Rzekoma niedoczynność przytarczyc czyli zespół Albrighta

Rzekoma niedoczynność przytarczyc, czyli zespół Albrighta, to grupa uwarunkowanych genetycznie chorób metabolicznych, w przebiegu których dochodzi do niedoboru wapnia w organizmie i związanych z tym zaburzeń. Jakie są przyczyny i objawy rzekomej niedoczynności przytarczyc (zespołu Albrighta)? Na czym polega leczenie tej choroby?

Spis treści

1. Co to jest PTH i jak działa?
2. Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - przyczyny
3. Typy rzekomej niedoczynności przytarczyc i ich charakterystyka
4. Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - objawy
5. Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - diagnostyka
6. Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - leczenie

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (pseudohypoparatyroidyzm), czyli zespół Albrighta, to grupa uwarunkowanych genetycznie chorób metabolicznych, których istotą jest odporność kości i nerek na działanie parathormonu (PTH) - hormonu produkowanego przez przytarczyce. W konsekwencji dochodzi do niedoboru wapnia w organizmie i związanych z tym zaburzeń.

Zespołu Albrighta nie należy mylić z zespołem McCune'a-Albrighta, który jest zupełnie inną chorobą.

Co to jest PTH i jak działa?

Parathormon (PTH) to hormon produkowany przez przytarczyce, który reguluje poziom wapnia, fosforanów i witaminy D we krwi. Jego wydzielanie przez przytarczyce jest uzależnione od dwóch czynników: poziomu wapnia i aktywnej postaci witaminy D3 we krwi. Jeśli poziom wapnia we krwi jest zbyt niski, następuje pobudzenie przytarczyc do wydzielania PTH, by przywrócić prawidłowe stężenie tego pierwiastka w organizmie. Natomiast wysoki poziom wapnia hamuje produkcję tego hormonu. Podobnie jest z witaminą D3 - spadek jej poziomu we krwi pobudza wydzielanie PTH przez przytarczyce, a wzrost hamuje.

Parathormon, po uwolnieniu przez przytarczyce do krwi, łączy się z receptorem zlokalizowanym na komórkach narządów docelowych, czyli kości i nerek. W konsekwencji dochodzi do aktywacji enzymu o nazwie cyklaza adenylowa, który zaczyna produkować mediator działania parathormonu - cAMP (cykliczny adenozynomonofosforan). To właśnie za pośrednictwem tego mediatora parathormon może doprowadzić do zwiększenia stężenia wapnia we krwi, który, pod wpływem parathormonu, przenika z kości. Poza tym parathormon usuwa nadmiar fosforanów z organizmu poprzez zwiększenie ich wydalania z moczem.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - przyczyny

Przyczyną choroby jest mutacja genu receptora dla parathormonu, która przyczynia się do uszkodzenia tego receptora, a w konsekwencji do jego dysfunkcji. W związku z tym, mimo że przytarczyce działają prawidłowo i produkują odpowiednie ilości parathormonu, hormon ten nie jest w stanie oddziaływać na narządy docelowe. W konsekwencji dochodzi do jego rzekomego niedoboru, a dalej do spadku stężenia wapnia we krwi oraz podwyższenia stężenia fosforanów i związanych z tym skutków. Należy przy tym zaznaczyć, że stężenie wapnia i fosforanów jest od siebie wzajemnie zależne. Jeżeli spada stężenie wapnia, rośnie stężenie fosforanów.

Zespół Albrighta jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco, co oznacza, że wystarczy odziedziczyć tylko jeden wadliwy gen, aby doszło do rozwoju choroby.

