Cholesterol LDL - czym jest? Badanie i normy

Cholesterol LDL, nazywany potocznie "złym" cholesterolem, jest cząsteczką z grupy lipoprotein, która aktywnie uczestniczy w transporcie cholesterolu po całym organizmie. Złą sławę cholesterolowi LDL przyniósł jego udział w procesie miażdżycowym, który jest przyczyną zawału serca i innych chorób sercowo-naczyniowych. Kto powinien wykonać badanie cholesterolu LDL? Jak obniżyć jego zbyt wysoki poziom?

Spis treści

1. Cholesterol LDL - funkcje w organizmie
2. Cholesterol LDL - na czym polega badanie?
3. Cholesterol LDL - kiedy wykonać badanie?
4. Cholesterol LDL - norma u dorosłych
5. Cholesterol LDL - jak interpretować wynik badania?
6. Cholesterol LDL - jak obniżyć jego poziom?
7. Cholesterol LDL - hipercholesterolemia rodzinna

Cholesterol LDL (ang. low density lipoprotei), określany potocznie jako zły cholesterol, należy do grupy lipoprotein o niskiej gęstości. Cząsteczka LDL składa się z zestryfikowanego i wolnego cholesterolu, fosfolipidów i trójglicerydów.

Dodatkowo aby cząsteczki LDL mogły swobodnie przemieszać się z krwią (cholesterol i trójglicerydy są nierozpuszczalne w wodzie), w skład cholesterolu LDL wchodzą również białka. Głównym białkiem znajdującym się w cząsteczce LDL jest apolipoproteina-B.

Cholesterol LDL - funkcje w organizmie

Cholesterol LDL powstaje we krwi w wyniku usuwania trójglicerydów z innych lipoprotein o nazwie VLDL przez lipazę lipoproteinową. Główną funkcją cholesterolu LDL jest transport wolnego cholesterolu w organizmie do miejsc, w których jest on niezbędny do naprawy uszkodzonych komórek lub syntezy substancji bioaktywnych, np. hormonów.

Receptor dla cholesterolu LDL znajduje się w wątrobie i w innych narządach, np. mięśniach. Receptor, łącząc się m.in. z apolipoproteiną-B, powoduje wnikniecie cholesterolu LDL do komórki. Następnie ulega rozkładowi, w wyniku czego dochodzi do uwolnienia wolnego cholesterolu.

Nadmiar cholesterolu LDL jest gromadzony w wątrobie, ale może on również odkładać się w ścianie naczyń krwionośnych. Cholesterol LDL po odłożeniu się w naczyniach jest bardzo podatny na reakcję utleniania (oksydacji) w obecności wolnych rodników. Ma to miejsce w sytuacji, gdy w organizmie toczy się przewlekły stan zapalny spowodowany np. otyłością lub cukrzycą.

Powstałe w ten sposób utlenione cząsteczki LDL (w skrócie oxLDL) stymulują powstawanie blaszki miażdżycowej, która z upływem czasu usztywnia i zwęża naczynia krwionośne. A to z kolei jest przyczyną zawału serca i udaru mózgu.

Cholesterol LDL - na czym polega badanie?

Badanie cholesterolu LDL wykonuje się z krwi żylnej pobranej ze zgięcia łokciowego. Na kilka dni przed badaniem nie należy radykalnie zmienić nawyków żywieniowych.

Cholesterol LDL jest najczęściej wyliczany pośrednio ze wzoru Friedewalda na podstawie wartości wyników innych badań:

• całkowitego cholesterolu
• cholesterolu HDL
• trójglicerydów.

Jest to tzw. wyliczony LDL i koniecznie musi być on wykonywany na czczo, około 12 godzin od ostatniego posiłku. Dodatkowo metody tej nie należy stosować, gdy stężenie trójglicerydów wynosi powyżej 400 mg/dl.

W niektórych laboratoriach cholesterol LDL może być oznaczany bezpośrednio i jest to tzw. bezpośredni LDL. Takie badanie nie musi by wykonywane na czczo.

Cholesterol LDL - kiedy wykonać badanie?

Badanie cholesterolu LDL zleca się jako część lipidogramu, na który oprócz cholesterolu LDL składają się badania triglicerydów, całkowitego cholesterolu i cholesterolu HDL. Badanie cholesterolu LDL jest najważniejszym parametrem lipidogramu przewidującym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Oprócz tego jest stosowany jako główny cel terapii zaburzeń lipidowych.

Badanie cholesterolu LDL zleca się u:

• mężczyzn powyżej 40. roku życia
• kobiet powyżej 50. roku życia
• osób stosujących nieprawidłową dietę
• osób palących papierosy
• osób przewlekle zestresowanych
• osób nadużywających alkoholu
• osób nieaktywnych fizycznie
• osób z nadciśnieniem tętniczym
• osób z nadwagą i otyłością
• osób z zespołem metabolicznym
• osób z chorobami tarczycy
• osób z chorobami nerek
• osób z chorobami o podłożu zapalanym, np. reumatoidalnym zapaleniem stawów, cukrzycą
• osób z genetyczną predyspozycją do wysokiego poziomu cholesterolu

U dorosłych, u których wynik badania cholesterolu LDL jest prawidłowy, badanie takie należy powtórzyć nie później niż za 3-5 lat. U dorosłych z nieprawidłowym wynikiem badania po leczeniu i znormalizowaniu poziomu LDL badanie należy powtarzać raz w roku.

Natomiast u dzieci obciążonych rodzinnym wywiadem, np. hipercholesterolemią rodzinną, badanie cholesterolu LDL i innych parametrów lipidogramu należy wykonać przesiewowo w wieku 9-11 lat. W przypadku gdy wyniki badania są prawidłowe, należy powtórzyć je około 18. roku życia.

Cholesterol LDL - norma u dorosłych

• u osób z grupy bardzo dużego ryzyka, m.in. z rozpoznaną chorobą sercowo-naczyniową, cukrzycą z powikłaniami, ciężką przewlekłą chorobą nerek, wartości cholesterolu LDL powinny wynosić poniżej 70 mg/dl
• u osób z grupy dużego ryzyka, m.in. z rodzinną dyslipidemią, ciężkim nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą bez powikłań, umiarkowaną przewlekłą chorobą nerek, wartości cholesterolu LDL powinny wynosić poniżej 100 mg/dl
• u pozostałych osób wartości cholesterolu LDL powinny wynosić poniżej 115 mg/dl

Cholesterol LDL - jak interpretować wynik badania?

Zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca i udar mózgu. Przyczyną zbyt wysokiego poziomu cholesterolu LDL są:

• choroby genetyczne, np. hiperlipidemia rodzinna
• wysokie stężenie trójglicerydów
• otyłość
• zespół metaboliczny
• cukrzyca
• zaburzenia hormonalne
• leki, np. sterydowe
• choroby wątroby i jelita
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu

U ciężarnych poziom cholesterolu LDL rośnie, dlatego powinno się go oznaczać po upływie przynajmniej 6 tygodni od porodu.

Obniżony poziom cholesterolu LDL obserwuje się w czasie ostrej choroby, bezpośrednio po zawale serca oraz po urazach, np. po zabiegu chirurgicznym. Dlatego oznaczenie cholesterolu LDL powinno się przeprowadzać po upływie przynajmniej 6 tygodni od zakończenia choroby.

Cholesterol LDL - jak obniżyć jego poziom?

Największy wpływ na redukcję poziomu cholesterolu LDL oprócz leków ma zmiana stylu życia, w tym sposobu żywienia. Zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL można obniżyć poprzez ograniczenie spożycia:

• nasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak: nabiał, mięso, smalec;
• tłuszczów trans zawartych m.in. w gotowych produktach cukierniczych i jedzeniu typu fast food.

Szacuje się, że zamiana 1% energii pochodzącej z nasyconych kwasów tłuszczów na energię z jednonienasyconych kwasów tłuszczów (np. z oliwy z oliwek) powoduje obniżenie poziomu cholesterolu LDL o 1,6 mg/dl. Natomiast zamiana energii na wielonienasycone kwasy tłuszczowe (np. z olei rybich) powoduje spadek o 2 mg/dl.

Korzystnie na poziom cholesterolu LDL wpływa również włączenie do diety żywności funkcjonalnej zawierającej fitosterole roślinne oraz spożycie błonnika pokarmowego, który ogranicza wchłaniane tłuszczów w jelicie.

Oprócz tego warto zaznaczyć, że zrzucenie nadmiernych kilogramów oraz aktywność fizyczna wpływają na obniżenie cholesterolu LDL. Szacuje się, że na każde utracone 10 kg poziom cholesterolu LDL-C zmniejsza się o 8 mg/dl.

Cholesterol LDL - hipercholesterolemia rodzinna

Regulacja poziomu cholesterolu LDL we krwi odbywa się na poziomie receptora dla cholesterolu LDL w wątrobie. W momencie gdy na powierzchni komórek wątroby liczba receptorów spada, obniża się zdolność wątroby do wychwytu cholesterolu LDL, co prowadzi do jego wzrostu we krwi. I odwrotnie, gdy liczba receptorów rośnie, wątroba pobiera więcej cholesterolu LDL, co prowadzi do jego obniżenia we krwi.

Nieprawidłowe funkcjonowanie receptora dla cholesterolu LDL jest przyczyną hipercholesterolemii rodzinnej, dziedzicznej choroby spowodowanej mutacjami w genie LDLR. Choroba charakteryzuje się wysokim poziomem trójglicerydów i cholesterolu LDL we krwi.

Mutacje powodują spadek liczby receptorów dla LDL, zmniejszoną zdolność wątroby do pobierania cholesterolu LDL i wzrost jego poziomu we krwi. W przypadku gdy osoba chora posiada tylko jedną wadliwą kopię genu LDLR, wzrost cholesterolu LDL wynosi około 300 mg/dl. Jednak w obecności dwóch wadliwych kopii genu poziom ten może osiągnąć wartości nawet do 1000 mg/dl.

Czytaj też:

• Dieta na obniżenie cholesterolu - co można jeść, jadłospis
• Sposoby na podwyższony cholesterol. Jak obniżyć cholesterol bez leków?

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin