Według tej hipotezy, krew menstruacyjna zawierająca złuszczony nabłonek macicy nie opuszcza całkowicie dróg rodnych, a jej część cofa się do jajowodów. Tam może nastąpić wszczepienie, czyli implantacja komórek endometrium w inne tkanki otrzewnej lub odleglejszych narządów. Choć teoria ta powstała ponad 90 lat temu (w latach 20. XX wieku), okazuje się trafna.

Obecnie wiadomo, że w tym ogólnym mechanizmie bardzo istotną rolę odgrywają zaburzenia odpowiedzi immunologicznej, która może regulować miejscową adhezję – czyli „przyczepianie” się komórek do podłoża, a także powstawanie stanu zapalnego.

Endometrioza występuje także statystycznie częściej z chorobami o podłożu autoimmunologicznym (jak reumatoidalne zapalenie stawów - RZS, czy niedoczynność tarczycy). Fakt ten dodatkowo podkreśla jej prawdopodobne powiązanie z zaburzeniami funkcji układu odpornościowego.

Istnieją również pewne czynniki ryzyka, które mogą predestynować kobietę do wystąpienia endometriozy w przyszłości. Są to:

• krótkie cykle menstruacyjne,
• długie i obfite krwawienia menstruacyjne,
• wczesna pierwsza miesiączka,
• występowanie endometriozy w rodzinie,
• niska masa ciała.

Sposób trybu życia również może wpływać na regulację poziomu estrogenów. Dlatego uważa się, że spożywanie dużych ilości kofeiny, alkoholu, a także brak wysiłku fizycznego mogą też pośrednio zwiększać ryzyko wystąpienia endometriozy.

Objawy endometriozy

Z uwagi na możliwość występowania ognisk endometrialnych w obrębie różnych narządów, nie tylko układu rozrodczego, objawy tej choroby mogą być często niespecyficzne i różnorodne.

Należy pamiętać, że część podobnych dolegliwości występuje w przebiegu wielu innych schorzeń np. dotyczących jelit lub przy zapaleniu pęcherza moczowego. Co w takim razie powinno zwrócić szczególną uwagę?

Podstawowe objawy endometriozy to przede wszystkim:

• silny ból, występujący cyklicznie podczas miesiączek,
• silne skurcze i krwawienia miesiączkowe,
• tzw. wędrujące bóle miednicy i w dole pleców,
• bóle w okolicy pęcherza,
• bolesne stosunki,
• bolesne wypróżnianie lub oddawanie moczu,
• wzdęcia,
• częste zaparcia,
• problemy z zajściem w ciążę.

Objawy choroby powracają zwykle cyklicznie, poprzedzając miesiączkę albo występując w jej trakcie.

Rzadziej opisywanymi objawami endometriozy, zależnymi od jej postaci i lokalizacji ognisk, mogą być:

• krwawienia występujące w trakcie cyklu owulacyjnego,
• krew w moczu,
• a nawet duszności i bóle klatki piersiowej pojawiające się, gdy komórki endometrium utworzą ognisko w płucach.

Nieleczona endometrioza może doprowadzić do:

• trwałej bezpłodności,
• problemów ze współżyciem,
• zaburzeń funkcji jelita i pęcherza.

Najbardziej dokuczliwe dla większości kobiet jednak mogą być przewlekłe, silne dolegliwości bólowe towarzyszące miesiączce, które utrudniają normalne funkcjonowanie.

Jak zdiagnozować endometriozę?

Właściwa diagnostyka endometriozy może trwać kilka lub nawet kilkanaście lat. Niespecyficzne objawy często utrudniają postawienie trafnego rozpoznania. Na zbyt późne rozpoznawanie tej choroby na pewno wpływa również powszechne w społeczeństwie przekonanie, że miesiączka u kobiet zawsze wiąże się z bólem i jest to cecha naturalna.

Lekceważąc problem, pacjentki nie informują lekarzy o swoich dolegliwościach podczas wizyt kontrolnych, a przez to choroba rozwija się przez wiele lat. Kobiety bardzo często rozpoczynają badania dopiero po przedłużających się, bezowocnych staraniach o dziecko.

Dla prawidłowej diagnozy choroby niezbędny jest szczegółowy wywiad kliniczny oraz dokładne badanie ginekologiczne – często uzupełnione badaniem USG transwaginalnym (kiedy głowica aparatu wprowadzana jest przez pochwę). Pomoże ono zlokalizować umiejscowienie zmian endometrialnych, tzw. ognisk endometrium.

Czasami do diagnostyki wykorzystywane są też inne nieinwazyjne badania o większej rozdzielczości obrazu, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

Niestety, w niektórych przypadkach, brak potwierdzenia obecności ognisk endometriozy w powyższych badaniach wcale nie wyklucza istnienia choroby, ponieważ mogą być one niewielkie lub na tyle specyficznie umiejscowione, że aparat nie będzie w stanie ich wykryć.

Do niedawna w diagnostyce zmian endometrialnych wykorzystywano także marker biochemiczny z krwi - Ca-125 - popularny również w rozpoznawaniu raka jajnika.

Pomimo, iż poziom tego antygenu może być podwyższony przy endometriozie, badanie to jest bardzo niespecyficzne i może świadczyć o obecności innych chorób o charakterze zapalnym. Dlatego też obecnie nie rekomenduje się tego testu i należy pamiętać, że ujemny wynik badania na Ca-125 nie wyklucza endometriozy u kobiety.

Metody leczenia endometriozy

Leczenie endometriozy zależy przede wszystkim od stadium zaawansowania choroby oraz umiejscowienia ognisk endometrium. Pierwszym, głównym celem podjętej terapii, jest przede wszystkim łagodzenie dolegliwości bólowych pacjentki (początkowo za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych – tzw. NLPZ). W następnej kolejności zahamowanie postępu choroby i poprawa płodności.

Wyróżnia się dwa rodzaje leczenia endometriozy: farmakologiczne oraz chirurgiczne.

W leczeniu farmakologicznym stosowane są leki powodujące hamowanie podziałów komórek endometrium i obniżanie poziomu estrogenów (np. preparaty z grupy gestagenów jak danazol, popularne dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne). Leki te będą wpływać na ograniczenie rozrastania się błony śluzowej macicy, a co za tym idzie ograniczać krwawienia.

Operacyjne leczenie endometriozy stosowane jest wtedy, kiedy przyjmowanie farmakoterapii nie przynosi oczekiwanych efektów. Polega ono na laparoskopowym wycięciu ognisk endometriozy, przy czym zawsze ze zlokalizowanych ognisk pobierane są wycinki tkanek do badania histopatologicznego.

W szczególnie trudnych przypadkach, gdy zajęta chorobowo tkanka jest zniszczona przez zrosty i torbiele, stosuje się zabieg usunięcia jajników a nawet macicy. Operacja nie likwiduje jednak przyczyn endometriozy, która może tworzyć nowe ogniska i zrosty. Dlatego też czasami, pomimo wykonanego zabiegu, może dojść do nawrotów choroby.

Endometrioza - kiedy do lekarza?

Endometrioza jest podstępną chorobą, która może pozostać niezdiagnozowana przez wiele lat, a w efekcie prowadzić do bezpłodności lub trwałego uszkodzenia wielu narządów.

Objawami, które powinny skłonić kobietę do zasięgnięcia porady ginekologa, są na pewno:

• silne bóle menstruacyjne,
• powracające bóle w okolicy miednicy,
• krwawienia śródcykliczne
• czy ból podczas stosunku.

Kobiety z rozpoznaną endometriozą powinny zostać objęte długotrwałym leczeniem, aby w przyszłości uniknąć skomplikowanych zabiegów operacyjnych i nawrotów choroby.

Podobnie, jak w przypadku wielu innych, przewlekłych chorób, kluczem do skutecznego leczenia okazują się regularne konsultacje lekarskie i prawidłowa diagnoza. Endometrioza nie musi być wyrokiem, jeżeli zostanie wcześnie wykryta.

Czytaj też:

• Endometrioza: objawy, diagnoza, leczenie endometriozy
• Przez endometriozę straciłam kontrolę nad swoim życiem - poznajcie historię Kasi
• Jakie są przyczyny niepłodności kobiet?