Dieta przy endometriozie. Jakie produkty wspomagają leczenie i łagodzą objawy?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Silne bóle menstruacyjne, przewlekłe zmęczenie, problemy z zajściem w ciążę – to tylko niektóre objawy endometriozy, choroby, która dotyka miliony kobiet na całym świecie. Choć jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności, wciąż bywa lekceważona i diagnozowana z dużym opóźnieniem. Czym dokładnie jest endometrioza? Jak można ją leczyć? Wciąż trwają poszukiwania skutecznych metod leczenia. Jaka dieta może być pomocna w leczeniu dolegliwości towarzyszących endometriozie?

Spis treści

1. Czym jest endometrioza?
2. Główne cele dietoterapii w endometriozie
3. Dieta przeciwzapalna w endometriozie
4. Od nastolatki do seniorki. Zalecane badania ginekologiczne (kalendarz)
5. Dieta przy endometriozie - polecane i niepolecane produkty
6. Dieta w endometriozie łagodząca dolegliwości jelitowe
7. Przykładowe produkty o działaniu przeciwzapalnym
8. Dieta w endometriozie obniżająca poziom estrogenów

Endometrioza to choroba, która polega na umiejscowieniu tkanek endometrium poza jamą macicy, co w konsekwencji prowadzi do bólu i niepłodności. Ze względu na towarzyszące temu schorzeniu objawy, kobieta często nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować w życiu społecznym, a toczący się w jej ciele stan zapalny jest podłożem innych chorób.

Czym jest endometrioza?

Endometrioza jest chorobą charakteryzującą się występowaniem tkanek endometrium poza ich prawidłowym położeniem, a więc poza jamą macicy. Mogą się one pojawiać zarówno na powierzchni otrzewnej, powierzchni jelit, jak również w okolicy pęcherza moczowego, jajowodów, w jamie klatki piesiowej, a nawet w mózgu – choć są to niezwykle rzadkie przypadki.

Tego typu tkanki, które posiadają na swojej powierzchni receptory dla hormonów, zachowują się w innych miejscach tak samo jak w jamie macicy i podlegają przemianom według cyklu miesiączkowego.

Narastają więc, a potem złuszczają się i krwawią, gdy nadchodzi czas miesiączki. Powoduje to ból oraz doprowadza do zrostów i nacieków w miejscach, gdzie nie powinno do tego dochodzić np. w jelitach.

Dolegliwości bólowe związane z narastającą poza macicą tkanką endometrium nie występują tylko podczas samej miesiączki. Mogą się one pojawiać także w trakcie owulacji, przed samą miesiączką lub też w każdym dowolnym dniu cyklu, w zależności od rozległości i umiejscowienia ognisk zapalnych.

Ze względu na trudność zdiagnozowania endometriozy, kobiety cierpią przez wiele lat bez określenia źródła choroby. Prowadzi to do pogorszenia jakości ich życia, jak również zakłóceń w funkcjonowaniu związku, kiedy np. przez dyspaurenię będącą konsekwencją endometriozy, kobieta unika współżycia.

Główne cele dietoterapii w endometriozie

Endometrioza związana jest z przewlekłym stanem zapalnym, co w konsekwencji prowadzi do osłabienia odporności. Dlatego też głównym celem dietoterapii w tym schorzeniu jest działanie przeciwzapalne oraz wspierające układ immunologiczny. Ważnym kierunkiem jest też wyrównanie pracy hormonów i ustabilizowanie gospodarki cukrowej.

Dzięki dobrze poprowadzonej dietoterapii można osiągnąć złagodzenie dolegliwości bólowych, zmniejszenie ognisk zapalnych endometriozy, jak również zmniejszyć ryzyko wystąpienia niektórych konsekwencji tej choroby np. anemii.

Dieta przeciwzapalna w endometriozie

Kobiety chorujące na endometriozę produkują zwiększoną ilość prozapalnych prostaglandyn oraz mają więcej czynników prozapalnych i wzrostowych typu: interleukina (IL) 1,6, 8 niż zdrowe osoby.

Wspomniane czynniki potęgują dolegliwości bólowe, w związku z tym dieta oparta na składnikach i substancjach przeciwzapalnych jest konieczna do zmniejszenia odczuwania bólu.

Do produktów o działaniu przeciwzapalnym zalicza się w szczególności dobrej jakości tłuszcze (najważniejsze z nich to te, które zawierają kwasy omega 3, jak również GLA), antyoksydanty, przeciwzapalne przyprawy typu kurkuma oraz duże ilości warzyw.

Oprócz tego istotne jest spożywanie tych produktów, które wspierają pracę wątroby np. tych, które zawierają dużą ilość witamin z grupy B. Ważną rolę pełnią również probiotyki, które nie tylko wspierają mikrobiotę jelit, ale działają także immunostymulująco.

