Wczesne wykrywanie raka. Kluczowe badania profilaktyczne, które ratują życie
Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem w 2050 roku wystąpi ponad 35 mln nowych przypadków nowotworów złośliwych. Badania profilaktyczne to klucz do wczesnego wykrywania raka, co znacznie zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Niestety wciąż wiele osób unika ich z obawy przed diagnozą, warto jednak przełamać strach i zadbać o zdrowie.
Jak często pada diagnoza nowotworu?
Nowotwór to nieprawidłowy rozrost komórek w organizmie, prowadzący do powstania guza (łagodnego lub złośliwego). Zmiany złośliwe charakteryzują się zdolnością do inwazji sąsiednich tkanek oraz tworzenia przerzutów w odległych częściach ciała.
Zgodnie z danymi przedstawionymi przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem w 2022 r. na świecie odnotowano 20 milionów nowych zachorowań na nowotwory złośliwe oraz 9,7 milionów zgonów z tej przyczyny.
W Polsce wśród mężczyzn najczęściej diagnozowane nowotwory to: rak płuc (18 proc.), prostaty (18 proc.), jelita grubego (15 proc.) oraz pęcherza moczowego (9 proc.).
W przypadku kobiet najczęściej pada diagnoza raka piersi (25 proc.), płuc (12 proc.), jelita grubego (11 proc.) i macicy (10 proc.). W naszym kraju odnotowano również 70 proc. wzrost zachorowań na czerniaka.
Ogólna umieralność z powodu nowotworów w Polsce jest jedną z najwyższych w Unii Europejskiej, wynosi 283 na 100 000 mieszkańców. Warto pamiętać, że rak nie jest diagnozowany wyłącznie u seniorów, na szpitalnych oddziałach onkologii można spotkać ludzi w każdym możliwym wieku.
Dlaczego profilaktyka jest tak ważna w kontekście nowotworów?
Profilaktyka, czyli działania zapobiegające rozwojowi choroby lub pozwalające na jej wykrycie na wczesnym etapie rozwoju są podstawą dobrze funkcjonującego systemu opieki zdrowotnej. Szczególne znaczenie mają oczywiście w przypadku schorzeń o przebiegu stanowiącym potencjalne zagrożenia dla życia pacjenta, a do takich niewątpliwie zaliczamy choroby nowotworowe
- mówi w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie lekarz Krzysztof Urban, specjalista medycyny rodzinnej enel-med.
Zdaniem eksperta podstawowe działania ograniczające ryzyko wystąpienia nowotworów to zdrowy styl życia, regularna aktywność fizyczna, dieta z ograniczeniem produktów wysokoprzetworzonych, węglowodanów prostych i tłuszczów zwierzęcych, dbałość o prawidłową masę ciała, ograniczenie spożycia alkoholu i unikanie narażenia na dym papierosowy.
Drugim elementem są badania profilaktyczne u osób bez objawów chorobowych, których celem jest wykrywanie zmian patologicznych na najwcześniejszym etapie choroby, dzięki czemu leczenie jest prostsze
- podkreśla lekarz.
Możliwe jest wówczas usunięcie podejrzanej zmiany bez konieczności wdrażania chemio- lub radioterapii.
Wcześnie zdiagnozowany pacjent onkologiczny może zostać całkowicie wyleczony
- przekonuje.
Badania profilaktyczne, czyli jak szybko wykryć raka
Badania profilaktyczne pod kątem nowotworów to świetny system kontroli naszego stanu zdrowia, który pozwala na szybkie wykrycie ewentualnych nieprawidłowości.
Współczesna medycyna nie jest w stanie zaoferować badań profilaktycznych pod kątem każdego typu nowotworu, bowiem niektóre z nich rozwijają się skrycie, przed długi czas bezobjawowo lub w sposób trudny do weryfikacji powszechnie dostępnymi metodami diagnostycznymi, jak USG czy badania laboratoryjne (np. nowotwory trzustki, centralnego układu nerwowego, chłoniaki)
- tłumaczy lekarz Krzysztof Urban.
Istnieje jednak co najmniej kilka różnych metod diagnostycznych, które pozwalają na wczesne wykrycie zmian nowotworowych.
W ramach ubezpieczenia zdrowotnego pacjenci w Polsce mają do dyspozycji kilka programów profilaktycznych o uznanej skuteczności
- twierdzi ekspert.
Rak piersi
Podstawą diagnostyki raka piersi jest regularne samobadanie, które kobiety powinny wykonywać przynajmniej raz w miesiącu. Pozwala na wykrycie ewentualnych zmian, takich jak guzki, zgrubienia czy zmiany w kształcie piersi, które mogą być pierwszymi oznakami choroby. Choć samobadanie jest ważnym elementem wczesnej profilaktyki, nie zastępuje zaawansowanych badań diagnostycznych.
Ultrasonografia piersi (USG) to bezpieczna, nieinwazyjna metoda, która umożliwia szczegółową ocenę struktury tkanek piersi. To badanie jest szczególnie pomocne w identyfikowaniu guzów, torbieli, stanów zapalnych oraz innych zmian patologicznych, które mogą być trudne do wykrycia podczas samobadania.
Mammografia jest standardowym badaniem przesiewowym, zalecanym dla kobiet powyżej 40. roku życia.
Jest to nieinwazyjne badanie, które polega na prześwietleniu piersi z wykorzystaniem promieni rentgenowskich o niskiej dawce. Z programu mogą korzystać kobiety w wieku 45-74 lat. Badanie jest bezpłatne, nie wymaga skierowania i może być wykonywane profilaktycznie co 2 lata
- wyjaśnia lekarz.
Rak szyjki macicy
Cytologia to kluczowy element profilaktyki nowotworowej w obrębie narządów rodnych, zwłaszcza w kontekście raka szyjki macicy.
Cytologia szyjki macicy to badanie polegające na pobraniu wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Pozyskany materiał jest poddawany ocenie mikroskopowej przez cytologa lub histopatologa w poszukiwaniu komórek o nieprawidłowej budowie
- wyjaśnia ekspert.
Badanie to jest bezpieczne i bezbolesne, należy je powtarzać co 3 lata.
U kobiet obciążonych czynnikami ryzyka, tzn. zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, zakażonych HPV wysokiego ryzyka - raz na rok
Polecany artykuł:
- przypomina lekarz.
Rak jelita grubego
Program badań przesiewowych raka jelita grubego obejmuje wykonanie kolonoskopii. To badanie endoskopowe jelita grubego, wykonuje się je przy użyciu giętkiego endoskopu zakończonego miniaturową kamerą, dzięki czemu możliwe jest oglądanie jelita od środka i wykrywanie ewentualnych nieprawidłowości z jednoczesnym pobraniem wycinków do oceny histopatologicznej lub usunięciem niewielkich zmian
- tłumaczy lekarz.
Z programu mogą korzystać pacjenci bez objawów klinicznych sugerujących nowotwór jelita grubego, którzy nie mieli wykonanej kolonoskopii w przeciągu ostatnich 10 lat oraz spełniają kryterium wiekowe: 50-65 lat lub 40-49 lat w przypadku posiadania krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano nowotwór jelita grubego.
Test na krew utajoną w kale jest prostym, nieinwazyjnym badaniem przesiewowym wykorzystywanym do wczesnego wykrywania raka oraz innych schorzeń układu pokarmowego, takich jak polipy, wrzody czy stany zapalne jelit.
Badanie polega na pobraniu niewielkiej próbki kału i nałożeniu jej na specjalną kartę testową lub pojemnik do analizy laboratoryjnej. Test wykrywa śladowe ilości krwi, które nie są widoczne gołym okiem, co może sugerować obecność krwawienia w przewodzie pokarmowym.
Rak płuc
- mówi dr Urban.
Program jest kierowany do pacjentów w wieku 50-74 lata, którzy:
- mają konsumpcję tytoniu większą lub równą 20 paczkolatom i są aktywnymi palaczami,
- mają konsumpcję tytoniu większą lub równą 20 paczkolatom i rzuciły palenie na nie więcej niż 15 lat (dot. ostatniego okresu abstynencji).
W wieku 50-55 konieczna jest również obecność jednego z czynników ryzyka:
- z uwagi zawodu narażenie na działanie krzemionki, berylu, niklu, chromu, kadmu, azbestu, związków arsenu, spalin silników diesla, dymu ze spalania węgla kamiennego lub sadzy,
- ekspozycja na radon,
- rak płuc, chłoniak, rak głowy i szyi lub rak zależny od palenia tytoniu w przeszłości,
- rak płuc u osoby z bliskiej rodziny (krewni pierwszego stopnia),
- zdiagnozowana przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) lub samoistne włóknienie płuc (IPF).
Rak prostaty
W Polsce nie ma powszechnego programu badań przesiewowych w kierunku raka prostaty, jednak mężczyźni, zwłaszcza z grup ryzyka, powinni indywidualnie dbać o regularne badania i konsultacje urologiczne.
