Choroba Friedreicha: przyczyny, objawy, leczenie

Choroba Friedreicha (ataksja Friedreicha) to choroba genetyczna, której dominującym objawem jest ataksja. Choroba Friedreicha może się ujawnić już w okresie dzieciństwa, co gorsza – dolegliwości nasilają się z wiekiem, aż w końcu pacjent staje się niezdolny do samodzielnego poruszania. Najgorsze jest jednak to, że choroba Friedreicha jest obecnie nieuleczalna.

Spis treści

1. Choroba Friedreicha: przyczyny
2. Choroba Friedreicha: objawy
3. Choroba Friedreicha: diagnostyka
4. Choroba Friedreicha: leczenie
5. Choroba Friedreicha: rokowanie

Choroba Friedreicha (ataksja Friedreicha) jest najczęstszą chorobą, w której do ataksji doprowadzają wady genetyczne. Szacuje się, że schorzenie występuje u jednej na 50 tysięcy osób z populacji. Zdecydowanie większe jest natomiast rozpowszechnienie nosicielstwa zmutowanego genu - według statystyk nosicielem nieprawidłowej informacji genetycznej jest jedna na 110 osób. Choroba występuje z podobną częstością u kobiet oraz u mężczyzn.

Pierwsze objawy choroby Friedreicha pojawiają się wcześnie, bowiem nawet już pomiędzy 5. a 15. rokiem życia pacjenta. U przeważającej większości chorych zaburzenia rozpoczynają się przed ukończeniem przez nich 20 lat, zdarzają się jednak takie postacie ataksji Friedreicha, w których pierwsze objawy występują dopiero w drugiej lub trzeciej dekadzie życia.

Choroba Friedreicha: przyczyny

Podłożem występowania choroby Friedreicha są mutacje genu FXN, zlokalizowanego na chromosomie 9. Schorzenie jest dziedziczone w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że do zachorowania konieczne jest posiadanie dwóch kopii nieprawidłowego genu (u nosicieli jednej kopii zmutowanego genu nie występują żadne odchylenia).

W przypadku tego schorzenia problem stanowi występowanie nadmiernej ilości powtórzeń trójki nukleotydów GAA (guanozyna-adenina-adenina). Ten swoisty nadmiar informacji genetycznej prowadzi do zaburzeń czynności kodowanego przez gen FXN białka - frataksyny. Substancja ta prawidłowo znajduje się w mitochondriach i związana jest z przemianami żelaza. Związane z mutacją zmniejszenie ilości frataksyny prowadzi do tego, że w mitochondriach gromadzą się depozyty żelaza, które mogą negatywnie wpływać na czynność wielu różnych białek komórkowych.

Ta właśnie zależność uznawana jest za jedną z przyczyn uszkodzeń narządowych występujących u pacjentów z chorobą Friedreicha, zapewne nie jest to jednak jedyny mechanizm występujących zaburzeń - dokładna patogeneza schorzenia wciąż pozostaje niejasna.

Choroba Friedreicha: objawy

Jak wskazuje jedna z nazw jednostki, ataksja stanowi główny problem w przebiegu choroby Friedreicha. Prowadzą do niej postępujące uszkodzenia struktur układu nerwowego, takich jak m.in. grzbietowe zwoje korzeni nerwowych, drogi rdzeniowo-móżdżkowe i korowo-rdzeniowe. W chorobie Friedreicha dochodzi również do uszkodzeń w obrębie osłonek mielinowych nerwów obwodowych.

Wśród neurologicznych objawów ataksji Friedreicha, spowodowanych wyżej wymienionymi patologiami, wymienia się:

• postępujące osłabienie siły mięśniowej (w głównie w obrębie kończyn dolnych, ale i dotyczące kończyn górnych)
• zaburzenia koordynacji ruchowej, którym mogą towarzyszyć częste upadki
• zaburzenia ze strony narządów zmysłów (upośledzenie widzenia i słyszenia)
• upośledzenie niektórych rodzajów czucia (np. wibracji)
• niewyraźne mówienie

Choroba Friedreicha manifestuje się przede wszystkim dolegliwościami ze strony układu nerwowego, nie są one niestety jedynymi problemami pacjentów obarczonych tą jednostką. Innymi problemami spotykanymi u osób z tym schorzeniem bywają:

• problemy kardiologiczne (w postaci np. migotania przedsionków, zaburzeń przewodnictwa impulsów w obrębie mięśnia sercowego czy kardiomiopatii)
• boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza)
• nieprawidłowe, nadmierne wydrążenie stóp
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej (w postaci nieprawidłowej tolerancji glukozy, a czasami nawet cukrzycy)

Choroba Friedreicha: diagnostyka

Istnienie u pacjenta choroby Friedreicha można podejrzewać na podstawie bardzo wczesnego (bo już nawet w okresie dzieciństwa) pojawiania się zaburzeń neurologicznych. Specyficzne odchylenia można znaleźć już w przeprowadzanym przez lekarza badaniu neurologicznym, mogą nimi być:

• dysmetria
• dyzartria
• oczopląs
• zniesienie odruchów ścięgnistych
• spadek siły mięśniowej

W celu potwierdzenia rozpoznania wykonywane są badania genetyczne, w których stwierdzić można prowadzące do choroby Friedreicha mutacje. W całym procesie diagnostycznym zastosowanie znajdują również badania obrazowe, techniką z wyboru jest w tym przypadku obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, pozwalające uwidocznić stopień degeneracji struktur układu nerwowego.

Choroba Friedreicha: leczenie

Ataksja Friedreicha jest chorobą nieuleczalną - dotychczas nie udało się opracować leku, który zahamowałby postępującą degenerację struktur układu nerwowego. Podejmowane są próby wdrożenia leczenia choroby przy pomocy inhibitorów deacetylaz histonowych czy interferonu, jednakże terapie te są dopiero na etapie badań klinicznych.

Z wymienionego wyżej względu u osób z chorobą Friedreicha największe znaczenie mają oddziaływania maksymalnie zwiększające sprawność pacjentów. Stosowane u nich mogą być różne formy rehabilitacji, polegające zarówno na różnych ćwiczeniach mięśni, jak i (w przypadku pacjentów z dyzartrią) na ćwiczeniu mowy.

Pozostałe problemy pacjentów z ataksją Friedreicha podlegają swoistemu dla nich leczeniu - tak jest chociażby w przypadku skoliozy, która może być leczona chirurgicznie na drodze stabilizacji kręgosłupa. W przypadku schorzeń kardiologicznych zastosowanie znajduje przede wszystkim leczenie farmakologiczne, swoista terapia może być także wdrażana u pacjentów borykających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej.

Choroba Friedreicha: rokowanie

Rokowania pacjentów z ataksją Friedreicha nie są niestety zbyt pomyślne - nawet powyżej 95% chorych jest zmuszona do korzystania z wózka inwalidzkiego w okolicy ukończenia 45. roku życia. Schorzenie doprowadza nie tylko do utraty samodzielności, ale i do przedwczesnych zgonów – w jednym z przeprowadzanych badań określono, że średni wiek pacjentów z chorobą Freidrecha w chwili zgonu wynosi około 38 lat.