Komponując zdrową dietę, należy z niej wykluczyć te produkty, które będą działać prozapalnie, m.in.: cukier, tłuszcze typu trans, produkty wysokoprzetworzone, czy czerwone mięso. Zbyt duże spożycie cukru może prowadzić do insulinooporności, a ta z kolei przyczynia się do zwiększenia tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha.

Tego rodzaju tkanka trzewna wydziela prozapalne cytokiny i zwiększa pulę estrogenów w organizmie. W związku z tym przyczynia się do rozwoju endometriozy i potęgowania dolegliwością z nią związanych. Czerwone mięso działając prozapalnie również przyczynia się do zwiększania stanu zapalnego w organizmie, z tego też powodu jest odradzane osobom chorującym na endometriozę.

Od nastolatki do seniorki. Zalecane badania ginekologiczne (kalendarz)

Zobacz galerię 8 zdjęć

Dieta przy endometriozie - polecane i niepolecane produkty

Dieta przy endometriozie powinna opierać się na produktach przeciwzapalnych, bogatych w błonnik i zdrowe tłuszcze, a jednocześnie eliminować te, które nasilają objawy i zaburzają gospodarkę hormonalną.

Produkty spożywcze polecane przy endometriozie 

• Łosoś, sardynki, makrela – bogate w kwasy omega-3, które działają przeciwzapalnie.
• Siemię lniane – zawiera lignany regulujące poziom estrogenów.
• Chia – źródło błonnika i kwasów tłuszczowych omega-3.
• Orzechy włoskie – mają działanie przeciwzapalne dzięki kwasom tłuszczowym i antyoksydantom.
• Brokuły, kalafior, brukselka – warzywa krzyżowe wspomagają metabolizm estrogenów.
• Szpinak, jarmuż, rukola – bogate w żelazo i witaminę C, które są ważne dla kobiet z obfitymi miesiączkami.
• Czosnek i cebula – mają silne właściwości przeciwzapalne i wspierają detoksykację organizmu.
• Kurkuma – naturalny środek przeciwzapalny dzięki zawartości kurkuminy.
• Imbir – działa przeciwbólowo i łagodzi stany zapalne.
• Jagody, maliny, truskawki – pełne antyoksydantów zwalczających stres oksydacyjny.
• Czerwone winogrona – zawierają resweratrol, który pomaga w walce ze stanem zapalnym.
• Zielona herbata – bogata w polifenole i katechiny, które zmniejszają stan zapalny.
• Komosa ryżowa – bezglutenowe źródło białka i błonnika, które stabilizuje poziom cukru we krwi.
• Soczewica i ciecierzyca – dostarczają białka roślinnego, które pomaga w regulacji hormonów.
• Olej lniany – zawiera kwasy omega-3 i wspiera równowagę hormonalną.
• Migdały – źródło zdrowych tłuszczów i witaminy E, która działa antyoksydacyjnie.
• Awokado – dostarcza zdrowych tłuszczów, które wspomagają gospodarkę hormonalną.
• Dynia i pestki dyni – bogate w cynk, który wspiera układ odpornościowy i hormonalny.
• Kakao (surowe) – zawiera magnez, który pomaga łagodzić bóle menstruacyjne.
• Kefir i jogurt naturalny – wspierają mikrobiom jelitowy, co pomaga w lepszym metabolizowaniu estrogenów.

Produkty spożywcze NIEpolecane przy endometriozie 

• Czerwone mięso – może zwiększać stan zapalny i poziom estrogenów.
• Wędliny i przetworzone mięso – zawierają konserwanty i tłuszcze nasycone, które pogarszają stan zapalny.
• Mleko krowie i jego przetwory – mogą zawierać hormony, które nasilają objawy endometriozy.
• Gluten (pszenica, żyto, jęczmień) – u niektórych kobiet może nasilać stan zapalny i problemy trawienne.
• Soja i produkty sojowe – zawierają fitoestrogeny, które mogą zaburzać gospodarkę hormonalną.
• Cukier rafinowany – powoduje skoki insuliny, co może nasilać stany zapalne.
• Słodycze i wyroby cukiernicze – oprócz cukru zawierają tłuszcze trans, które nasilają stan zapalny.
• Słodkie napoje gazowane – podnoszą poziom cukru we krwi i mogą pogarszać objawy.
• Fast food – zawiera tłuszcze trans, konserwanty i cukry, które zwiększają stres oksydacyjny.
• Tłuszcze trans (margaryny, smażone potrawy) – silnie prozapalne i szkodliwe dla układu hormonalnego.
• Kawa w nadmiarze – może podnosić poziom kortyzolu i wpływać na równowagę hormonalną.
• Alkohol – obciąża wątrobę, która jest kluczowa w metabolizowaniu estrogenów.
• Sztuczne słodziki – mogą zaburzać mikrobiom jelitowy i zwiększać stany zapalne.
• Białe pieczywo – ma wysoki indeks glikemiczny, co może pogarszać insulinooporność i stan zapalny.
• Ryby o wysokiej zawartości rtęci (np. tuńczyk, miecznik) – rtęć może zaburzać funkcje hormonalne.
• Chipsy i przekąski wysoko przetworzone – pełne utlenionych tłuszczów i soli, które mogą zaostrzać objawy.
• Konwencjonalnie uprawiane warzywa i owoce – mogą zawierać pestycydy zaburzające gospodarkę hormonalną.
• Biała ryż i makaron – powodują szybkie wahania poziomu cukru we krwi, co może nasilać stan zapalny.
• Napoje energetyczne – mogą podnosić poziom stresu oksydacyjnego i zaburzać równowagę hormonalną.
• Przetworzone sosy i gotowe dania – zawierają dużo cukru, soli i sztucznych dodatków, które sprzyjają stanom zapalnym.

