Alkaptonuria (ochronoza) – przyczyny, objawy i leczenie

Alkaptonuria (ochronoza) to choroba, w przebiegu której organizm nie rozkłada dwóch aminokwasów -  fenyloalaniny i tyrozyny. W konsekwencji produkt ich przemiany - kwas homogentyzynowy - gromadzi się w organizmie, doprowadzając m.in. do zmian barwnikowych na skórze, zapalenia stawów i ścięgien, a w poważniejszych przypadkach do upośledzenia czynności nerek czy uszkodzenia zastawek serca. Jakie są przyczyny i objawy alkaptonurii? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Alkaptonuria - przyczyny
2. Alkaptonuria – objawy
3. Alkaptonuria – diagnoza
4. Alkaptonuria – leczenie

Alkaptonuria (ochronoza), potocznie choroba czarnego moczu, to genetycznie uwarunkowana choroba metaboliczna, w przebiegu której dochodzi do zaburzenia metabolizmu dwóch aminokwasów - fenyloalaniny i tyrozyny. Przemiana tych związków nie zostaje zakończona, lecz zatrzymuje się na etapie kwasu homogentyzynowego. W konsekwencji związek ten gromadzi się w organizmie w postaci polimerów, które z czasem prowadzą do zmiany barwy tkanek (fachowo ochronozy) i ich uszkodzenia. Kwas homogentyzynowy najczęściej odkłada się w skórze, chrząstkach, powięziach, ścianach naczyń, płucach, twardówce oka, zastawkach serca, oponie twardej oraz błonie bębenkowej.

Alkaptonurię rozpoznaje się u jednej na 100-250 tys. osób na świecie, jednak w niektórych rejonach jest bardziej powszechna, np. w północno-zachodniej część Słowacji (gdzie częstość występowania szacuje się na około 1 na 20 000 osób) oraz w Republice Dominikańskiej, niektórych rejonach Jordanii oraz w południowych Indiach.

Poza tym choroba występuje dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet i częściej jest spotykana u dzieci rodziców spokrewnionych ze sobą.

Alkaptonuria - przyczyny

Przyczyną choroby jest niedobór enzymu o nazwie oksydaza kwasu homogentyzynowego (HGO), który bierze udział w procesie przemiany tyrozyny i fenyloalaniny i odpowiada za rozkład kwasu homogentyzynowego w organizmie. Niedobór ten jest spowodowany mutacją w genie HDG, który zawiera instrukcje dotyczące produkcji ww. enzymu.

Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, tzn. aby dziecko zachorowało, musi otrzymać po jednej kopi wadliwego genu od każdego z rodziców.

Alkaptonuria – objawy

W okresie dzieciństwa choroba może się objawiać jedynie zmianą koloru moczu ze słomkowego na czarny lub barwieniem na ten kolor pieluszek i bielizny.

Pełnoobjawowa postać choroby pojawia się dopiero około 30. - 40. roku życia. Wówczas pojawiają się:

• zmiany na skórze - żółte, żółtobrązowe, brązowe, ciemnobrązowe lub szarobłękitne plamy. Są one różnej wielkości i pojawiają się na różnych obszarach ciała:

- małżowiny uszne – ciemnobrązowe lub szarobłękitne plamy pojawiają się tam bardzo często. Wówczas objawem współtowarzyszącym jest ciemna, a nawet czarna woskowina- twarz - w okolicy łuku jarzmowego skóra przyjmuje brązowe lub ciemne zabarwienie- powieki – pojawiają się czarne plamy- kończyny - plamy pojawiają się na palcach po stronie dłoni, na płytkach paznokci, na podeszwach stóp- klatka piersiowa - zauważalne jest szaroniebieskie przebarwienie skóry- pod pachami, w okolicy odbytu i narządów płciowych – pojawia się brunatnooliwkowe zabarwienie- nad ścięgnami, najczęściej w okolicy nadgarstków

Charakterystycznym objawem alkaptonurii jest zmiana koloru moczu na czarny pod wpływem kontaktu z powietrzem

• zmiany układu kostno-stawowego

- tzw. artropatia ochronozowa, czyli zmiany zwyrodnieniowe stawów, dotyczące zwykle dużych stawów (ramiennych, biodrowych oraz kolanowych), które objawiają się m.in. bólem stawów, sztywnością poranną, ograniczeniem ruchomości stawów i ich zniekształceniem- uczucie sztywności i ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa, które jest wynikiem zniszczenie dysków i zwapnienia kręgów, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym kręgosłupa- pogłębienie kifozy piersiowej, z równoczesnym spłyceniem lordozy lędźwiowej

• zaburzenia słuchu - są wynikiem odkładanie się kwasu homogentyzynowego w błonie bębenkowej, co doprowadza do niedosłuchu lub głuchoty
• czarne plamy na gałce ocznej - w miejscu, w którym twardówka łączy się z rogówką
• kamica nerkowa oraz upośledzenie czynności nerek
• zwapnienia w tętnicach wieńcowych oraz uszkodzeń zastawek aortalnych
• u mężczyzn zwapnienia w gruczole krokowym

Alkaptonuria – diagnoza

W przypadku podejrzenia alkaptonurii wykonuje się chromatografię gazową - badanie, które pozwala wykryć kwas homogentyzynowy w moczu.

Ponadto konieczne są zdjęcia RTG kręgosłupa (ukazuje zwyrodnienie dysku i zwapnienia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa) i stawów.

Alkaptonuria – leczenie

Choremu można podawać duże dawki kwasu askorbinowego (witaminy C), co może ograniczyć odkładanie się pigmentu ochronozowego w tkankach. Jednak najnowszym odkryciem w leczeniu alkaptonurii jest preparat NTBC, czyli inhibitor dioksygenazy kwasu 4-hydroksyfenylopirogronowego, który zmniejsza produkcję kwasu homogentyzynowego.

Do niedawna lekarze zalecali stosować dietę niskobiałkową, która miała spowodować zahamowanie produkcji kwasu homogentyzynowego. Jednak okazało się, że jej długotrwałe stosowanie nie przyniosło spodziewanych rezultatów.

Ponadto stosuje się leczenie objawowe, tj. niesteroidowe leki przeciwzapalne, kinezyterapię, fizykoterapię, masaż.

W bardzo zaawansowanych zmianach zwyrodnieniowych stawów konieczne może być wszczepienie implantów (endoprotezoplastyka). Interwencja chirurga może być konieczna także w przypadku uszkodzenia zastawki mitralnej.

Monika Majewska