Choroby poliglutaminowe - przyczyny, objawy, leczenie

Choroby poliglutaminowe to grupa nieuleczalnych rzadkich chorób genetycznych, które prowadzą do obumierania komórek w mózgu. Najbardziej znana pląsawica Huntingtona. Dotyczy ona na ogół osób w wieku 35-50 lat, chociaż może ujawnić się także już  u kilkuletnich dzieci. Schorzenie nie tylko pogarsza jakość życia, ale także skraca je nawet o 20 lat. Jakie są jeszcze choroby poliglutaminowe? Jakie dają objawy? Na czym polega ich diagnostyka i leczenie?

Spis treści

1. Choroby poliglutaminowe - przyczyny
2. Choroby poliglutaminowe - objawy
3. Choroby poliglutaminowe - diagnostyka
4. Choroby poliglutaminowe - leczenie. Badania nad RNA to nowa nadzieja dla chorych

Choroby poliglutaminowe to grupa nieuleczalnych rzadkich chorób genetycznych, które prowadzą do obumierania komórek w mózgu. Należy do nich dziewięć jednostek chorobowych:¹

• pląsawica Huntingtona
• ataksja rdzeniowo-móżdżkowa typu: 1, 2, 3, 6, 7, 17 (każdy typ jest traktowany jak oddzielna jednostka chorobowa)
• choroba Naito-Oyanagi (zanik jądra zębatego, czerwiennego i niskowzgórzowego; ang. dentatorubral-pallidoluysian atrophy, DRPLA)
• zespół Kennedy’ego (opuszkowo-rdzeniowy zanik mięśni) ang. X-linked spinal and bulbar muscular atrophy, SBMA, SMAX1)

Choroby poliglutaminowe - przyczyny

Choroby poliglutaminowe są spowodowane mutacją w genie. Zdrowy gen posiada do 26 powtórzeń CAG, które odpowiadają glutaminie – związkowi organicznemu, będącego składnikiem białka, niezbędnego organizmom żywym. U osób z chorobami poliglutaminowymi liczba powtórzeń CAG przekracza tę liczbę. Na przykład, w przypadku pląsawicy Huntingtona przekracza 40 powtórzeń. Informacje zapisane w genie, odczytywane w procesie transkrypcji i translacji, przepisywane są na produkty genu – RNA i białko. Najpierw w wyniku transkrypcji powstaje mRNA, które zachowuje informację o zwiększonej liczbie powtórzeń CAG. Do ostatecznego przetłumaczenia informacji genetycznej na konkretną strukturę białka dochodzi w procesie translacji. Białko również zachowuje informację o wydłużonej sekwencji CAG. Powstałe z genu RNA i białko są toksyczne dla komórki i zaburzają procesy w niej zachodzące. Ostatecznie prowadzi to do obumierania komórek co jest szczególnie widoczne w układzie nerwowym.

Choroby poliglutaminowe - objawy

• pląsawica Huntingtona - objawia się pląsawiczymi mimowolnymi ruchami oraz postępującym otępieniem i zaburzeniami poznawczymi. W ich efekcie często prowadzi do wyniszczenia organizmu i śmierci
• ataksja rdzeniowo-móżdżkowa - m.in. kłopoty z utrzymaniem równowagi, zarówno w pozycji stojącej (obserwuje się rytmiczne chwianie się głowy i tułowia), jak i podczas chodzenia (chory ma trudności w utrzymaniu pionowej pozycji ciała, jego chód jest powolny, chwiejny, na tzw. szerokiej podstawie), wiotkość mięśni, częste i bolesne kurcze mięśni,
• choroba Naito-Oyanagi - na obraz choroby składają się ataksja (niezborność ruchowa), choreoatetoza (cechuje się epizodami nieprawidłowych ruchów mięśni), otępienie. W postaci ujawniającej się w dzieciństwie obserwuje się opóźnienie umysłowe, zaburzenia zachowania, mioklonie i padaczkę. Opisywano też zwyrodnienie nabłonka rogówki
• zespół Kennedy’ego - początkowe objawy to drżenie, mrowienie mięśni, skurcze mięśni, zmęczenie oraz niewyraźna mowa. Wraz z postępem choroby u pacjentów rozwija się słabość i zaniki mięśni kończyn i mięśni opuszkowych, objawiające się dysartrią, dysfonią, opadającą żuchwą, osłabieniem języka, trudnościami w przeżuwaniu i utrudnioną mobilnością

Choroby poliglutaminowe - diagnostyka

Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie badania genetycznego. Na wyniki czeka się 10 - 14 dni. Badanie nie jest refundowane, a jego cena to ok. 500 zł.

Choroby poliglutaminowe - leczenie. Badania nad RNA to nowa nadzieja dla chorych

Znalezienie terapeutyku, który wstrzyma lub opóźni przebieg chorób poliglutaminowych jest trudne z kilku powodów. Problem stanowi m.in. genetyczne podłoże choroby, a naukowcy nie potrafią jeszcze skutecznie „naprawiać” genów we wszystkich komórkach dorosłego organizmu. Dodatkowo choroba przede wszystkim wpływa na układ nerwowy, którego dostępność dla leków jest ograniczona przez występowanie fizycznej bariery oddzielającej krew od mózgu. Niejednokrotnie istniałaby więc potrzeba bezpośredniego dozowania leków do mózgu, co jest bardzo niebezpieczne.Naukowcy potrafią nazwać i zlokalizować geny odpowiedzialne za choroby poliglutaminowe jednak nie poznali jeszcze mechanizmów ich powstawania. Tego zadania podjął się zespół badawczy z Instytutu Chemii Bioorganicznej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. Uczestnicząca w jego pracach mgr Martyna Urbanek, stypendystka programu L’Oréal Polska Dla Kobiet i Nauki w ramach swojej pracy doktorskiej prowadzi badania nad jądrowymi skupieniami RNA w komórkowych modelach chorób poliglutaminowych.

Bibliografia:

1. Dubas-Ślemp H., Tylec A., Michałowska-Marmurowska H., Spychalska K., Choroba Huntingtona zaburzeniem neurologicznym czy psychiatrycznym? Opis przypadku, "Psychiatria Polska" 2012, tom XLVI, numer 5

W artykule wykorzystano materiały twórców programu L’Oréal Polska Dla Kobiet i Nauki

Monika Majewska