Typy rzekomej niedoczynności przytarczyc i ich charakterystyka

• Typ Ia - obserwuje się oporność tkanek nie tylko na PTH, ale także dla receptorów TSH, glukagonu czy gonadotropin. W związku z tym dochodzi do wielu nieprawidłowości pod postacią zmian w układzie kostnym i upośledzenia umysłowego. Ponadto zaburzenia genetyczne mają swoje przełożenie na zmiany w stężeniu niektórych jonów. U chorych dominuje obniżony poziom wapnia w surowicy krwi, określany w terminologii medycznej jako hipokalcemia (każdy przedrostek hipo- oznacza zmniejszoną ilość jakiejś substancji). Dodatkowo pojawia się nadmiar fosforanów – hiperfosfatemia (przedrostek hiper oznacza coś, co występuje w nadmiarze). Ze względu na opisywaną oporność tkanek na parathormon, a to powoduje gromadzenie się tego związku w organizmie. Z kolei hiperfosfatemia w surowicy ma swoje odbicie w badaniu ogólnym moczu, gdzie ma miejsce zmniejszone wydzielanie fosforanów.
• Typ Ib – jest to postać rzekomej niedoczynności przytarczyc, w której przebiegu podobnie jak w typie Ia obserwuje się hipokalcemię, hiperfosfatemię, nadmiernie wysokie stężenie parathormonu, ale zmniejszone wydzielanie fosforanów z moczem. Względem postaci Ia nie stwierdza się braku wrażliwości tkanek docelowych na inne substancje – TSH, glukagon czy gonadotropiny.
• Typ Ic – morfologicznie i klinicznie jest to lustrzane odbicie postaci Ia, ale etiologia zaburzenia nie do końca jest sprecyzowana.
• Typ II – charakteryzuje się prawidłową reakcją receptorów dla TSH, glukagonu i gonadotropin brakiem zaburzeń w obrębie układu kostnego, ale zaburzeniem w wydzielaniu fosforanów po podaniu parathormonu. Przyczyny upatruje się z niskim stężeniem witaminy D. Ponadto u pacjentów z tym typem zespołu Albrighta obserwuje się współwystępowanie dystrofii miotonicznej, czyli choroby o podłożu genetycznym z zanikiem struktur mięśniowych. Kluczowe jest pochodzenie nieprawidłowego genu, w przypadku dziedziczenia ojcowskiego nie manifestuje się zaburzeniami hormonalnymi, ale gdy gen pochodzi od matki pacjent prezentuje objawy schorzenia.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - objawy

Objawami zespołu Albrighta są:

• charakterystyczny wygląd: otyłość, niski wzrost, krótka szyja, okrągła twarz;
• zmiany w układzie kostnym: demineralizacja tkanki kostnej (krzywica, rozmiękanie kości), skrócenie palców w części dalszej oraz kości śródręcza, skrócenie palców śródstopia, paliczków i kości śródręcza, zwapnienia i skostnienia podskórne, "ręka położnika" (charakterystyczne zaciśnięcie dłoni);
• zaburzenia wydzielania gruczołów endokrynnych - najczęściej niedoczynność tarczycy, nadczynność nadnerczy;
• zaburzenia układu nerwowo-mięśniowego: nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa, skurcze podudzi i stóp, skurcze mięśni powiek, skurcze krtani, napady drgawek;
• opóźnienie w rozwoju oraz okresu dojrzewania, spadek libido (z powodu niewydolności jajników u kobiet i jąder u mężczyzn);

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - diagnostyka

W przebiegu zespołu Albrighta dochodzi do hipokalcemii, czyli do obniżenia poziomu wapnia we krwi (mniej niż 2,25 mmol/l) i hipofosfatemii - zwiększenia stężenia fosforanów we krwi (ponad 1,4 mmol/l). Dlatego w pierwszej kolejności wykonuje się badania laboratoryjne w celu ustalenia stężenia tych substancji we krwi.

Ponadto należy ustalić poziom:

• estradiolu u dziewcząt,
• testosteronu u chłopców,
• poziom FSH (hormonu folikulotropowego, który pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa i produkcję estrogenów),
• LH (lutropiny – hormonu, który u mężczyzn pobudza syntezę testosteronu przez komórki Leydiga, a u kobiet zwiększa produkcję progesteronu).

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta) - leczenie

Celem leczenia rzekomej niedoczynności przytarczyc jest normalizacja stężenia poziomu wapnia i fosforanów. Terapia polega na zwalczaniu hipokalcemii za pomocą suplementacji wapnia oraz witaminy D3, a także na leczeniu zaburzeń gospodarki magnezowej i fosforanowej. Uzupełnieniem leczenia jest dieta ubogofosforanowa.

Monika Majewska

lek. Agnieszka Żalińska