Zespół Di George'a - przyczyny, objawy i leczenie

Zespół Di George’a to wada wrodzona spowodowana ubytkiem materiału DNA. U podłoża tej choroby genetycznej leży utrata fragmentu chromosomu 22, co skutkuje brakiem ok. 50 genów. U chorych występują m.in. wady serca, zaburzenia odporności oraz niedoczynność przytarczyc. W jaki sposób leczony jest zespół Di George’a?

Spis treści

1. Co to jest zespół Di George'a?
2. Zespół Di George’a - przyczyny
3. Zespół Di George'a - objawy
4. Jak diagnozuje się zespół Di George'a?
5. Zespół Di George'a - leczenie

Zespół Di George’a, inaczej zespół mikrodelecji 22q11, to mutacja, która najczęściej powstaje de novo, czyli występuje u dziecka, którego rodzice jej nie posiadają (pojawia się po raz pierwszy w rodzinie), a tylko u ok. 5-10% przypadków jest dziedziczona. Wada genetyczna powstaje ok. 6.-8. tygodnia ciąży, nie jest zależna od płci i powoduje wiele dysfunkcji fizycznych i umysłowych, a także nierzadko jest związana także z anomaliami w wyglądzie.

Według Europejskiego Rejestru Wad Wrodzonych częstotliwość występowania zespołu Di George’a to 1:9700 żywych urodzeń. Jednak w wielu badaniach naukowych (np. w badaniu Oskarsdottira, który porównał zachorowania szwedzkiej populacji w Gotlandii i w Göteborgu) potwierdzono większą częstotliwość występowania mutacji w zależności od posiadanego zaplecza diagnostycznego.

Co to jest zespół Di George'a?

Zespół Di George’a to wada genetyczna, którą po raz pierwszy opisał dr Angelo Di George w 1968 roku. Jest to zespół mikrodelecji 22q11, który powszechnie określany jest także poprzez inne, zamiennie używane nazwy. Wśród nich znajduje się m.in.:

• zespół Shprintzen'a
• CATCH22
• zespół Takao
• zespół Sedlackova
• zespół VCFS

Warto jednak podkreślić, że w wielu artykułach naukowych nadal można spotkać się z niekonsekwencją w nazewnictwie i stosowaniu powyższych nazw jako odmiennych wad, co nie jest właściwe.

Chociaż faktycznie, każda z tych chorób charakteryzuje się nieco odmiennymi symptomami, a także ich nasileniem, to obecnie naukowcy ujednolicili nazewnictwo i zalecili, by zarówno zespół Di George’a, jak i powyżej wymienione nazwy bardzo podobnych chorób genetycznych, były określane na świecie jedną, wspólną nazwą jako zespół delecji lub mikrodelecji 22q11.

Wystąpienie zespołu Di George’a w 90% przypadków obejmuje 48 genów, a u pozostałych - tylko 24 geny. W wyniku utraty powyższych genów, podczas rozwoju płodowego dochodzi do wielu zaburzeń, wpływających negatywnie na rozwój dziecka, co po urodzeniu skutkuje pojawieniem się objawów mutacji. Dlatego też osoby decydujące się na posiadanie dzieci i mające zespół delecji 22q11, powinny wiedzieć, że istnieje 50% szansy na przekazanie choroby potomstwu.

Co istotne, badania naukowe przeprowadzone w 2015 przez Donę Landsman w Kanadzie, dowodzą jednak, że tylko 25% ciąż ma szanse na urodzenie zdrowego dziecka.

Istotnym jest także to, że częstotliwość występowania zespołu Di George’a waha się, gdyż badania nad nim wciąż trwają. Do tego należy pamiętać, że wiele osób pozostaje niezdiagnozowanych i często albo nie dowiadują się wcale o chorobie, albo ma to miejsce np. po przyjściu na świat potomstwa, u którego zostaje stwierdzona choroba genetyczna.

Zespół Di George’a może być przyczyną nie tylko wielu zaburzeń, niepełnosprawności i poważnych problemów ze zdrowiem fizycznym i psychicznym, ale także poronień, śmierci niemowlaków oraz krótszego życia u dorosłych.

Zespół Di George’a - przyczyny

Główną przyczyną zespołu Di George’a jest delecja lub mikrodelecja 22q11.2. Oznacza to, że na długim ramieniu chromosomu 22 (najmniejszego ludzkiego chromosomu w każdej komórce ciała) następuje ubytek w materiale genetycznym, który może obejmować krótki fragment genów lub ich całą grupę. Lokalizację miejsca we fragmencie genetycznym określa się jako q11.2.

Inną przyczyną może być także mutacja punktowa genu TBX1, który bierze udział w rozwoju serca, grasicy, przytarczyc i struktur anatomicznych twarzy.

Możliwym jest także, że do powstawania zespołu Di George’a przyczyniają się mutacje genów HIRA/TUPLE1 i UFD1L, jednak obecnie nie ma wystarczających badań, aby ostatecznie to potwierdzić.

Zespół Di George'a - objawy

Należy podkreślić, że ilość objawów oraz ich nasilenie różnią się w zależności od badanego przypadku. U niektórych chorych wada genetyczna może ujawnić się zaraz po porodzie, u innych w późniejszych latach, a niektórzy mogą mieć nieswoiste objawy, które sprowadzą się do tego, że nie zostaną nigdy poprawnie zdiagnozowani.

Warto jednak podkreślić, że naukowcy wyodrębnili 180 objawów, które mogą zostać wywołane przez zespół mikrodelecji 22q11, z których u chorego najczęściej stwierdza się maksymalnie 20.

Zespół Di George’a wykryty u niemowlaków i noworodków objawia się zazwyczaj:

• wadami serca (występują nawet u 82% dzieci)
• problemami z przyjmowaniem pokarmu (trudność w ssaniu i połykaniu)
• rozszczepieniem podniebienia lub innymi jego wadami (i w rezultacie np. ulewanie przez nos)
• hipotonią, czyli niskim napięciem mięśniowym
• opóźnionym rozwojem, w tym poznawczym, rozumowym, mowy itp.

Do tego bardzo często dochodzi:

• osłabiona odporność (co jest związane np. z częstymi infekcjami górnych i dolnych dróg oddechowych)
• źle rozwinięta grasica (lub jej brak)
• hipokalcemia (i związana z nią tężyczka hipokalcemiczna)
• nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów przytarczycznych
• nieodpowiednia masa ciała i za niski wzrost

Dzieci z tą wadą genetyczną często mają infekcje ucha, przez co nierzadko cierpią na niedosłuch, który także negatywnie wpływa na ich rozwój.

Po porodzie nierzadko stwierdza się także wady układu moczowo-płciowego, w tym np.:

• niedorozwój nerek
• torbielowatość nerek
• spodziectwo u chłopców

a także wady układu nerwowego, takie jak m. in.:

• wodogłowie
• torbiele mózgu
• przepuklina oponowo-rdzeniowa

Nierzadko również pojawiają się zaburzenia układu pokarmowego, w tym m.in.:

• przepuklina przeponowa
• wady odbytu
• nieprawidłowy zwrot jelit

Na późniejszym etapie życia pacjenci z zespołem Di George'a mogą częściej niż zdrowi ludzie chorować na schorzenia autoimmunologiczne. Dodatkowo, specjaliści potwierdzają, że istnieje wśród nich także zwiększona częstotliwość zachorowań na chorobę Parkinsona.

Zespół Di George’a wpływa także na zdrowie psychiczne, jednak chociaż zaburzenia z nim związane ma aż 80-100% pacjentów, to rzadko są one kojarzone z zespołem Di George'a. Wynikające z nich problemy najbardziej widoczne są u dorosłych, jednak zaczynają rozwijać się już w dzieciństwie.

Z reguły dzieci chorujące na zespół Di George’a są nadpobudliwe, nie potrafią się skoncentrować, a także mają problemy w nauce. Zazwyczaj występuje u nich także niewielkie upośledzenie umysłowe. 

U dorosłych z tym zespołem wad genetycznych istnieje także większe ryzyko zachorowań na choroby psychiczne, w tym depresję i chorobę afektywną dwubiegunową. Posiadanie tego zespołu mutacji to także aż 30-krotnie wyższe ryzyko wystąpienia schizofrenii w porównaniu z osobą zdrową. Ponadto, mogą pojawić się także epizody psychozy i otępienie.

Zespół Di George’a może mieć też nieswoiste objawy, które mogą nie wskazywać na tak poważną chorobę. Zalicza się do nich m.in.:

• drgawki
• zaburzenia lękowe
• skrzywienia kręgosłupa
• problemy ze słuchem, mową oraz połykaniem

Jak diagnozuje się zespół Di George'a?

Diagnoza zespołu Di George’a w wielu przypadkach nie jest prosta, dlatego też niektórzy chorzy dowiadują się o niej przypadkowo, np. gdy urodzi się im dziecko, u którego stwierdzona zostanie wada genetyczna. Zdiagnozowanie tej choroby jest trudne, gdyż często jej objawy nie są oczywiste i można je przypisać do wielu schorzeń.

Jednym ze sposobów postawienia diagnozy są badania genetyczne. Niestety, mikrodelecja może występować losowo, dlatego też bardzo trudno przewidzieć, jakie konkretnie badania należy wykonać.

Znacznie łatwiejszym jest wykonanie ich, gdy kobieta jest jeszcze w ciąży, a wiadomo, że np. jeden z rodziców posiada mutację. W takiej sytuacji wykonuje się badania prenatalne, takie jak amniopunkcja genetyczna.

Diagnostyka prenatalna polega na pobraniu do badania płynu owodniowego. Procedurę wykonuje się pomiędzy 15. a 18. tygodniem ciąży.

Należy jednak zdawać sobie sprawę, że badanie jest inwazyjne, co związane jest z ewentualnymi powikłaniami (istnieje np. 1% ryzyka poronienia).

Na późniejszych etapach życia wykrycie wady genetycznej jest możliwe także przy okazji diagnostyki innych narządów np. serca podczas badania echokardiografii lub badania RTG przy nieprawidłowościach kręgów w odcinku szyjnym kręgosłupa.

Zespół Di George'a - leczenie

Osoba, u której zdiagnozowano zespół Di George’a musi mieć świadomość, że jest to choroba na całe życie. Od momentu postawienia diagnozy, praktycznie przez całe życie musi być pod stałą kontrolą specjalistów z różnych dziedzin, w tym:

• neurologa
• kardiologa
• gastrologa
• endokrynologa
• nefrologa
• laryngologa
• psychologa
• psychiatry
• immunologa
• genetyka

Dzięki takiemu postępowaniu można nie tylko minimalizować objawy, ale także zapobiegać ich pogłębianiu, negatywnym skutkom oraz rozpoznawać nowe zaburzenia i je leczyć. Jest to szczególnie ważne u dzieci z zespołem Di George’a, gdyż niezastosowanie odpowiednich terapii o czasie, może niekorzystnie wpłynąć na ich rozwój, nie tylko fizyczny, ale i psychiczny.

Jeśli diagnozę postawi się od razu po urodzeniu się chorego dziecka, najczęściej wiąże się to z rozpoczęciem już wtedy leczenia i tym samym z wieloma operacjami, które pomagają m.in. usunąć wady serca, układu pokarmowego i nerwowego.

Jeśli najpoważniejsze symptomy zostaną usunięte, to dziecko nierzadko musi być poddane specjalistycznemu leczeniu, które np. poprawia słuch lub minimalizuje problemy z mową.

Niektórzy chorzy wymagają leczenia psychiatrycznego lub terapii psychologicznej, która pomaga zminimalizować objawy takie jak lęki, nadpobudliwość bądź leczyć choroby takie jak schizofrenia.

Niejednokrotnie u osób z zespołem Di George’a wdrażane jest także leczenie farmakologiczne.

Warto także pamiętać, że nasilenie objawów u chorych z zespołem Di George’a może być zmienne, dlatego też obok stałej kontroli specjalistów, konieczna jest również stale wzrastająca świadomość. Wiedzę o chorobie powinien posiadać nie tylko sam chory, ale także jego najbliżsi, co pomoże w zrozumieniu schorzenia i umożliwi danie potrzebnego choremu wsparcia.

Sonia Młodzianowska