Dieta w endometriozie łagodząca dolegliwości jelitowe

Tkanki endometrium często lokalizują się w jelitach, co powoduje nie tylko zrosty, ale też powstanie przerostu flory bakteryjnej w jelicie cienkim (SIBO), dysbiozę i narastanie bakterii, które sprzyjają przepuszczalności jelit.

To z kolei sprawia, że większa pula aktywnych metabolitów estrogenów dostaje się do krwi, nasilając objawy endometriozy.

Zwiększona ilość „złych bakterii” przyczynia się ponadto do wzdęć, nadmiaru gazów, co potęguje dolegliwości bólowe. Aby poprawić funkcjonowanie jelit oraz zrównoważyć ilość dobrych i złych bakterii jelitowych, warto zadbać o właściwy sposób odżywiania i wprowadzić (pod okiem lekarza lub dietetyka) probiotykoterapię.

Poza tym, jeśli dana kobieta nie cierpi na SIBO, można włączyć do diety kiszonki, chleb na zakwasie, kombuchę. Dobrze widziana jest też duża ilość warzyw, których rozpuszczalny błonnik z ograniczeniem owoców do jednej porcji dziennie. Konieczne jest też wprowadzenie dieta ograniczającej cukier, gdyż zaburza on stan mikrobiomu jelitowego.

Przykładowe produkty o działaniu przeciwzapalnym

Olej z wiesiołka

Dobroczynne właściwości oleju z wiesiołka wynikają z zawartości dwóch ważnych kwasów tłuszczowych, a mianowicie: LA (76 %) i GLA (około 9 %).

Kwas LA (kwas linolowy) przekształcany jest w organizmie w GLA (kwas gamma-linolenowy), a ten z kolei odpowiada za silne działanie przeciwzapalne. Jest więc niezwykle pomocny przy zmniejszeniu dolegliwości bólowych, jak również przy regulacji hormonów.

Alergia na olej z wiesiołka nie wyklucza braku dostępu do dobrego źródła GLA, gdyż jest nim również olej z ogórecznika, który śmiało można spożywać do sałatek, koktajli, czy innego rodzaju potraw. Istotne jest tylko, aby był spożywany na zimno.

Kwasy omega-3

Działanie przeciwzapalne kwasów omega-3 zostało udowodnione w bardzo wielu badaniach. Przede wszystkim kwasy te przyczyniają się do stłumienia wydzielania prozapalnych cytokin przez te komórki, które znajdują się w obszarze zapalenia. Poza tym hamują transmigrację neutrofilów, jak również pobudzają makrofagi i monocyty do zwiększonej aktywności fagocytarnej.

Głównym źródłem kwasów omega-3 są tłuste ryby typu łosoś, czy makrela, jak również oleje z ryb, tran.

Regularne spożywanie ryb, czyli przynajmniej 3 razy w tygodniu, dostarcza dobrej dawki kwasów omega 3. Jednak, przy endometriozie często konieczne jest przyjmowanie zwiększonych dawek, aby uzyskać efekt przeciwzapalny, w związku z tym warto codziennie suplementować rybi olej lub tran, zapewniając w ten sposób odpowiednią podaż kwasu EPA i DHA.

Antyoksydanty

Antyoksydanty są substancjami, które hamują działanie wolnych rodników i je neutralizują. Wolne rodniki są to z kolei niesparowane atomy tlenu, które powstają podczas różnorodnych przemian metabolicznych i potrafią uszkadzać komórki, niszczyć strukturę DNA, jak również potęgować stan zapalny.

Zwiększona liczba rodników u kobiet z endometriozą (tak wykazują niektóre badania) oraz toczący się u nich nieustannie proces zapalny osłabiają organizm i powodują, że potrzebują one większej dawki antyoksydantów niż zdrowe osoby.

Poza tym, jak pokazują badania, działania antyoksydantów zbliżone są do działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych i podobnie jak one zmniejszają dolegliwości bólowe. Dlatego kobiety cierpiące na endometriozę powinny częściej sięgać po produkty zasobne w przeciwutleniacze takie jak:

• owoce jagodowe np. jagody, borówki,
• jak również wszystkie warzywa będące źródłem beta-karotenu typu: dynia, marchew.

Oprócz tego, powinny spożywać warzywa i owoce zasobne w witaminę C, gdyż wymiata ona wolne rodniki i wraz z witaminą E hamuje peroksydację lipidów.

Naturalnym źródłem witaminy C są maliny, porzeczki, truskawki, rokitnik, natka pietruszki, czerwona papryka, warzywa kapustne.

Właściwości antyoksydacyjne przypisane są też do wielu pierwiastków typu: cynk, selen, w związku z tym warto sięgać po produkty w nie obfitujące typu: wątróbka, orzechy, pestki, jaja (źródła cynku), czy orzechy brazylijskie, kakao, strączki (źródła selenu).

Przyprawy o działaniu przeciwzapalnym

Istnieje wiele przypraw o działaniu przeciwzapalnym, jednak szczególnie na tym tle wyróżniają się kurkuma i imbir, gdyż ich działanie poparte jest wynikami badań. Kurkuma zawiera w sobie substancję o nazwie kurkumina i to ona blokuje stres oksydacyjny i hamuje stan zapalny w organizmie. Jest zdolna do neutralizacji reaktywnych form tlenu, jak również do stymulacji wzrostu glutationu, który ma silne właściwości przeciwutleniające.

Poza tym przeciwdziała peroksydacji lipidów, czyli utlenianiu lipidów, które prowadzi do uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, uszkodzenia błon komórkowych, jak również do zmian zwyrodnieniowych.

Przeciwzapalne właściwości imbiru są równie silne jak kurkuminy i zostały udowodnione zarówno w badaniach na ludziach, jak i zwierzętach.

Ginegerole zawarte w imbirze mają np. zdolność do hamowania prozapalnych prostaglandyn, a aktywność innych substancji zawartych w tej roślinie jest równa działaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Imbir posiada też zdolność do hamowania genów, które biorą udział w odpowiedzi zapalnej.

Dieta w endometriozie obniżająca poziom estrogenów

Jednym z celów dietoterapii w endometriozie jest obniżenie poziomu estrogenów, dzięki czemu można zmniejszyć szybkość powstawania nowych ognisk zapalnych endometriozy. Komórki endometrium są wrażliwe na estrogeny, jeśli więc tych hormonów będzie mniej, nie będą pobudzały ich do narastania. Poza tym tkanka endometrialna ma na swojej powierzchni receptory dla estrogenów i aby estrogen na nią podziałał, musi się do nich przyczepić.

Jeśli uda się jednak zamiast estrogenu podstawić inną substancją podobną w budowie do tego hormonu, można na jakiś czas zablokować receptory i w ten sposób obniżyć rozrost i pobudzanie tkanki enedometrialnej poza jamą macicy.

Tego typu blokery znajdują się np. w warzywach lub strączkach. Spożywanie kapusty, brokułów, kalafiorów, rzodkiewki, ciecierzycy, czy fasoli, może mieć więc dobroczynny wpływ na zmniejszenie dolegliwości związanych z endometriozą.

Drugą ważną grupą produktów obniżających poziom estrogenów w organizmie są te, które wpływają korzystnie na pracę wątroby. A to dlatego, że wątroba bierze udział w metabolizmie estrogenów. Krążące wolno we krwi estrogeny przekształcane są w niej w nieaktywne metabolity i usuwane wraz z żółcią do jelit, by potem zostać wydalone z kałem. Dzięki usprawnieniu pracy wątroby proces ten może przebiegać bez zakłóceń, a nadmiar estrogenów może być skutecznie zmniejszany dzięki pracy tego narządu.

Produktami wspierającymi pracę wątroby są zioła takie jak: mniszek lekarski, ostropest, ale też i produkty spożywcze jak kasze, pełnoziarniste pieczywo, orzechy, które posiadają dużą zawartość witamin z grupy B, niezbędnych do prawidłowej aktywności wątroby.

Oprócz tego do sprawnego usuwania metabolitów estrogenów niezbędny jest błonnik oraz sterole roślinne. Źródłem błonnika mogą być warzywa, owoce, ale też kasza, chleb razowy. Z kolei sterole roślinne znajdziemy w nasionach, pestkach oraz oleju lnianym.

Dominika Wilk

Katarzyna Głuszak