Zaleca się, aby mężczyźni po 50. roku życia odbywali coroczne konsultacje urologiczne, w przypadku obciążenia rodzinnego warto rozpocząć je wcześniej, nawet po 40. roku życia.
Podczas wizyty lekarz wykona badanie per rectum (DRE), czyli palpacyjne badanie prostaty przez odbytnicę, które pozwala ocenić wielkość, kształt i konsystencję gruczołu.
Warto również regularnie oznaczać stężenie PSA (swoistego antygenu sterczowego) w badaniach krwi. Podwyższone PSA może sugerować obecność raka prostaty, ale także innych schorzeń, takich jak łagodny przerost czy zapalenie gruczołu krokowego.
Program Profilaktyki Raka Płuca obejmuje poradnictwo antynikotynowe oraz wykonanie niskodawkowej tomografii komputerowej płuc. Niskodawkowa tomografia komputerowa płuc pozwala wykryć nawet bardzo małe zmiany w płucach, niezauważalne na zdjęciu rentgenowskim, przy jednoczesnym użyciu niższej dawki promieniowania
Rak skóry
Wczesne wykrycie zmian skórnych zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Zaleca się regularne, comiesięczne oglądanie całego ciała, zwracając uwagę na nowe znamiona oraz zmiany w tych już istniejących.
Szczególną uwagę należy zwrócić na asymetrię, nierówne brzegi, niejednolity kolor, średnicę powyżej 6 mm oraz ewolucję, czyli zmianę wyglądu znamienia w czasie. W przypadku zauważenia niepokojących zmian, należy niezwłocznie skonsultować się z dermatologiem
- wyjaśnia lekarz.
Osoby z grupy podwyższonego ryzyka (posiadające jasną karnację, liczne znamiona barwnikowe lub z wywiadem rodzinnym obciążonym nowotworami skóry) powinny regularnie, przynajmniej raz w roku, poddawać się badaniom dermatologicznym.
Dermatoskopia, polegająca na oglądaniu zmian skórnych w powiększeniu, pozwala na wczesne wykrycie potencjalnie niebezpiecznych zmian.
Masz więcej niż 40 lat
Od kilku lat dostępny jest również Program Profilaktyka 40+, w którym wkrótce zniesiony zostanie dolny limit wieku, obejmujący panel badań
- przypomina ekspert.
Każda osoba, która ukończyła 40 lat może wykonać następujące badania:
- morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi,
- stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil lipidowy,
- stężenie glukozy we krwi,
- próby wątrobowe: AlAT, AspAT, GGTP,
- poziom kreatyniny we krwi,
- badanie ogólne moczu,
- poziom kwasu moczowego we krwi,
- krew utajona w kale - metodą immunochemiczną (iFOBT),
- PSA - antygen swoisty dla stercza całkowity.
Dlaczego wiele osób wciąż unika badań profilaktycznych?
Pomimo przerażających danych medycznych na temat zachorowań na nowotwory złośliwe w każdym wieku, wciąż wiele osób unika badań profilaktycznych. Czym jest to spowodowane?
Na to pytanie wciąż trudno znaleźć odpowiedź. Przyczyn jest kilka - niefrasobliwość, myślenie życzeniowe (dobrze się odżywiam, ćwiczę, nie piję, nie palę - dlaczego miałbym zachorować), irracjonalna obawa przed usłyszeniem diagnozy, niepewność co do dalszych losów - zorganizowania diagnostyki, skoordynowania leczenia, strach przed dezorganizacją życia związaną z chorobą
- wyjaśnia dr Urban.
Wciąż zbyt mało osób decyduje się na poproszenie lekarza rodzinnego o skierowanie na choćby morfologię krwi czy badanie moczu. Brakuje chętnych również w przypadku bezpłatnych badań dostępnych od ręki.
Statystyki w tym względzie nie pozostawiają wątpliwości. Zgłaszalność na bezpłatne programy profilaktyczne oscyluje w granicach kilku - kilkudziecięciu procent, rzadko zbliżając się do 40-50 procent uprawnionych do badań. Mamy więc jeszcze wiele do zrobienia
- uważa ekspert.
Przełamanie strachu jest kluczem do zdrowia, a regularne wykonywanie badań profilaktycznych już wielu osobom uratowało życie. Leczenie nawet najgroźniejszej choroby jest łatwiejsze, gdy zostanie wykryta na możliwie wczesnym etapie.
Polecany artykuł:
